Choroby cywilizacyjne i społeczne-sposoby im zapobiegania

Świat w którym żyjemy nieustannie się zmienia a lista wyzwań cywilizacyjnych i społecznych jest coraz dłuższa. Świadomi jesteśmy, że na całym świecie wskutek stałego rozwoju cywilizacyjnego oraz postępującego uprzemysłowienia i urbanizacji gwałtownie wzrasta liczba czynników powodujących bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia ludzkiego.

Największą grupę stanowią zagrożenia związane z chorobami cywilizacyjnymi. Zaliczamy do nich schorzenia układu oddechowego, krążeniowego, uczulenia, nowotwory, AIDS, chorobę Alzheimera, a także „zespoły ucieczki” (narkomanię, lekomanię, alkoholizm, ostre zaburzenia psychiczne). Dodatkowo narastające od lat skażenie środowiska spowodowało, że powietrze, którym oddychamy, znacznie odbiega od normy, na jakie jesteśmy genetycznie „zaprogramowani”. Opisanym wyżej przypadkom towarzyszy ostatnio jeszcze jedna grupa zdarzeń kardiologicznych - nagłe zaburzenia rytmu. Zjawisko to uderza w starych i młodych mężczyzn i kobiety. Dodatkowy problem stanowi fakt, że są to w dużej części przypadki niespodziewane. Rażony takim zdarzeniem traci przytomność i pada jak kłoda na ziemię.

Choroby cywilizacyjne są wywołane nie tylko wykorzystywaniem tzw. zdobyczy cywilizacji. Te zdobycze pozwalają człowiekowi na maksymalne ograniczenie ruchu fizycznego, angażując tylko niektóre mięśnie, ale również eliminują naturalne czynniki środowiska, warunkujące dobry stan zdrowia człowieka. Stanowią one u nas ok. 80% wszystkich przyczyn zgonów. Są to głównie choroby krążenia, układu oddechowego (np. astma - silne napady duszności wywołane skurczami oskrzelików itd.), alergie, nowotwory (nieprawidłowy nadmierny rozrost tkanki ustrojowej, nieskoordynowany, trwający mimo ustąpienia czynnika, który go wywołał i nie reagujący na naturalne mechanizmy regulacyjne organizmu) i choroby o podłożu psychicznym (nerwice, depresje, stres, schizofrenie, manie itp.).


CHOROBY CYWILIZACYJNE :

Choroby cywilizacyjne to schorzenia związane z ujemnymi skutkami życia w warunkach wysoko rozwiniętej cywilizacji (sytuacjach stresowych, napięciu nerwowym, małej ruchliwości mięśniowej, oddziaływaniu skażeń środowiska i hałasu, nieracjonalnym odżywianiu). Są to głównie: nadciśnienie tętnicze, otyłość, choroba wieńcowa i wrzodowa, schorzenia alergiczne, zaburzenia psychiczne.

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE :

Nadciśnienie tętnicze inaczej hipertensja to wzrost ciśnienia tętniczego krwi ponad wartości uznane za graniczne (wg WHO 150/90 mm Hg). Stały lub napadowy objaw chorobowy w pierwotnych schorzeniach nerek, tętnic, nadnerczy, przysadki i in. narządów lub schorzenie samoistne, tzw. choroba nadciśnieniowa, stanowiąca ponad 90% przypadków nadciśnienia tętniczego. W jej rozwoju duże znaczenie mają bodźce psychiczne, związane zwłaszcza z nerwowym, konfliktowym życiem we współczesnym świecie, powodujące wyzwalanie przez ośrodkowy i autonomiczny układ nerwowy substancji podwyższających ciśnienie krwi (gł. adrenalina i noradrenalina). Choroba nasila się stopniowo. Bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, szum w uszach. Napadowe nadciśnienie tętnicze jest wywoływane przez chromochłonny gruczolak nadnercza, wyzwalający falowo duże ilości noradrenaliny. Nadciśnienie tętnicze utrwalone (niezależnie od przyczyn) wywołuje zmiany miażdżycowe w tętnicach, prowadzi do przerostu serca i do niewydolności mięśnia sercowego. Groźnym powikłaniem jest udar mózgowy i zawał serca. Leczenie przyczynowe lub objawowe.

OTYŁOŚĆ :

Otyłość to zaburzenie przemiany materii, nadmierne odkładanie się tłuszczu, głównie w tkance podskórnej, niekiedy też otłuszczenie serca, jelit i innych narządów. Za otyłość bezwzględną uważa się przekroczenie o 25% wagi należnej dla wieku, płci i wzrostu. Otyłość sprzyja powstawaniu wielu chorób, m.in. miażdżycy tętnic, niewydolności krążenia. W leczeniu otyłość uwzględnia się dietę, tryb życia i hormonoterapię.

CHOROBA WIEŃCOWA :

Choroba wieńcowa to schorzenie spowodowane niedostatecznym, w stosunku do potrzeb, zaopatrzeniem mięśnia sercowego w krew tętniczą przez naczynia wieńcowe. Najczęstszą przyczyną choroby wieńcowej jest miażdżyca tętnic wieńcowych, powodująca zwężenie ich światła i usztywnienie ścian utrudniające regulację światła naczyń. Czynnikami sprzyjającymi powstawaniu i rozwojowi choroby wieńcowej są: nadciśnienie tętnicze, otyłość oraz stany zwiększonego napięcia układu nerwowego (charakterystyczne dla trybu życia w środowiskach o wysokiej cywilizacji), z nadmiernym uwalnianiem związków hormonalnych zwanych katecholaminami (adrenalina i noradrenalina). Objawami choroby wieńcowej (dławica piersiowa) są napadowe bóle zamostkowe, promieniujące często do lewej ręki, uczucie lęku, czasem nudności i zaburzenia oddechowe. Napady bólowe są wywołane wysiłkiem, emocjami, często związane także ze zmianami meteorologicznymi. Bóle trwają kilka minut i mogą ustępować w warunkach spokoju samoistnie lub po podaniu leków rozszerzających naczynia wieńcowe, np. nitrogliceryny. Przedłużające się niedokrwienie mięśnia sercowego może prowadzić do martwicy pewnego obszaru, zawału serca.

CHOROBA WRZODOWA :

Choroba wrzodowa to przewlekłe schorzenie polegające na powstawaniu owrzodzeń żołądka lub dwunastnicy. Owrzodzenie w postaci niszy wrzodowej drążącej w głąb ściany żołądka lub dwunastnicy może grozić przebiciem do jamy otrzewnej lub sąsiadującego narządu (np. do trzustki) albo uszkodzeniem naczynia krwionośnego i krwotokiem. Powstawanie wrzodowej choroby nie jest w pełni wyjaśnione, wiąże się je ze skłonnościami dziedzicznymi, typem konstytucjonalnym, zaburzeniami autoregulacji wydzielania żołądkowego, czynnikami emocjonalnymi (stresy), paleniem tytoniu. Objawy: bóle w nadbrzuszu (zwykle 1/4-2 godz. po jedzeniu), bóle nocne i na czczo, krwawienia (czarny smolisty stolec). Wrzodową chorobę cechuje wieloletni przebieg, nasilający się zwykle wiosną i jesienią, z długotrwałymi okresami remisji, często samoistnej. Leczenie farmakologiczne i dietetyczne, niekiedy operacyjne.

ALERGIA :

Alergia [gr.], termin wprowadzony 1906 przez K. von Pirqueta na określenie stanu zmienionej i nadmiernej odpowiedzi immunologicznej organizmu. Obecnie używany zwyczajowo jako synonim nadwrażliwości. W praktyce alergię uważa się za zjawisko chorobowe, niekorzystne, polegające na zbyt łatwym wytworzeniu przeciwciał i zbyt burzliwej reakcji na ponowny kontakt z alergenem. Pojęcie alergia ma dwojakie znaczenie: jako objaw naturalnego lub sztucznego (szczepienia ochronne) kontaktu z alergenem, co jest na ogół związane z odpornością, oraz jako stan chorobowy (np. dychawica oskrzelowa, katar sienny, choroba posurowicza), czasem nawet groźny dla życia (np. wstrząs anafilaktyczny).

ZABURZENIA PSYCHICZNE :

Zaburzenia psychiczne to zakłócenia czynności organizmu uniemożliwiające człowiekowi utrzymanie równowagi wewnętrznej lub zrównoważonej wymiany z otoczeniem, manifestujące się w zakresie czynności psychicznych (przeżyć, zachowań). Mogą polegać na zmianie natężenia, tempa lub kolorytu prawidłowych czynności lub na pojawieniu się czynności zniekształconych bądź nowych, niespotykanych w zwykłych warunkach. Często towarzyszą temu: kryzys uznawanego dotąd systemu wartości, zakłócenia w pełnieniu należnych ról społecznych i niezdolność do realistycznej oceny rzeczywistości. Zaburzenia psychiczne wiążą się z cierpieniem, którego czasem chory nie odczuwa. Przyczyną zaburzeń psychicznych mogą być pierwotne lub wtórne deficyty i dysfunkcje mózgu (zaburzenia psychiczne somatogenne), wadliwie ukształtowana osobowość bądź urazy psychiczne (zaburzenia psychiczne psychogenne). W wielu zaburzeniach psychicznych przyczyny nie są dostatecznie poznane, choć prawdopodobnie wiążą się z cechami dziedzicznymi i hipotetyczną dysfunkcją układu nerwowego (zaburzenia psychiczne endogenne). Zaburzenia psychiczne wymagają pomocy, opieki lub leczenia. Mogą stanowić przedmiot orzecznictwa ubezpieczeniowego (niezdolność do pracy, inwalidztwo) lub sądowego (niezdolność do czynności prawnych, niepoczytalność).



Choroby cywilizacyjne występują najczęściej z zanieczyszczenia powietrza lub innych zakaźnych zjawisk. Powietrze nad wieloma miastami jest żółtobrunatne a horyzont ginie za mgłą nazywaną smogiem. Ten przerażający widok spowodowany jest zanieczyszczeniami powietrza. Współcześnie do atmosfery ziemskiej masowo dostają się gazy i mikroskopijne pyły. Tylko czasem pochodzą one ze źródeł naturalnych, jak np. wybuchy wulkanów lub pożary buszu. Powietrze w mieście zawiera mieszaninę szkodliwych gazów. Toksyczne gazy z zakładów przemysłowych mieszają się z sadzą, tlenkami azotu, tlenkami węgla i ołowiem ze spalin samochodowych.

Choroby cywilizacyjne nierozłącznie wiążą się z pojęciem chorób społecznych. Granica między nimi jest dość niewyraźna. Choroby cywilizacyjne przez swą powszechność stają się chorobami społecznymi. Ich przyczyną jest postęp techniczny, rozwój przemysłu, urbanizacji, motoryzacji oraz chemizacja środowiska. Wiele z tych schorzeń jest następstwem wypadków, zatruć przemysłowych, hałasu, zanieczyszczeń środowiska, a zwłaszcza skażenia gleb, wody, powietrza i żywności.


Choroby społeczne to różnego typu schorzenia przewlekłe, szeroko rozpowszechnione w społeczności. Jedną z podstawowych cech tych chorób jest możliwość ich zwalczania w sposób kompleksowy. Indywidualne zabiegi nie są w stanie opanować choroby społeczne, mogą być co najwyżej cennym uzupełnieniem masowych, zorganizowanych i systematycznie prowadzonych kuracji obejmujących całe społeczeństwo lub ich określone grupy.

DO CHORÓB SPOŁECZNYCH ZALICZAMY :

- alkoholizm (nałogowe nadużywanie alkoholu etylowego, rodzaj toksykomanii z uzależnieniem psychicznym; prowadzi do poważnych zmian w organizmie i psychice człowieka; choroba powstająca wskutek nadużywania alkoholu),
- nikotynizm (nałóg palenia lub żucia tytoniu albo zażywania tabaki; może doprowadzić do zatrucia nikotyną), otyłość (masa przekraczająca o 20% górną granicę prawidłowej masy ciała; przyczyny: czynniki genetyczne, niewłaściwe odżywianie, niezdrowy tryb życia-brak ruchu, tempo życia, stresy i inne uwarunkowania psychiczne i społeczne; skutki: skłonność do cukrzycy, miażdżycy, nadciśnienia, chorób serca, nowotworów, bezpłodności, reumatyzmu; powoduje skrócenie życia),
- choroby serca i naczyń krwionośnych (np. miażdżyca - choroba zwyrodnieniowa naczyń krwionośnych wywołana nadmiarem cholesterolu i wapnia; nadciśnienie-stan podwyższonego ciśnienia tętniczego; zawały - ograniczona martwica mięśnia sercowego spowodowana ustaniem dopływu krwi poprzez niedrożność naczynia wieńcowego; itd.),
- AIDS (choroba wywołana przez zakażenie wirusem HIV, które następuje 3 drogami: płciową, przez krew-strzykawka, transfuzja, przeszczepy, łożyskową z chorej matki na płód),
choroby weneryczne (inaczej choroby przenoszone drogą płciową: ogólna nazwa chorób przenoszonych z partnera na partnera w czasie stosunku płciowego. Np. kiła, rzęsistkowica, rzeżączka, wrzód miękki, świerzb itd.),
- choroby reumatyczne (zmiany zapalne lub zwyrodnieniowe, dotyczące głównie narządów ruchu; mogą dotyczyć: stawów, tkanek okołostawowych, mięśni ścięgien; osteoporoza - zanik kości itp.),
- cukrzycę (choroba przemiany materii dotycząca pierwotnie metabolizmu węglowodanów, a wtórnie tłuszczów i białek, przy obniżonej tolerancji na wprowadzone do ustroju węglowodanowe składniki pokarmowe i niezdolności do prawidłowego przetwarzania glukozy; przyczyny: niedobór lub brak aktywności insuliny),
- niektóre choroby psychiczne,
- Polsce w ostatnim czasie znów gruźlicę (zakażenie prątkami gruźlicy, które wyzwalają w organizmie reakcje prowadzące do uszkodzenia tkanek).


NERWICA:

Nerwica, często określana jako nadmierna nerwowość, charakteryzuje się obecnością uczucia przejmującego lęku. Uczucie lęku może występować przejściowo i być powodowane strachem przed zbliżającym się istotnym dla danej osoby zdarzeniem, takim jak egzaminy szkolne czy badanie lekarskie. Lęk występujący w takich sytuacjach jest reakcją normalną. Natomiast u chorych z nerwicą uczucie lęku występuje właściwie we wszystkich sytuacjach związanych z pewną dozą niepewności, a nawet bez jakiejkolwiek przyczyny. W skrajnych przypadkach w ciężkiej nerwicy, pacjent doprowadzony jest do całkowitego emocjonalnego wyczerpania i bezsenności. Chorzy ci są również bardziej podatni na występowanie dolegliwości, których przyczyny są związane ze stresem.
Lęk przyjmuje niekiedy postać napadu panicznego lęku. Napad ten charakteryzuje się bardzo silnym lękiem połączonym z obecnością objawów somatycznych, takich jak ból w klatce piersiowej, trudności w oddychaniu, uczucie zagrażającej śmierci. W ostatnich latach stwierdzono, że napady lękowe często występują rodzinnie i nierzadko rozpoczynają się w okresie dojrzewania. Podczas napadu lęku często występuje hiperwentylacja, to znaczy zwiększona częstotliwość płytkich oddechów. Powoduje to zaburzenie równowagi między stężeniem tlenu i dwutlenku węgla we krwi, co z kolei prowadzi do zawrotów głowy, uczucia bicia serca oraz innych dolegliwości. Objawy te mogą być tak nasilone, że same stają się przyczyną narastania lęku, powodując zwiększenie częstotliwości i nasilenia napadów. Osoby z nerwicą starają się za wszelką cenę unikać sytuacji, które, ich zdaniem, powodują wystąpienie lęku. Niektórzy nawet boją się wychodzić z własnych domów. Określane to jest jako agorafobia.

OBJAWY :

· Uczucie duszności
· Niepewność, zawroty głowy, omdlenia
· Kołatanie serca
· Drżenie
· Obfite poty
· Ból lub uczucie rozpierania w klatce piersiowej
· Nudności, bóle brzucha
· Odbijanie, uczucie dławienia
· Uderzenia ciepła i zimna
· Drętwienie i mrowienie dłoni lub stóp
· Strach przed utratą równowagi
· Uczucie obawy przed śmiercią

LECZENIE :

Zazwyczaj stosuje się łącznie psychoterapię oraz leczenie farmakologiczne.
Leczenie farmakologiczne Tak w leczeniu nerwic, jak i napadów lęku podstawowym lekiem są środki przeciw lękowe i uspokajające. Leki te działają poprzez blokowanie przewodzenia impulsów nerwowych, co prowadzi do zmniejszenia uczucia zdenerwowania lub niepokoju. Niekiedy w leczeniu nerwic zamiast leków uspokajających podaje się leki, które nie powodują uzależnienia. Są one skuteczne w leczeniu niektórych rodzajów nerwic, szczególnie tych z przeważającymi napadami lękowymi. Leki te zmniejszają uczucie lęku poprzez hamowanie działania noradrenaliny i adrenaliny, neuroprzekaźnków wydzielanych w reakcji na stres. W przeszłości w leczeniu nerwic stosowano meprobamat, będący lekiem uspokajającym, oraz fenobarbital. Zwykle poza lekami uspokajającymi psychiatrzy zalecają chorym psychoterapię. Stosowane są różne rodzaje terapii, od długotrwałej psychoterapii indywidualnej po krótkotrwałą terapię poznawczą. Podczas tej ostatniej pomaga się pacjentom właściwie oceniać własną osobę i występujące lęki. Przykładem może być osoba z lękiem napadowym, która uczy się, jak sobie radzić z niepokojącymi ją objawami. Innym podejściem terapeutycznym jest włączenie się w terapię grupową.

CUKRZYCA:

Cukrzyca jest przewlekłą chorobą metaboliczną, w której ustrój albo nie wytwarza insuliny, albo nie w pełni ją zużytkowuje. Wskutek tego nie może prawidłowo przyswajać węglowodanów, a w mniejszym stopniu również białek i tłuszczów. Stężenie cukru (glukozy) we krwi rośnie i nerki wydalają jego nadmiar z moczem. Pomimo nadwyżki glukozy w organizmie mózg i inne tkanki potrzebujące paliwa nie są w stanie jej zużyć. Następuje więc rozpad białek i tłuszczów, jako zastępczego źródła energii, co w konsekwencji prowadzi do ciężkich zaburzeń biochemicznych. W dalszym przebiegu choroby duże stężenie glukozy we krwi uszkadza tkanki, zwiększając ryzyko wystąpienia takich powikłań, jak: niewydolność serca i nerek, ślepota, udar, zaburzenia neurologiczne. Chociaż istnieją skuteczne metody leczenia, cukrzyca należy do bardzo poważnych chorób (np. w Stanach Zjednoczonych jest jedną z głównych przyczyn zgonów). Rozróżnia się dwa jej rodzaje: typ I, charakteryzujący się całkowitym ustaniem wytwarzania insuliny, oraz typ II, w którym organizm bądź wytwarza niewystarczające ilości tego hormonu, bądź nie w pełni go zużytkowuje. Typ I nazywa się również cukrzycą insulinozależną lub młodzieńczą. Zwykle ujawnia się on w pierwszych 20 latach życia i polega na zniszczeniu komórek tzw. Wysp trzustkowych, wskutek czego zanika możliwość wytwarzania insuliny. Jego objawami są: częste oddawanie moczu, utrata masy ciała, nadmierne pragnienie, osłabienie, senność i zwiększone uczucie głodu. Typ II, zwany także insulinoniezależnym lub cukrzycą dorosłych, ujawnia się głównie u osób otyłych i starszych, chociaż zdarza się również u ludzi szczupłych. Rozwija się znacznie wolniej; u wielu chorych bywa rozpoznany dopiero po upływie lat. Oprócz objawów opisanych w typie I, charakterystyczne dla niego są: częste zakażenia, kurcze i mrowienie, zaburzenia w gojeniu, impotencja u mężczyzn oraz przewlekłe zapalenie pochwy u kobiet. Przyczyna cukrzycy nie jest znana, przypuszcza się jednak, że w trybie I układ odpornościowy niszczy własne komórki wysp trzustkowych wytwarzające insulinę. Fakt iż choroba występuje rodzinnie, może wskazywać także na czynnik genetyczny.



LECZENIE :

Jak dotychczas, nie ma skutecznego sposobu wyleczenia obu typów cukrzycy, ale chorobę można kontrolować skojarzonym leczeniem. Chorym na cukrzycę typu I trzeba regularnie wstrzykiwać insulinę. Jest również konieczne stosowanie specjalnej diety i ćwiczeń fizycznych. Muszą również sami mierzyć sobie poziom cukru we krwi. W przypadku typu II często wystarczy schudnąć, przestrzegać diety i wykonywać odpowiednie ćwiczenia. Badania wykazały, że w cukrzycy tego typu 80% otyłych chorych samo zmniejszenie masy ciała normalizuje poziom glukozy we krwi. Inni mogą potrzebować doustnych leków przeciwcukrzycowych, które zwiększają wytwarzanie i skuteczność działania własnej insuliny. Coraz więcej lekarzy zachęca więc chorych do narzucenia sobie reżimu, pozwalającego na osiąganie poziomu glukozy możliwie najbardziej zbliżonego do wartości prawidłowych. W praktyce oznacza to częste, co najmniej czterokrotne, sprawdzanie poziomu cukru w ciągu dnia i dostosowywanie do niego dawek insuliny lub innych leków. Istotne znaczenie mają też ćwiczenia fizyczne oraz przestrzeganie wskazówek dietetycznych dotyczących rodzaju i częstotliwości spożywanych posiłków. Podawanie insuliny ułatwiają specjalne wstrzykiwacze. Nosi się je w kieszeni lub przytwierdzone do paska. Można je odpowiednio zaprogramować, aby wstrzykiwały niewielkie dawki insuliny w określonym czasie.

AIDS :

Terminem AIDS ( Acquired, Immune, Deficiency, Syndrome ) oznacza się chorobę określaną jako zespół nabytego upośledzenia odporności. Nazwa choroby jest długa, lecz łatwo zrozumiała, jeśli przeanalizujemy każdy wyraz oddzielnie.
Słowo zespół oznacza w medycynie zestaw objawów, które wskazują na jakąś chorobę. Słowo nabyty mówi nam, że AIDS jest czymś otrzymywanym, czyli nabywanym, w tym przypadku od kogoś. Pomimo to, że AIDS może być przekazywany przez zakażoną kobietę jej nienarodzonemu dziecku, nie jest to cecha odziedziczona po rodzicach, tak jak wzrost lub kolor oczu albo włosów. AIDS nie jest także chorobą pojawiającą się jak gdyby bez żadnej uchwytnej przyczyny, jak na przykład nowotwór. Nie jest także związany z procesem starzenia się organizmu, tak jak to się dzieje w chorobie Alzheimera. AIDS jest chorobą wywoływaną przez wirusa zwanego w skrócie HIV ( Human, Immunodeficiency, Virus), czyli ludzkiego wirusa upośledzenia odporności.

LECZENIE :

W tej chwili nie ma szczepionki przeciwko AIDS. To znaczy nie można się zaszczepić, aby uchronić się przed wirusem AIDS, tak jak to się dzieje w przypadku odry czy polio.
Ponieważ AIDS jest różny u różnych osób. Z tego względu trudno jest wyprodukować szczepionkę skuteczną dla każdego. Nawet u jednej osoby wirus z upływem czasu potrafi zmienić swoją budowę. Dlatego szczepionka, która może pomóc jednego dnia, drugiego może być już bezużyteczna. Naukowcy prowadzą badania nad wynalezieniem szczepionki przeciwko HIV, ale wątpliwe jest, czy będzie ona dostępna przed upływem pięciu, dziesięciu lat.

Choroby cywilizacyjne stają się co raz bardziej powszechne i dotykają nie tylko ludzi starszych czy dorosłych, ale także młodzież, a nawet dzieci. Niektóre są łatwe do wyleczenia, ale niektóre wiążą się z powikłaniami oraz długotrwałymi, kosztownymi i skomplikowanymi kuracjami, a jeszcze niektóre są wręcz nieuleczalne. Aby uniknąć wszystkich należy prowadzić zdrowy, aktywny tryb życia, uprawiać sporty, zdrowo się odżywiać, unikać stresów, zapobiegać nałogom lub rzucać je, jeżeli takowe istnieją, unikać przypadkowych stosunków płciowych z wieloma partnerami (w przypadku chorób wenerycznych). W ten sposób zapobiegniemy chorobom cywilizacyjnym również przyszłych pokoleń.

Obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa, higieny pracy i ochrony zdrowia
- część II

Część i jest na stronie http://www.edukacjaprawnicza.pl/index.php?mod=m_artykuly&cid=6&id=880

Ale niestety trzeba zapłacić sms-em.

Karina Leszczyńska*

Tekst pochodzi z numeru: 5 (107) maj 2009

Bezpieczeństwo i higiena pracy to terminy przywoływane powszechnie w przepisach prawa pracy. Mają rangę konstytucyjną¹, są jedną z podstawowych zasad prawa pracy - art. 15 KP (tzw. zasada prawa pracy w znaczeniu normatywnym) oraz elementarnym obowiązkiem pracodawcy art. 94 pkt 4 KP. Ustawodawca poświęcił im także Dział X KP.

Celem opracowania będzie zatem przybliżenie czytelnikom obowiązków pracodawcy w zakresie BHP, omówienie zasad dotyczących bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników, a także wykazanie powszechności oraz złożoności problemu. Analizie poddane zostaną zarówno odpowiednie przepisy KP, jak i podstawowe w tym zakresie ustawy i rozporządzenia.

Obowiązek przeprowadzenia badań lekarskich

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku (art. 229 § 4 KP). Naruszenie powyższego obowiązku, może zostać uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. W wyroku z 17.11.2000 r.² SN wyraził zdanie, że: „dopuszczenie do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonych stanowiskach może stanowić przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy”. Z kolei, w wyroku z 2.12.2003 r.³ SN stwierdził, że: „przyczyną zewnętrzną wypadku przy pracy nie jest sam fakt dopuszczenia do pracy pracownika niezdolnego do jej wykonywania, ale przyczynę współistniejącą z wewnętrznymi schorzeniami, stanowi zadziałanie czynnika zewnętrznego na niepełnosprawny organizm pracownika (uraz)”.

Ustawodawca w art. 229 KP, wyróżnia trzy rodzaje badań lekarskich: 1. Badania wstępne - Przeprowadzane zawsze przed podjęciem przez pracownika pracy i w przypadku przeniesienia: pracownika młodocianego na inne stanowisko pracy oraz innych pracowników na stanowiska, na których występują zagrożenia w postaci czynników szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwe warunki pracy. Badaniom tym nie podlegają osoby przyjmowane ponownie do pracy na to samo stanowisko (np. sądowe przywrócenie do pracy) lub stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym samym pracodawcą. 2. Badania okresowe - Wykonywane są w trakcie trwania zatrudnienia, w terminach wyznaczonych przez lekarza, w miarę możliwości w godzinach pracy. 3. Badania kontrolne - Podlega im każdy pracownik po chorobie trwającej dłużej niż 30 dni (bez znaczenia jest przyczyna niezdolności do pracy). Powyższe rodzaje badań lekarskich pracowników, zwane są również badaniami profilaktycznymi.

Podstawowe badania lekarskie wymienione w KP, wykonuje się na podstawie umowy zawartej pomiędzy zakładem pracy a odpowiednią placówką medyczną⁴. Wyboru placówki, z którą podpisana zostanie umowa o świadczenie usług medycznych, dokonuje pracodawca w porozumieniu z przedstawicielami załogi.

Badania lekarskie mają zastosowanie do wszystkich pracowników bez względu na zajmowane stanowisko i rodzaj wykonywanej pracy. Powinny być przeprowadzane na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, a wykonane przez lekarza medycyny pracy, na koszt pracodawcy i w miarę możliwości w godzinach pracy. Pracodawca ponosi także inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, konieczne ze względu na warunki pracy. W skierowaniu na badania powinno się określić rodzaj badania profilaktycznego, rodzaj stanowiska na którym pracownik jest lub ma być zatrudniony oraz podać informacje: 1) nt. czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, występujących na danym stanowisku pracy oraz 2) przedłożyć aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia wykonanych na stanowisku badanego pracownika.

Jeżeli pracodawca zatrudnia pracowników w warunkach narażających na działanie substancji rakotwórczych lub pyłów zwłókniających, jest obowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie również po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami i pyłami oraz po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowany były pracownik zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami. Kwestie dotyczące zakresu badań lekarskich pracowników, ich częstotliwości i profilaktyki zdrowotnej regulują szczegółowo przepisy odrębne, w tym rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30.5.1996 r.⁵

Zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami obejmuje m.in.: 1) obowiązek przeprowadzenia badań lekarskich także poza terminami naznaczonych badań okresowych w przypadkach: stwierdzenia szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika i związanej z tym konieczności przeniesienia go do innej pracy, ciąży pracownicy, jeżeli stan ten uniemożliwia jej wykonywanie dotychczasowej pracy, stwierdzenia objawów choroby zawodowej, stwierdzenia u pracownika niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy na skutek wypadku przy pracy, gdy jednocześnie pracownik nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (§ 6 BadLekR w zw. z art. 231 KP). 2) w razie stwierdzenia u pracownika objawów choroby zawodowej - wykonanie badań u pracowników zatrudnionych na stanowiskach o podobnych zagrożeniach, 3) przy pracach w warunkach występowania przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia - wprowadzenie monitorowania stanu zdrowia pracowników oraz organizowanie szkoleń dotyczących ochrony przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy, 4) włączenie lekarza sprawujące profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami w prace komisji BHP. Skierowanie wydaje wówczas pracodawca na wniosek i po zgłoszeniu przez pracownika niemożności wykonania dotychczasowej pracy.

Jeżeli pracodawca (lub pracownik) kwestionuje treść wydanego zaświadczenia lekarskiego, to może wystąpić w terminie 7 dni od dnia wydania zaświadczenia z wnioskiem o ponowienie badania. Strona zainteresowana występuje za pośrednictwem lekarza, który wydał to zaświadczenie. Badanie jest wówczas przeprowadzane w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy właściwym ze względu na miejsce świadczenia pracy lub siedzibę jednostki organizacyjnej, w której jest zatrudniony pracownik. W przypadku wydania zaświadczenia przez lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy, powtórne badanie będzie wykonane w najbliższej jednostce badawczo-rozwojowej specjalizującej się w medycynie pracy (§ 5 BadLekR).

Apteczki znajdujące się na terenie zakładu pracy powinny być zaopatrzone w sprzęt i lekarstwa niewymagające szczególnych umiejętności przy ich użyciu, tak aby mogła z nich skorzystać każda osoba udzielająca pierwszej pomocy. Obudowa apteczki powinna być oznaczona zgodnie z Polską Normą (czerwony napis „Apteczka pierwszej pomocy” lub symbol czerwonego krzyża na białym tle) i odporna na uszkodzenia mechaniczne⁶.

Szkolenia BHP

Pracodawca jest także zobligowany do organizowania szkoleń w zakresie BHP. Obowiązek ten dotyczy wszystkich zatrudnionych, bez względu na rodzaj wykonywanej pracy. W szkoleniu uczestniczą także osoby zatrudnione na podstawie umów prawa cywilnego, pracownicy zatrudnieni w celu przyuczenia do wykonywania określonej pracy, praktykanci. Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez aktualnego szkolenia w zakresie bhp (art. 237³ KP)⁷.

Przepisy przewidują 2 rodzaje szkoleń:

• Szkolenia wstępne - powinny być zorganizowane przed dopuszczeniem pracownika do pracy. Ich celem jest dostarczenie pracownikom wiedzy i umiejętności niezbędnych do wykonywania pracy z uwzględnieniem przepisów i zasad bezpieczeństwa oraz zapoznanie z zagrożeniami występującymi na konkretnych stanowiskach pracy,

• Szkolenia okresowe - są powtarzane wielokrotnie w czasie trwania zatrudnienia. Mają na celu przypomnienie i ugruntowanie wiedzy z zakresu BHP. Ich częstotliwość jest zależna od zagrożenia występującego na stanowisku pracy.

Pracodawca ma także obowiązek zaznajomienia pracowników z przepisami i zasadami BHP oraz wydawania w tym względzie instrukcji odnoszących się do poszczególnych stanowisk pracy.

Zasady przeprowadzenia szkoleń bhp, ich częstotliwość i wymiar godzin zostały określone w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z 27.5.2004 r.⁸ Szkolenie BHP musi odpowiadać rodzajowi pracy, którą wykonuje pracownik i przekazywać szczegółowe instrukcje dotyczące konkretnego stanowiska pracy (tzw. instruktaż stanowiskowy). Szkolenie może przeprowadzać sam pracodawca (upoważniony przez niego odpowiednio przeszkolony pracownik) lub pracodawca może zlecić wykonanie tego zadania jednostkom wyspecjalizowanym w działalności szkoleniowej w zakresie BHP.

Celem szkolenia jest:

• zaznajomienie pracowników z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować zagrożenia dla życia i zdrowia pracowników oraz ze sposobami przeciwdziałania tym zagrożeniom,

• wykształcenie umiejętności postępowania w sytuacjach awaryjnych, udzielanie pierwszej pomocy przedmedycznej,

• poznanie lub przypomnienie przepisów i zasad bhp w zakresie niezbędnych do wykonywania pracy na danym stanowisku.

Podkreślić także należy, że sam pracodawca również musi odbyć szkolenie BHP i uaktualniać wiedzę w zakresie niezbędnym do wypełnienia ciążących na nim obowiązków.

Rozróżniamy dwa rodzaje szkoleń:

• szkolenia wstępne - są przeprowadzane w formie instruktażu i obejmują instruktaż:

- tzw. ogólny - zapewnia uczestnikom szkolenia możliwość poznania podstawowych przepisów zawartych w KP a odnoszących się do spraw związanych z BHP, pozwala zapoznać się z przepisami wewnątrzzakładowymi, które dotyczą miejscowych warunków i zasad BHP (układy zbiorowe, regulaminy, statuty), a także podstawowymi zasadami postępowania w razie wypadku przy pracy i konieczności udzielania pierwszej pomocy. Instruktaż ogólny odbywają: nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę zawodową, a także uczniowie szkół zawodowych, którzy zatrudnieni są w celu praktycznej nauki zawodu. Ten rodzaj szkolenia może prowadzić pracownik służby BHP, osoba wykonująca u pracodawcy zadania służby BHP, sam pracodawca lub też pracownik wyznaczony przez pracodawcę, a posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie BHP.

- stanowiskowy - obejmuje bardziej specjalistyczną wiedzę, odnoszącą się do konkretnego stanowiska pracy i występujących tam zagrożeń środowiskowych oraz ryzyka zawodowego. Instruktaż ten ma zapoznać uczestnika szkolenia z metodami bezpiecznego wykonania pracy na danym stanowisku i jest przeprowadzany przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na danym stanowisku. Instruktaż stanowiskowy przechodzą: pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych, pracownicy przenoszeni na takie stanowisko oraz uczniowie odbywający praktyczną naukę zawodu i studenci podczas praktyk. Jeżeli pracownik jest zatrudniony na kilku stanowiskach pracy to powinien odbyć instruktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk. Czas trwania instruktażu jest uzależniony od stażu pracy pracownika, rodzaju pracy, zagrożeń występujących w środowisku pracy oraz przygotowania zawodowego pracownika. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza osoba kierująca pracownikami wyznaczona przez pracodawcę lub sam pracodawca, jeżeli posiada stosowne kwalifikacje. Ten etap szkolenia kończy się sprawdzeniem wiedzy pracownika na temat stanu BHP w środowisku pracy i dopiero po sprawdzeniu nabytych umiejętności pracownik może przystąpić do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Odbycie powyższych instruktaży potwierdzane jest przez pracownika na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, która przechowywana jest przez pracodawcę w aktach osobowych pracownika.

• szkolenia okresowe - są powtarzane wielokrotnie w czasie trwania zatrudnienia. Pozwalają na ugruntowanie i aktualizację wiedzy w dziedzinie BHP oraz zapoznanie uczestników z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkoleniu temu są poddawani pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych, pracodawcy i inne osoby kierujące pracownikami, pracownicy służby BHP, pracownicy administracyjno-biurowi a także pracownicy inżynieryjno-techniczni (§ 14 SzkolBHPR). Ze szkolenia okresowego można zwolnić osoby, które: przedstawią aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy wymaganego szkolenia okresowego oraz osoby, które w tym samym terminie odbyły szkolenie okresowe wymagane dla osób zatrudnionych na stanowiskach należących do innej grupy stanowisk, jeżeli zakres tematyczny programu szkolenia na stanowisku dotychczasowym odpowiada programowi szkolenia obowiązującego na nowym stanowisku pracy⁹. Szkolenie okresowe kończy się egzaminem sprawdzającym opanowanie materiału z zakresu kursu. W przypadku pozytywnego wyniku egzaminu, organizator szkolenia wydaje zaświadczenia, których odpis przechowywany jest w aktach osobowych uczestnika szkolenia.

Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych przeprowadza się w formie instruktażu, nie rzadziej niż raz na 3 lata, a na stanowiskach robotniczych, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników, nie rzadziej niż raz w roku. Szkolenia okresowe pracodawców, pracowników inżynieryjno-technicznych, pracowników służby BHP (w tym osoby wykonujące zadania tej służby), których charakter pracy wiąże się z narażeniem na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych albo z odpowiedzialnością za stan bhp powinno być przeprowadzane nie rzadziej niż raz na 5 lat. Pracownicy administracyjno-biurowi powinni być szkoleni nie rzadziej niż raz na 6 lat. Pierwsze szkolenie okresowe dla pracodawców i osób kierujących pracownikami powinno być przeprowadzane nie później niż w okresie 6 miesięcy zaś pozostałych pracowników nie później niż w okresie 12 miesięcy od podjęcia przez nich pracy na tych stanowiskach.

Obowiązek zapewnienia odzież, obuwia roboczego i środków ochrony indywidualnej

Kolejnym obowiązkiem pracodawcy jest nieodpłatne dostarczenie pracownikom: odzieży, obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, a także poinstruowanie o sposobach posługiwania się tymi środkami. Instrukcja dotycząca używania środków ochrony indywidualnej powinna określać przeznaczenie każdego ze środków, opis sposobu ich używania oraz kontroli sprawności i konserwacji¹⁰.

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez wyposażenia go w środki ochrony indywidualnej przewidziane w przepisach wewnątrzzakładowych, jeżeli jest to niezbędne do wykonania pracy na danym stanowisku lub jest konieczne przy wykonywaniu określonych czynności.

Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przewidziane do noszenia lub trzymania przez użytkownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego bezpieczeństwo i zdrowie¹¹. Środki ochrony w danym zakładzie i dla określonych stanowisk ustala pracodawca. Może kierować się w tym względzie decyzjami inspektora sanitarnego, który ustali rodzaj czynników występujących w środowisku pracy i poziom narażenia pracownika na konkretny czynnik.

Wydanie ww. środków następuje na podstawie tzw. norm przydziału, które powinny także określać czas i sytuacje, kiedy można z tych środków skorzystać. Załącznik nr 2 do rozporządzenia OgPrzBHPR wymienia wykaz rodzajów prac, które wymagają zastosowania środków ochrony indywidualnej. Jest to wyliczenie przykładowe.

Środki ochrony indywidualnej według ich przeznaczenia dzielą się na: odzież ochronną, środki ochrony kończyn dolnych, środki ochrony kończyn górnych, środki ochrony głowy, twarzy, oczu, sprzęt ochrony układu oddechowego, słuchu, itp.

W sytuacji, gdy w środowisku pracy występuje więcej niż jedno zagrożenie i należy zastosować kilka środków ochrony indywidualnej, środki te powinny być zastosowane obok siebie, bez zmniejszania ich właściwości ochronnych.

Odzież i obuwie robocze dostarcza pracodawca w przypadku, kiedy osobista odzież pracownika może w czasie pracy ulec zabrudzeniu lub zniszczeniu, a także ze względu na wymogi technologiczne, sanitarne lub konieczne z punktu widzenia BHP. Odzież i obuwie muszą spełniać wymagania określone w Polskich Normach. Środki ochrony indywidualnej chronią natomiast pracownika przed wpływem środowiska pracy i muszą odpowiadać wymaganiom określonym w przepisach odrębnych. Zarówno odzież, jak i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej stanowią własność pracodawcy.

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć środki ochrony indywidualnej, jeżeli są one niezbędne do zabezpieczenia przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących przy wykonywaniu określonych prac. Pracodawca zapewnia również środki ochrony indywidualnej osobom, które wykonują czynności inspekcyjne lub inne krótkotrwałe prace.

Do pracodawcy należy również przechowywanie, pranie, konserwacja, naprawy, a także odpylanie i odkażanie odzieży, obuwia i sprzętu (art. 237¹⁰ KP). Pracownik, który nie został wyposażony w środki ochrony indywidualnej, odzież czy obuwie robocze, może odmówić wykonania pracy na danym stanowisku, zachowując tym samym prawo do wynagrodzenia za czas przestoju (art. 81 KP). Jeżeli natomiast nieprzydzielenie środków ochrony indywidualnej, powodować będzie bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia pracownika, to może on powstrzymać się od wykonania pracy zawiadamiając jednocześnie swojego przełożonego. Przysługuj mu wówczas pełne wynagrodzenie (art. 210 KP).

W przypadku używania odzieży i obuwia roboczego, pracodawca może dopuścić stosowanie przez pracowników własnej odzieży pod warunkiem uzyskania ich akceptacji i jeżeli obuwie to jest zgodne z zasadami BHP. Powyższy wyjątek, nie znajdzie natomiast zastosowania:

• na stanowiskach związanych z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych oraz przy pracach powodujących intensywne brudzenie się, skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi, promieniotwórczymi albo też materiałami biologicznie zakaźnymi,

• w przypadku zapewnienia środków ochrony indywidualnej¹².

Z tytułu używania własnej odzieży do celów roboczych, pracownikowi przysługuje prawo do ekwiwalentu pieniężnego, który powinien odpowiadać kosztom poniesionym przez pracownika, a przynajmniej aktualnym cenom stosowanym przez pralnie. Termin wypłaty ekwiwalentu, powinien przypadać przed końcem terminu używalności odzieży, tak aby pracownik mógł nabyć nową partię odzieży. Spór dotyczący niewypłaconego ekwiwalentu za używanie własnej odzieży jest sporem ze stosunku pracy rozpatrywanym przez sąd pracy.

Niedopuszczalne jest powierzenie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania odzieży roboczej ora z środków ochrony indywidualnej, jeżeli w wyniku stosowania w procesie pracy uległy skażeniu środkami chemicznymi, promieniotwórczymi lub materiałami biologicznie zakaźnymi.

Pracodawca dostarczając pracownikom nowe środki ochrony indywidualnej, musi zadbać o to by spełniały one wymagania dotyczące oceny zgodności i były oznaczone symbolem CE¹³.

Odzież ochronna i odzież robocza a wypłata ekwiwalentu pieniężnego Odzież ochronną i obuwie ochronne zalicza się do środków ochrony indywidualnej, zaś odzież i obuwie robocze nie są uznawane za takie środki. Tylko w przypadku używania własnej odzieży i obuwia roboczego ustawodawca przewidział możliwość wypłacenia ekwiwalentu pieniężnego, którego wysokość uwzględnia ich aktualne ceny (art 237^7§ 4 KP). W przypadku odzieży ochronnej, brak podstaw prawnych do wypłaty ekwiwalentu pieniężnego.

Stwierdzenie objawów choroby zawodowej oraz postępowanie w razie zaistnienia wypadku przy pracy

Kodeks pracy reguluje także podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie postępowań w przypadku stwierdzenia objawów choroby zawodowej i w sytuacji zaistnienia wypadku przy pracy (art. 234-237¹ KP).

Jeżeli u pracownika, zostaną stwierdzone objawy choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany:

• niezwłocznie zgłosić ten fakt właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy,

• zbadać przyczyny choroby zawodowej, jej charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą,

• usunąć czynniki powodujące powstanie choroby zawodowej i zastosować właściwe środki zapobiegawcze,

• realizować zalecenia lekarskie, tj. przenieść pracownika na inne stanowisko pracy, na którym nie występują zagrożenia mogące pogorszyć jego stan zdrowia,

• wypłacić dodatek wyrównawczy, który ma kompensować niższe wynagrodzenie na nowym stanowisku pracy (zmiana stanowiska w związku z pogorszeniem stanu zdrowia),

• prowadzić rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie choroby.

Podejrzenie choroby zawodowej ww. organom może zgłosić pracodawca, lekarz medycyny pracy lub sam pracownik.

W razie zaistnienia wypadku przy pracy do obowiązków pracodawcy należy:

• zapewnienie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

• podjęcie działań eliminujących lub ograniczających zagrożenie,

• zabezpieczenie miejsca zdarzenia i zbadanie warunków technicznych,,

• przesłuchanie świadków zdarzenia w miejscu wypadku,

• ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy zgodnie z procedurą powypadkową,

• zastosowanie odpowiedniego środka zapobiegającego podobnym wypadkom,

• niezwłoczne zawiadomienie właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o: śmiertelnym, ciężkim i zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym wypadku, który wywołał podobne skutki związane z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy,

• systematyczne analizowanie przyczyn wypadków i chorób zawodowych i tworzenie na tej podstawie właściwej profilaktyki.

Zabezpieczenie miejsca wypadku powinno uniemożliwiać dostęp osobom niepowołanym i przeciwdziałać nieuzasadnionemu uruchomieniu maszyn i urządzeń, których praca w związku z wypadkiem została wstrzymana¹⁴.

Przy uznaniu zdarzenia za wypadek przy pracy w ciągu 14 dni kompletuje się dokumentację powypadkową, która obejmuje w kolejności: kartę zgłoszenia wypadku, protokoły przesłuchania poszkodowanego i świadków, protokół powypadkowy oraz zaświadczenie lekarskie dotyczące udzielenia pierwszej pomocy.

Gotowy protokół powypadkowy jest zatwierdzany przez pracodawcę. Po zakończeniu postępowania wypadkowego, pracodawca umieszcza informacje o tym zdarzeniu w rejestrze wypadków.

Konsultacje z pracownikami działań związanych z BHP

Pracodawca ma obowiązek konsultowania z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy. Obowiązek ten dotyczy w szczególności: zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzenia nowych procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników, tworzenia służby bhp lub powierzenia wykonywania zadań tej służby innym osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy, przydzielenia pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, szkolenia pracowników w zakresie bhp, oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku. U pracodawcy, u którego działa komisja bhp, konsultacje mogą być prowadzone w ramach tej komisji.

Powyższe konsultacje powinny mieć miejsce w godzinach pracy, z zachowaniem przez pracowników lub ich przedstawicieli prawa do wynagrodzenia.

Powołanie służby BHP

Jeżeli pracodawca zatrudnia powyżej 100 pracowników, to ma także obowiązek utworzenia służby BHP (art. 237¹¹ KP). Służba ta pełni funkcje doradcze i kontrolne w zakresie przestrzegania BHP oraz podlega bezpośrednio pracodawcy. W przypadku pracodawcy zatrudniającego do 100 pracowników, zadania służby wykonuje pracownik tego pracodawcy zatrudniony przy innej pracy. W przypadku tzw. małego pracodawcy (1. zatrudnia do 10 pracowników lub 2. zatrudnia do 20 pracowników i należy do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka wypadkowego), może on sam wykonywać zadania służby BHP, pod warunkiem ukończenia niezbędnego szkolenia¹⁵. W przypadku braku kompetentnych pracowników (chodzi głównie o ukończone szkolenie BHP), pracodawca może przekazać realizację zadań służby BHP, specjalistom spoza zakładu pracy. Obowiązek utworzenia służby przewiduje także rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy¹⁶. Skład służby BHP ustala pracodawca uwzględniając stan zatrudnienia i występujące w środowisku pracy zagrożenia. Jeżeli pracodawca zatrudnia:

• od 100 do 600 pracowników, to tworzy on jedno- lub wieloosobową komórkę, albo też zatrudnia w tej komórce pracownika służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy,

• ponad 600 pracowników, zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika na każdych 600 pracowników.

Pracownik służby BHP oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy nie mogą ponosić niekorzystnych dla nich skutków z tytułu wykonywania zadań służby BHP.

Zadaniem służby BHP jest w szczególności:

• kontrola przepisów i zasad BHP oraz stanu środowiska i warunków pracy,

• bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych wraz z wnioskami dotyczącymi usuwania nieprawidłowości oraz przedstawianie pracodawcy corocznych analiz stanu bezpieczeństwa,

• udział w opracowywaniu układów zbiorowych pracy, wewnętrznych regulaminów, zarządzeń i instrukcji ogólnych dotyczących BHP oraz ustalanie zadań osób kierującymi pracownikami w zakresie BHP,

• przedkładanie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania ergonomii na stanowiskach pracy,

• udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego,

• występowanie do osób kierujących pracownikami w sprawie usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i innych uchybień w zakresie BHP,

• współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy i zakładowymi organizacjami związkowymi w sprawach związanych z poprawą warunków pracy i przestrzeganiem przepisów BHP, itp¹⁷.

Służba BHP posiada uprawnienia do odsunięcia od pracy pracownika, który wykonuje pracę wzbronioną, może też wydać decyzję w sprawie wstrzymania pracy maszyny, która stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia pracowników.

Utworzenie komisji BHP

Pracodawca zatrudniający powyżej 250 pracowników powołuje natomiast komisję BHP, która stanowi jego organ doradczy i opiniodawczy. Zadaniem komisji jest przede wszystkim:

• dokonywanie przeglądu warunków pracy i oceny ryzyka zawodowego,

• okresowa ocena stanu BHP,

• opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków w zakresie przeciwdziałania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym,

• formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy oraz

• współdziałanie z pracodawcą podczas realizacji obowiązków w zakresie BHP.

W przypadku zaistnienia konieczności przeprowadzenia dodatkowych badań lub wykonania ekspertyz przez specjalistów spoza zakładu pracy, koszt tych badań ponosi pracodawca.

Komisję BHP tworzą w równej liczbie przedstawiciele pracodawcy (pracownicy służby BHP i lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami) oraz przedstawiciele pracowników wraz za społecznym inspektorem pracy. Komisji przewodniczy pracodawca lub osoba przez niego upoważniona, wiceprzewodniczącym jest natomiast społeczny inspektor pracy lub przedstawiciel pracowników.

Ochrona zdrowia kobiet przed szkodliwymi czynnikami występującymi w środowisku pracy

Szczególnej trosce ustawodawcy poddana została ochrona zdrowia i pracy kobiet, pracownic w ciąży i karmiących dziecko piersią. Wykaz prac wzbronionych kobietom określa rozporządzenie Rady Ministrów z 10.9.1996 r.¹⁸.

Do prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet zaliczone zostały prace:

• związane z wysiłkiem fizycznym, transportem ciężarów i wymuszoną pozycją ciała,

• w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym,

• w hałasie i drganiach,

• pod ziemią, poniżej powierzchni gruntu i na wysokości,

• w podwyższonym i obniżonym ciśnieniu,

• w narażeniu na działanie substancji chemicznych

• w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi,

• narażające na działanie pól elektromagnetycznych, promieniowania jonizującego i nadfioletowego oraz prace przy monitorach ekranowych,

• grożące ciężkimi urazami fizycznymi i psychicznymi.

Wykaz prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet, stanowiący załącznik do PraceWzbrKobR, określa m.in. normy dźwigania ciężarów. Pracami wzbronionymi dla kobiet są prace: polegające na przenoszeniu ciężarów powyżej 12 kg przy pracy stałej i 20 kg przy pracy dorywczej, prace pod ziemią i na wysokości, chyba że są to stanowiska kierownicze lub prace wykonują osoby zatrudnione w służbie zdrowia, czy w okresie studiów podczas szkolenia zawodowego.

Do czynności wzbronionych kobietom w ciąży lub karmiących dziecko piersią oprócz przenoszenia ciężarów, zalicza się prace w zbyt niskich (lub zbyt wysokich) temperaturach oraz miejscach, gdzie wahnięcia temperatur przekraczają 15º C, prace w hałasie przez dłuższy okres, prace pod ziemią, w narażeniu na działanie promieniowania jonizującego lub pól elektromagnetycznych, prace nurków, wykonywanie czynności w warunkach narażenia na zakażenie wirusem HIV, substancjami chemicznymi, itp.

Pracodawca zatrudniający kobietę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią, która wykonuje jedną z prac wymienionych w PraceWzbrKobR jest zobowiązany przenieść ją do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (art. 179 KP).

Pracodawca jest zobowiązany chronić zdrowie i życie pracownic będących w okresie ciąży. Ochrona ta obejmuje: ochronę zdrowia przed zagrożeniami środowiska pracy, bezwzględny zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych i porze nocnej oraz względny zakaz delegowania poza stałe miejsce pracy (wymóg każdorazowego uzyskania zgody pracownicy). Do czynności wzbronionych kobietom w ciąży należy również praca przy komputerze powyżej czterech godzin na dobę.

Ochrona zdrowia młodocianych

Podobnie jak w przypadku zdrowia kobiet, szczególną ochroną objęci są także pracownicy młodociani¹⁹. Młodocianym w rozumieniu przepisów prawa pracy jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat (art. 190 KP).

Do prac wzbronionym młodocianym należą prace:

• związane z wysiłkiem fizycznym, najczęściej przy pracach transportowych,

• wymuszoną pozycją ciała,

• zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu (np. produkcja i sprzedaż wyrobów alkoholowych, tytoniowych, ubój zwierząt obsługa zakładów kąpielowych i łaźni,

• stwarzające zagrożenia wypadkowe,

• w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych.

Normy dźwigania dla młodocianych określa załącznik nr 1 do PraceWzbrMłodR:

Ręczne dźwiganie i przenoszenie przez jedną osobę na odległość powyżej 25 m przedmiotów o masie przekraczającej:

- przy pracy dorywczej: dla dziewcząt - 14 kg, dla chłopców - 20 kg

- przy obciążeniu powtarzalnym; dla dziewcząt - 8 kg, dla chłopców - 12 kg.

Ręczne podnoszenie pod górę, w szczególności po schodach, których wysokość przekracza 5 m, a kąt nachylenia - 30º, ciężarów o masie przekraczającej:

- przy pracy dorywczej: dla dziewcząt - 10 kg, dla chłopców - 15 kg,

- przy obciążeniu powtarzalnym; dla dziewcząt - 5 kg, dla chłopców - 8 kg.

Pracodawca zatrudniający pracowników młodocianych, ma obowiązek zapewnić im szczególną ochronę zdrowia podczas pracy, uwzględniając ryzyko wynikające z ich braku doświadczenia i nieświadomości potencjalnych zagrożeń. W tym celu zapewnia im: pracę w warunkach niestwarzających zagrożeń dla bezpieczeństwa i zdrowia, nadzór nauczycieli i instruktorów praktycznej nauki zawodu, informuje młodocianych o zagrożeniach, organizuje przerwy w pracy w celu odpoczynku w warunkach odizolowania od czynników uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia (§ 4 PraceWzbrMłodR). Pracodawca na podstawie ww. rozporządzenia sporządza wykaz prac wzbronionych w jego zakładzie młodocianym.

Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed podjęciem pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w trakcie zatrudnienia. Młodocianego nie wolno także zatrudniać w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej²⁰.

Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika (odpowiedzialność za stan BHP)

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Odnosząc to do problematyki BHP, pracodawca odpowiada za: przestrzeganie przepisów i zasad BHP, niezawiadomienie w terminie 30 dni od rozpoczęcia działalności właściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności lub o zmianie technologii, jeżeli zmiana ta może wpływać na zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników, prowadzenie budowy, przebudowę obiektu budowlanego bez posiadania stosownych projektów, zaopiniowanych przez rzeczoznawcę, uwzględniających wymagania BHP, wyposażenie stanowisk pracy w maszyny i urządzenia techniczne niezgodne z obowiązującymi standardami, niepowiadomienie właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy stosowanie środków ochrony indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności, oraz materiałów i substancji niebezpiecznych chemicznie, które są niewłaściwie oznakowane, niewykonanie w wyznaczonym terminie nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy. Za nieprzestrzeganie powyższych przepisów, Państwowa Inspekcja Pracy może nałożyć karę grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

Zgodnie z art. 304 KP, pracodawca zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pracy nie tylko swoim pracownikom, ale także osobom zatrudnionym na podstawie umów prawa cywilnego (np. zleceniobiorcom, wykonawcom) oraz studentom i uczniom, którzy odbywają na terenie zakładu pracy praktykę.

Zapewnienie odpowiednich warunków BHP na stanowisku pracy wyposażonym w komputer

Pracodawca ma obowiązek zorganizować stanowiska pracy wyposażone w komputery zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zasadami ergonomii²¹. Poszanowanie zasad ergonomii w ogólności oznacza dostosowanie stanowiska pracy na etapie projektowania do wymiarów ciała w celu optymalnego uwzględnienia zakresu pracy ramion, rąk, nóg, stóp, pozycji ciała (unikanie jednostronnych obciążeń na skutek wymuszonej postawy). Tak więc, ergonomiczne stanowisko pracy jest stanowiskiem dostosowanym do indywidualnych cech antropometrycznych człowieka i możliwości fizycznych pracownika. Rozporządzenie dotyczące obsługi monitorów ekranowych (MonEkranBHPR) wyznacza właściwe standardy, jakie powinno spełniać prawidłowo zorganizowane stanowisko pracy wyposażone w jeden z podstawowych sprzętów biurowych, czyli komputer. Zaznaczyć przy tym należy, że regulacje prawne dotyczące organizacji stanowisk pracy wskazanych w powyższym rozporządzeniu i jego załączniku, stawiają pracodawcy tylko minimalne wymagania w zakresie BHP i ergonomii na stanowiskach zaopatrzonych w monitory ekranowe.

Wyposażenie stanowiska pracy oraz sposób rozmieszczenia elementów tego wyposażenia nie mogą powodować podczas pracy nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego, obciążenia wzroku, a także nie mogą być źródłem innych zagrożeń dla pracownika (pkt 1 załącznika nr 1 do MonEkranBHPR).

Pracodawca jest obowiązany tworząc takie stanowisko, ocenić warunki pracy pod kątem:

• rozmieszczenia poszczególnych stanowisk pracy i elementów wyposażenia z uwzględnieniem wymagań BHP,

• oceny stanu elementów wyposażenia stanowiska, uwzględniając także ochronę przed porażeniem prądem,

• obciążenia narządu wzroku, układu mięśniowo-szkieletowego

• obciążenia pracowników czynnikami fizycznymi, w tym zwłaszcza nieodpowiednim oświetleniem,

• obciążenia psychicznego pracowników, wynikającego ze sposobu organizacji pracy.

Ponadto pracodawca ma obowiązek poinformować pracowników o wszelkich aspektach ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy, oraz przeszkolić ich w tym zakresie.

Niezwykle istotnym obowiązkiem pracodawcy, wynikającym nie tylko z ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, ale także podyktowanym zmniejszeniem monotonii pracy jest obowiązek zapewnienia pracownikom (§ 7 MonEkranBHPR): łączenia przemiennego pracy przy obsłudze monitora ekranowego z innymi rodzajami prac, które nie obciążają w takim stopniu narządu wzroku i wymuszają wykonywanie pracy w innej pozycji odciążającej kręgosłup (przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora ekranowego lub co najmniej 5-minutowej przerwy, wliczanej do czasu pracy przy obsłudze monitora ekranowego (np. w sytuacjach, gdy ze względu na rodzaj wykonywanej pracy przez pracownika, pracodawca nie jest w stanie zapewnić mu innej rodzajowo pracy).

I tak w szczególności:

1) Monitor ekranowy powinien spełniać następujące wymagania:

• znaki na ekranie mają być wyraźne i czytelne, a obraz powinien być stabilny i nie powodować tętnienia,

• ekran zaopatrzony w warstwę antyodbiciową lub odpowiedni filtr,

• ustawienie monitora względem źródeł światła z ograniczeniem olśnienia i odbicia światła,

• regulacja ustawień monitora (pochylenie ekranu co najmniej 20º do tyłu i 5º do przodu i obrót wokół własnej osi co najmniej o 120º - po 60º w obu kierunkach),

• odległość oczu pracownika od monitora ekranowego powinna wynosić 400-750 mm,

• ze względu na indywidualne cechy antropometryczne pracownika, powinno się przewidzieć możliwość użycia oddzielnej podstawy monitora, podnóżka lub regulowanego stołu.

2) Klawiatura ma umożliwiać użytkownikowi przyjęcie pozycji nie powodującej zmęczenia mięśni kończyn górnych podczas pracy (kąt nachylenia 0-15º, odpowiednia wysokość), matowa powierzchnia, znaki na klawiaturze kontrastowe i czytelne.

3) Konstrukcja stołu powinna uwzględniać dogodne ustawienie elementów wyposażenia stanowiska pracy, w tym zróżnicowaną wysokość ustawienia monitora i klawiatury, zaś jego wysokość ma zapewniać naturalne położenie kończyn górnych, bez konieczności przyjmowania wymuszonej postawy (regulacja wysokości).Powierzchnia matowa, najlepiej jasnej barwy.

4) Krzesło - zapewniające dostateczną stabilność, o podstawie co najmniej 5-podporowej z kółkami jezdnymi, regulowane:

- oparcia (pochylenie 5º do przodu i 30º do tyłu),

- siedzisko (regulacja siedziska w zakresie 400-500 mm, licząc od podłogi), zapewniające wygodną pozycję ciała i swobodę ruchów,

- podłokietniki.

Mechanizmy ustawiania wysokości siedziska i oparcia powinny być łatwo dostępne i proste w obsłudze oraz zapewniać możliwość regulacji w pozycji siedzącej²².

Finansowanie zakupu okularów korygujących wzrok

Z MonEkranBHPR wynika także obowiązek pracodawcy polegający na:

• zapewnieniu pracownikom zatrudnionym na stanowiskach z monitorami ekranowymi profilaktycznej opieki zdrowotnej oraz

• pokryciu kosztów zakupu okularów niezbędnych do pracy (§ 8 ust. 2).

Warunkiem koniecznym dla realizacji ww. obowiązku jest to, aby badanie okulistyczne odbyło się w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej. Oznacza to, że skierowanie na badania ma wydać pracodawca, a lekarz przeprowadzający badanie stwierdzi w swym zaleceniu potrzebę stosowania okularów podczas pracy przy komputerze. Słowniczek pojęć zawarty w § 2 rozporządzenia, definiując pojęcie pracownika stwierdza, że jest nim każda osoba zatrudniona przez pracodawcę, w tym praktykant i stażysta, jeżeli użytkują w czasie pracy monitor ekranowy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy. Przepisy nie określają wysokości środków, jakie ma przeznaczyć pracodawca na zakup okularów korekcyjnych. Jest to decyzja uznaniowa pracodawcy, przy czym przyjmuje się, że chodzi tu głównie o standard bardzo podstawowy (najtańsze oprawki i szkła), ustalany w oparciu o ceny proponowane przez zakłady optyczne w danym rejonie.

Podsumowanie

Celem opracowania było uwzględnienie najbardziej podstawowych aktów prawnych, które budują pojęcie bezpieczeństwa i higieny pracy, przy jednoczesnym wyodrębnieniu problemów, jakie pojawiają się na etapie stosowania ww. przepisów. Omówione zagadnienia, mają zastosowanie w zasadzie do wszystkich pracowników, tworząc tym samym kanon BHP. Sprawy szczegółowe, odnoszące się do ochrony życia i zdrowia na konkretnych stanowiskach pracy, powinny być natomiast regulowane w drodze aktów wewnątrzzakładowych, najlepiej regulaminów pracy lub układów zbiorowych pracy.




* Autorka jest doktorantką KUL, pracownikiem WSHiP im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie i opiekunem Studenckiej Poradni Prawnej - Sekcja prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

¹ Zob. Konstytucja RP z 2.4.1997 r., Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.: art. 24: „Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy”, art. 66 pkt 1: „Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa i obowiązku pracodawcy określa ustawa”, art. 68: „Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. (...). Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku”.

² II UKN 49/00, OSNP 2002, Nr 11, poz. 275.

³ II UK 175/03, OSNP 2004, Nr 18, poz. 318.

⁴ Art. 12 ustawy z 27.6.1997 r. o służbie medycyny pracy, t. jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 125, poz. 1317 ze zm.

⁵ Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30.5.1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy, Dz.U. Nr 69, poz. 332 ze zm., dalej jako:BadLekR.

⁶ Zob. D. Brzykczy, Ochrona zdrowia pracowników, Serwis Prawno-Pracowniczy 2004, Nr 45 (469), s. 5-7.

⁷Por. art. 211KP.

⁸ Zasady przeprowadzania szkoleń w zakresie BHP są uregulowane w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z 27.7.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz.U. Nr 180, poz. 1860 ze zm., dalej: SzkolBHPR.

⁹ Ramowy program szkolenia ogólnego i instruktażu stanowiskowego wraz ze wskazaniem dokładnej liczby godzin potrzebnych do omówienia poszczególnych tematów będących przedmiotem szkolenia określa załącznik nr 1SzkolBHPR.

¹⁰ Zob. także. W. Leszczyński, Obowiązki pracodawców związane z dostarczaniem pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, Służba Pracownicza 2001, Nr 11, s. 27.

¹¹ Taką definicję środków ochrony indywidualnej podaje § 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki z 21.12.2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej, Dz.U. Nr 259, poz. 2173.

¹² Zob. także. P. Wąż, Środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze, Praca i zdrowie 2008 Nr 11, s. 10-14.

¹³ Ustawa z 30.8.2002 r. o systemie zgodności, t. jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087 ze zm.

¹⁴ § 2 i 6 rozporządzenia Rady Ministrów z 28.7.1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy, Dz.U. Nr 115, poz. 744 ze zm., dalej jako: UstOkWypR.

¹⁵ Kategorię ryzyka ustalają przepisy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

¹⁶ Rozporządzenie Rady Ministrów z 2.9.1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz.U. Nr 109, poz. 704 ze zm., dalej jako: SłużbaBHPR.

¹⁷ Zob. § 2 SłużbaBHPR.

¹⁸ Rozporządzenie Rady Ministrów z 10.9.1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet, Dz.U. Nr 114, poz. 545 ze zm., dalej jako:PraceWzbrKobR.

¹⁹ Rozporządzenie Rady Ministrów z 24.8.2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudnienia przy niektórych z tych prac, Dz.U. Nr 200, poz. 2047 ze zm., dalej jako: PraceWzbrMłodR.

²⁰ Podstawowe warunki zatrudnienia pracowników młodocianych i obowiązki pracodawcy w tym względzie określone zostały w Dziale IX KP (art. 190-206).

²¹ Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1.12.1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, Dz.U. Nr 148, poz. 973, dalej jako: MonEkranBHPR.

²² MonEkranBHPR określa także parametry pochylenia podnóżka, ustawienie uchwytu na dokumenty, oświetlenia, wilgotności powietrza w pomieszczeniu oraz wskazuje odległość między sąsiednimi monitorami i pracownikiem a tyłem sąsiedniego monitora. Rozporządzenie powinno być stosowane nie tylko na stanowiskach związanych ze stałą i wyłączną obsługą komputera, ale także na wszystkich stanowiskach administracyjno-biurowych. Może stanowić także pomoc w organizacji stanowiska komputerowego w warunkach domowych.

ROZPORZĄDZENIE

MINISTRA ZDROWIA¹⁾

z dnia 23 sierpnia 2007 r.

w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi

(Dz. U. z dnia 8 września 2007 r.)

Na podstawie art. 7 ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 i Nr 88, poz. 587) zarządza się, co następuje:




§ 1. Rozporządzenie określa szczegółowy sposób postępowania z odpadami medycznymi polegający na:

  1)   klasyfikowaniu odpadów medycznych celem określenia właściwego sposobu postępowania z określonymi rodzajami odpadów medycznych;

  2)   zbieraniu odpadów medycznych w miejscach ich powstawania;

  3)   magazynowaniu odpadów medycznych w zakładach opieki zdrowotnej oraz innych podmiotach udzielających świadczeń zdrowotnych, zwanych dalej "jednostkami ochrony zdrowia", oraz w podmiotach prowadzących badania i doświadczenia naukowe w zakresie medycyny przed poddaniem odpadów procesowi unieszkodliwiania, a w przypadku braku takich możliwości przed ich przetransportowaniem do miejsca unieszkodliwiania;

  4)   określeniu warunków transportu odpadów medycznych wewnątrz jednostki ochrony zdrowia oraz podmiotu prowadzącego badania naukowe w zakresie medycyny, zwanego dalej "transportem wewnętrznym".

§ 2. Odpady medyczne klasyfikuje się w następujący sposób:

  1)   odpady medyczne o kodach 18 01 02^*, 18 01 03^*, 18 01 80^* i 18 01 82^*, zwane dalej "odpadami zakaźnymi", są to odpady niebezpieczne, które zawierają żywe mikroorganizmy lub ich toksyny, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do przyjęcia, że wywołują choroby zakaźne u ludzi lub innych żywych organizmów;

  2)   odpady medyczne o kodach 18 01 06^*, 18 01 08^* i 18 01 10^*, zwane dalej "odpadami specjalnymi", są to odpady niebezpieczne, które zawierają substancje chemiczne, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby niezakaźne u ludzi lub innych żywych organizmów albo mogą być źródłem skażenia środowiska;

  3)   odpady medyczne o kodach 18 01 01, 18 01 04, 18 01 07, 18 01 09 i 18 01 81, zwane dalej "odpadami pozostałymi", są to odpady medyczne nieposiadające właściwości niebezpiecznych.

§ 3. 1. Odpady medyczne powstałe w trakcie udzielania świadczeń zdrowotnych w jednostkach ochrony zdrowia oraz w podmiotach prowadzących badania i doświadczenia naukowe w zakresie medycyny zbiera się selektywnie w miejscach ich powstawania z podziałem na odpady zakaźne, specjalne i pozostałe.

2. Odpady określone w § 2 pkt 1 i 2 zbiera się selektywnie w miejscach ich powstawania, uwzględniając sposób ich unieszkodliwiania lub proces odzysku.

3. Z odpadami pozostałymi postępuje się w sposób przewidziany dla odpadów komunalnych.

§ 4. 1. Odpady niebezpieczne, z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, zbiera się do pojemników lub worków jednorazowego użycia z folii polietylenowej, nieprzezroczystych, wytrzymałych, odpornych na działanie wilgoci i środków chemicznych, z możliwością jednokrotnego zamknięcia.

2. Worki jednorazowego użycia umieszcza się na stelażach lub w sztywnych pojemnikach (jednorazowego lub wielokrotnego użycia) w taki sposób, aby ich górna, wywinięta na szerokość około 20 cm krawędź nie uległa skażeniu.

3. Odpady medyczne o ostrych końcach i krawędziach zbiera się w sztywnych, odpornych na działanie wilgoci, mechanicznie odpornych na przekłucie bądź przecięcie pojemnikach jednorazowego użycia. Pojemniki te umieszcza się w miejscach powstawania odpadów.

4. Pojemniki lub worki, o których mowa w ust. 1, należy wymieniać na nowe nie rzadziej niż jeden raz dziennie. Pojemniki lub worki mogą być wypełnione nie więcej niż do 2/3 ich objętości.

5. Pojemniki, o których mowa w ust. 3, należy wymieniać na nowe nie rzadziej niż co 48 godzin. Pojemniki mogą być wypełnione nie więcej niż do 2/3 ich objętości.

6. Niedopuszczalne jest otwieranie raz zamkniętych pojemników lub worków jednorazowego użycia, o których mowa w ust. 1 i 3.

7. W przypadku uszkodzenia worka lub pojemnika należy go w całości umieścić w innym większym nieuszkodzonym worku lub pojemniku.

8. Dopuszcza się zbieranie odpadów określonych w § 2 pkt 3 do pojemników wielokrotnego użycia.

§ 5. 1. Każdy pojemnik i każdy worek jednorazowego użycia powinny posiadać:

  1)   widoczne oznakowanie, świadczące o rodzaju odpadów w nich przechowywanych;

  2)   widoczne oznakowanie, świadczące o miejscu pochodzenia odpadów;

  3)   datę zamknięcia;

  4)   informacje pozwalające zidentyfikować osobę zamykającą pojemnik lub worek.

2. Odpady zakaźne inne niż wymienione w § 4 ust. 3 gromadzi się w workach koloru czerwonego.

3. Odpady specjalne gromadzi się w workach koloru żółtego.

4. Pozostałe odpady medyczne inne niż wymienione w § 4 ust. 3 gromadzi się w workach koloru niebieskiego.

5. Odpady medyczne powstałe w wyniku udzielania świadczeń zdrowotnych w miejscu wezwania powinny zostać usunięte przez osoby udzielające świadczeń zdrowotnych, zgodnie z procedurą, o której mowa w § 9.

§ 6. 1. Dopuszczalne jest magazynowanie niebezpiecznych odpadów medycznych na terenie jednostek ochrony zdrowia poza miejscem ich powstawania w odpowiednio przystosowanych do tego celu pomieszczeniach.

2. Pomieszczenie, o którym mowa w ust. 1, powinno:

  1)   posiadać ściany i podłogi wykonane z materiałów gładkich, łatwo zmywalnych i umożliwiających dezynfekcję;

  2)   być zabezpieczone przed dostępem owadów, gryzoni oraz innych zwierząt;

  3)   posiadać drzwi wejściowe bez progu, których minimalna szerokość i wysokość powinna gwarantować swobodny wjazd i wyjazd środka transportu wewnętrznego oraz dostęp obsługi;

  4)   posiadać wydzielone boksy w zależności od rodzajów magazynowanych odpadów medycznych, zgodne z zasadami ich sortowania w miejscach powstawania;

  5)   posiadać wentylację zapewniającą podciśnienie, z zapewnieniem filtracji odprowadzanego powietrza;

  6)   być zabezpieczone przed dostępem osób nieupoważnionych;

  7)   być przeznaczone wyłącznie do magazynowania odpadów medycznych i posiadać niezależne wejście.

3. W przedsionku do pomieszczenia, o którym mowa w ust. 1, lub w najbliższym sąsiedztwie tego pomieszczenia powinny znajdować się umywalka z ciepłą i zimną wodą, wyposażona w dozowniki z mydłem i środkiem do dezynfekcji rąk oraz ręczniki jednorazowego użytku lub suszarkę do rąk.

4. Czas magazynowania odpadów zakaźnych nie może przekraczać 48 godzin w pomieszczeniach o temperaturze wyższej niż 10 °C. W temperaturze poniżej 10 °C zakaźne odpady medyczne mogą być magazynowane tak długo, jak pozwalają na to ich właściwości, ale nie dłużej niż 14 dni.

5. Po każdym usunięciu odpadów pomieszczenie lub miejsce magazynowania powinno być poddane dezynfekcji, a następnie umyte.

6. W przypadku powstawania niewielkich ilości odpadów medycznych można je magazynować w wydzielonych chłodzonych miejscach w szczelnie zamkniętych pojemnikach, z zachowaniem warunków określonych w ust. 4.

§ 7. 1. Transport wewnętrzny odpadów medycznych z miejsca powstawania do miejsca magazynowania, unieszkodliwiania lub odbioru odbywa się środkami transportu przeznaczonymi wyłącznie do tego celu.

2. Do transportu wewnętrznego odpadów zakaźnych używa się wózków zamykanych.

3. Środki transportu wewnętrznego odpadów medycznych i pojemniki wielokrotnego użycia należy zdezynfekować i umyć po każdym użyciu.

4. W jednostkach ochrony zdrowia transport wewnętrzny odpadów odbywa się wydzielonymi drogami.

§ 8. 1. W jednostkach ochrony zdrowia należy wydzielić miejsce przeznaczone do dezynfekcji, mycia i przechowywania wewnątrzzakładowych środków transportu wewnętrznego odpadów i pojemników wielokrotnego użycia.

2. Miejsce, o którym mowa w ust. 1, powinno mieć:

  1)   ściany i podłogi wykonane z materiałów gładkich, łatwo zmywalnych i umożliwiających dezynfekcję;

  2)   zawór ze złączką do węża i spust podłogowy;

  3)   drzwi wejściowe bez progu, których minimalna szerokość i wysokość powinna gwarantować swobodny wjazd i wyjazd środka transportu wewnętrznego oraz dostęp obsługi;

  4)   wydzieloną w nim część do mycia i dezynfekcji oraz czystą do przechowywania wydezynfekowanych środków transportu wewnętrznego i pojemników wielokrotnego użycia.

§ 9. Jednostki ochrony zdrowia oraz podmioty prowadzące badania i doświadczenia naukowe w zakresie medycyny posiadają opracowaną procedurę postępowania z odpadami medycznymi, a na stanowiskach pracy znajdują się instrukcje dotyczące zasad selektywnego zbierania odpadów na danym stanowisku pracy.

§ 10. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

GOSPODARKA ODPADAMI W POLSCE

• O efektach gospodarki odpadami w Polsce

• Regulacje prawne Unii Europejskiej w obszarze gospodarki odpadami

• stan realizacji traktatu akcesyjnego w dziedzinie gospodarki odpadami w Polsce

• Krajowy i samorządowe plany gospodarki odpadami

• Wrocławski gminny plan gospodarki odpadami

• Ekonomiczne aspekty gospodarki odpadami

O EFEKTACH GOSPODARKI ODPADAMI W POLSCE

W 2000 r. wytworzono w Polsce ogółem 139.340.000 Mg (139 mln ton) odpadów. W tym:

• w sektorze komunalnym 10% (13.860.000 Mg),

• w sektorze gospodarczym 90% (125.480.000 Mg),

• odpady niebezpieczne stanowiły 1% ogółu odpadów.

Wytwarzanie odpadów w Polsce jest nierównomierne przestrzennie. Ponad 70% odpadów powstaje w trzech województwach: śląskim, dolnośląskim, małopolskim.
Również w tych województwach na składowiskach nagromadzono najwięcej odpadów. Województwa śląskie i dolnośląskie "przodują" nie tylko pod względem wytwarzania odpadów gospodarczych lecz także komunalnych (województwo mazowieckie zajmowało w 2000 r. dopiero trzecie miejsce pod względem ilości odpadów komunalnych stałych wywiezionych).

Za wielkością produkowanych odpadów nie idą efekty w selektywnej ich zbiórce - woj. dolnośląskie  pod tym względem zajmowało dopiero 4 miejsce, z 4-krotnie gorszym wynikiem od woj. małopolskiego (8- miejsce w zbiórce metali, 6-w zbiórce makulatury i tworzyw sztucznych, 2-miejsce w zbiórce szkła).
Selektywną zbiórkę odpadów w 2000 r. prowadziło w Polsce tylko 30% gmin. W Polsce funkcjonują 52 sortownie śmieci, 54 kompostownie śmieci i jedna spalarnia odpadów komunalnych zlokalizowana w Warszawie (rocznie spala się w niej prawie 60 tys. Mg (t) śmieci).

Statystyczne jednostkowe koszty zagospodarowania odpadów w 2006 r. wynosić będą 60 zł rocznie na mieszkańca i wzrosną do 80 zł w 2014 r. Ocenia się, że aktualne koszty (30 zł) ponoszone z tytułu wywozu odpadów, nie odzwierciedlają kosztów rzeczywistych ich zagospodarowania, ponieważ są to głównie ceny negocjowane z przewoźnikami.

JEDNOSTKOWE KOSZTY ZAGOSPODAROWANIA ODPADÓW KOMUNALNYCH - w przeliczeniu na 1 mieszkańca
wyszczególnienie	w roku 2006	w roku 2014
		zł/M, rok	zł/M, rok
unieszkodliwianie odpadów komunalnych ulegających biodegradacji	3,3	19,6
unieszkodliwianie odpadów wielkogabarytowych	1,2	4,4
unieszkodliwianie odpadów budowlanych	0,8	5,3
unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych wytwarzanych w grupie odpadów komunalnych	0,9	4,8
składowanie pozostałych odpadów	50,9	47,5
Razem	57,2	81,6
(źródło: na podstawie danych opracowanych przez IETU).

Przewidywane przez KPGO nakłady na przedsięwzięcia inwestycyjne w latach 2003-2014 mają wynieść prawie 12 mld zł. Orientacyjne koszty budowy obiektów związanych z gospodarką odpadami niebezpiecznymi (nakłady inwestycyjne):

• instalacja do odzysku i unieszkodliwiania urządzeń elektrycznych i elektronicznych - 200 000 mln zł,

• składowisko odpadów niebezpiecznych o pojemności 500 000 Mg - 80 mln zł,

• instalacja termicznego przekształcania odpadów niebezpiecznych o wydajności 20 000 Mg  - 70 mln zł,

• instalacja do unieszkodliwiania urządzeń chłodniczych - 10 mln zł,

• instalacja do dekontaminacji transformatorów zawierających PCB -  10 mln zł.

Orientacyjne koszty eksploatacyjne związane unieszkodliwianiem odpadów   niebezpiecznych:

• indywidualne procesy - 10.000 zł/Mg,

• odzysk rtęci - 4.000 zł/Mg,

• termiczne unieszkodliwianie - 2.500 zł/Mg,

• odzysk rozpuszczalników - 2.500 zł/Mg,

• unieszkodliwianie odpadów materiałów wybuchowych - 2.000 zł/Mg,

• obróbka fizykochemiczna - 1.500 zł/Mg,

• immobilizacja w betonie - 1.000 zł/Mg,

• składowanie do czasu opracowania technologii - 800 zł/Mg,

• chemiczne oczyszczanie ścieków - 800 zł/Mg,

• składowanie azbestu - 600 zł/Mg,

• odzysk metali - 500 zł/Mg,

• wykorzystanie w procesach przemysłowych - 400 zł/Mg,

• rozdział emulsji - 300 zł/Mg.

Zupełnie inaczej wygląda sytuacja recyklingu i odzysku akumulatorów ołowiowych i olejów odpadowych:

• przerób akumulatorów ołowiowych - zyski przewyższają koszty,

• regeneracja olejów odpadowych - zyski przewyższają koszty.

Rynek instalacji do odzysku i recyklingu odpadów niebezpiecznych (!) jest mocno zróżnicowany. W chwili obecnej, w większości segmentów tego rynku istnieją moce przerobowe znacznie przekraczające minimalne poziomy zapotrzebowania na procesy odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Istnieją także segmenty o niezaspokojonym popycie, dotyczy to np. procesów termicznych, odzysku rtęci, w niektórych przypadkach brakuje krajowych technologii, lub też odpowiednich instalacji do odzysku i recyklingu.

ILOŚĆ ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH PRZEZNACZONYCH DO RECYKLINGU A WYDAJNOŚĆ ODPOWIEDNICH INSTALACJI
wyszczególnienie	wydajność instalacji do odzysku/unieszkodliwiania [Mg/r]	stopień wykorzystania istniejących instalacji [%]
regeneracja jonitów	brak technologii (120 Mg do zagospod.)
składowanie odpadów scementowanych	(25.000 Mg do zagospod.)
składowanie	brak technologii (145.000 Mg do zagospod.)
termiczne unieszkodliwianie odpadów	95.200	158 %
lampy fluorescencyjne - odzysk rtęci	4.660	120 %
wykorzystanie w procesach przemysłowych	16.000	116 %
odzysk metali	74.000	86 %
odczynniki fotograficzne - wykorzystanie substancji	7.500	60 %
akumulatory kadmowo-niklowe - przerób	2.000	50 %
odzysk rozpuszczalników i związków organicznych	5.000	50 %
oleje odpadowe - regeneracja, spalanie z odzyskiem energii	274.000	47 %
emulsje olejowe - rozdział	31.000	35 %
akumulatory ołowiowe z elektrolitem - przerób	190.000	31 %
immobilizacja w masie betonowej	45.000	29 %
obróbka fizykochemiczna odp. ropopochodnych	24.000	13 %
oczyszczanie i neutralizacja ścieków przemysłowych	1.500.000	2 %
źródło: Centrum Gospodarki Odpadami w Katowicach

Na Dolnym Śląsku znajdują się 72 składowiska odpadów komunalnych. Największe ilości odpadów na dobę przyjmują składowiska w: Legnicy 348 t/d (30 ha powierzchni), Roztoczniku 241 t/d, Lubinie 192 t/d, Siedlęcinie 160 t/d, Trzebieniu 153 t/d. Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych na Dolnym Śląsku znajdują się w Lubaniu, Lądku Zdroju, Zgorzelcu.

Strumień odpadów komunalnych w Polsce znacznie odbiega od struktury strumienia odpadów w UE.
Jest dodatkowo zróżnicowany w przekroju miasto-wieś. Wg danych opracowanych przez Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych ilość odpadów przypadających na mieszkańca wsi jest dwukrotnie mniejsza niż ilość przypadająca na mieszkańca miasta (wykres przedstawia strumień odpadów generowanych przez mieszkańca miasta).

 

REGULACJE PRAWNE UNII EUROPEJSKIEJ W OBSZARZE GOSPODARKI ODPADAMI

Regulacją o charakterze ramowym w gospodarce odpadami jest dyrektywa Rady Europy 75/442/EWG zmieniona w roku 1991 (91/156/EWG).
Zobowiązuje ona kraje członkowskie do zapobiegania powstawaniu odpadów, ograniczania ich ilości i zmniejszania szkodliwości. Przenosi ona ze szczebla lokalnego na krajowy nadzór nad gospodarką odpadami. Zgodnie z dyrektywą gospodarowanie odpadami musi odbywać się  w sposób bezpieczny dla zdrowia ludzkiego i środowiska. Jednym z kluczowych elementów strategii gospodarowania odpadami jest hierarchia postępowania  z odpadami i zasada zanieczyszczający płaci. Z dyrektywy wynikają obowiązki w zakresie przygotowania przez samorządy planów gospodarki odpadami.

Dyrektywa Rady 91/689/EWG dotyczy odpadów niebezpiecznych. Definiuje ona rodzaje tych odpadów - głównie ze względu na wpływ na zdrowie. Określa zasady postępowania z odpadami niebezpiecznymi. Rozporządzenie Rady 1993/259 określa zasady transgranicznego przemieszczania odpadów niebezpiecznych; Nr 1420/99/WE z 29 kwietnia 1999 r. ustanawiającego wspólne zasady i procedury stosowane do wysyłek niektórych rodzajów odpadów do niektórych krajów nienależących do OECD; Nr 1547/99/WE z 12 lipca 1999 r. ustanawiającego procedury kontrolne zgodnie z rozporządzeniem Rady Europy nr 259/93 stosowane do wysyłek niektórych rodzajów odpadów do niektórych krajów, do których nie stosuje się decyzji OECD.

Dyrektywa 2000/76/WE dotyczy spalania odpadów. Jej celem jest zapobieganie lub minimalizowanie potencjalnych negatywnych wpływów na środowisko emisji do powietrza, wód, gleby itd. Od 2005 r. dyrektywa zaostrza wartości graniczne przy emisjach podczas spalania odpadów. Spalarnie są identyfikowane jako główne źródło emisji do atmosfery dioksyn i furanów.

Dyrektywa 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów służyć ma zmniejszeniu wpływu na środowisko składowisk. W tym celu dyrektywa zobowiązuje kraje członkowskie do podejmowania działań ograniczających ilość składowanych odpadów szczególnie odpadów biodegradowalnych.

Dyrektywa Rady 91/157/EWG reguluje kwestie odzysku i unieszkodliwiania zużytych baterii i akumulatorów. Zgodnie z wymogami dyrektywy istnieje obowiązek selektywnej zbiórki i unieszkodliwiania zużytych baterii i akumulatorów zawierających rtęć, kadm, lub ołów.

Dyrektywa 94/62/We określa strategię UE w zakresie odpadów opakowaniowych. Jest to, dyrektywa w pełni oparta o hierarchię postępowania z odpadami: od zapobiegania do unieszkodliwiania.

Celem dyrektywy 2000/53/WE jest ochrona przed wrakami pojazdów i promowanie zbiórki i recyklingu odpadów. Dyrektywa ustala wprowadzenie systemu zbiórki pojazdów na koszt producenta, zgodnie z zasadą "zanieczyszczający płaci". Kraje członkowskie są zobligowane do tworzenia systemów bezpłatnej zbiórki wraków i używanych części pojazdów.

Dyrektywa PE i RU nr 2002/96/WE z 27.01.2003 r. nakłada na państwa członkowskie obowiązek sprawowania ścisłego nadzoru nad postępowaniem z odpadami zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w szczególności nad jego odzyskiem. Dyrektywa określa m.in. zakres oraz terminy wykonania obowiązków ciążących na producentach oraz obowiązki odpowiedniego informowania użytkowników sprzętu. Dyrektywa obejmuje cały sprzęt elektryczny i elektroniczny wykorzystywany przez konsumentów.

STAN REALIZACJI TRAKTATU AKCESYJNEGO W DZIEDZINIE GOSPODARKI ODPADAMI W POLSCE

Liczby same mówią za siebie: obecny poziom odzysku odpadów opakowaniowych to 750 Mg, wobec 2 mln Mg, który to poziom ma być osiągnięty w 2007 r.

jest to niecałe 0,04% poziomu jaki powinien być osiągnięty w 2007 r.

Dyrektywa 2004/12/WE z lutego 2004 r. roku podwyższyła minimalne progi odzysku opakowań z 50 do 60 proc. które mają być osiągnięte w 2010 r. Nowi członkowie UE dostali dwuletni okres przejściowy. Polska wystąpiła o przedłużenie okresów przejściowych do końca 2014 r., ale pierwsze sygnały, jakie dochodzą z Komisji Europejskiej, są negatywne - prawdopodobnie nasz kraj nie zostanie potraktowany ulgowo. Oznacza to, że jeżeli nie zostaną osiągnięte wymagane poziomy odzysku Polska zapłaci kary w wysokości tysięcy euro dziennie. Z pewnością część z nich zostanie ściągnięta z rynku przez wyższe opłaty produktowe.

KRAJOWY I SAMORZĄDOWE PLANY GOSPODARKI ODPADAMI


Uchwała Nr 219 Rady Ministrów z dnia 29 października 2002 r. w sprawie krajowego planu gospodarki odpadami - Monitor Polski z 2003 r. Nr 11, poz. 159.

Obowiązujący stan prawny w dziedzinie gospodarki odpadami, opiera się na następujących,  kardynalnych zasadach  wynikających z ustawy Prawo ochrony środowiska i ustawy o odpadach:

1. 
   zasadzie zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska,

2. zasadzie zapobiegania - ten kto podejmuje negatywne dla środowiska działania, odpowiada za usunięcie ich skutków,

3. zasadzie przezorności - ten kto podejmuje działania które w przyszłości mogą negatywnie oddziaływać na środowisko, odpowiada za podjęcie wszelkich możliwych środków zapobiegawczych,

4. zasadzie "zanieczyszczający płaci" - odpowiedzialność ekonomiczna sprawcy za szkody bieżące lub przyszłe w środowisku,

5. zasadzie dostępu obywateli do informacji o środowisku,

6. zasadzie uwzględniania wymogów ochrony środowiska we wszelkich sporządzanych planach i programach,

7. prawie obywateli do udziału w postępowaniu w sprawie wydania decyzji z zakresu ochrony środowiska,

8. unieważniania z mocy prawa wszelkich decyzji naruszających przepisy dotyczące ochrony środowiska,

9. zasadzie stosowania metodyk referencyjnych,

10. zasadzie przestrzegania właściwej hierarchii postępowania z odpadami (od zapobiegania ich powstawaniu do ich składowania, jako działania najmniej pożądanego),

11. zasadzie bliskości - unieszkodliwianie w miejscu ich postępowania,

12. zasadzie rozszerzonej odpowiedzialności producenta.

Krajowy Plan Gospodarki Odpadami (KPGO) - przyjęty w postaci rozporządzenia - uwzględnia wszystkie powyższe zasady i wymagania. Generalnie, wytyczne KPGO służą realizacji - zintegrowanego z planami samorządowymi - programu postępowania z odpadami prowadzącego do zapobiegania i minimalizacji ich ilości, zapewnienia ich odzysku i recyklingu, unieszkodliwiania i bezpiecznego ich składowania. Program realizowany jest z uwzględnieniem obecnych i przyszłych możliwości technicznych, organizacyjnych oraz uwarunkowań ekonomicznych, a także z uwzględnieniem poziomu technicznego istniejącej infrastruktury.

KPGO dokonuje podziału odpadów na 2 zasadnicze grupy: odpady komunalne i przemysłowe. Oddzielną grupę stanowią odpady niebezpieczne. Podział ten stanowi podstawę do: prezentacji diagnozy aktualnego stanu gospodarki odpadami; przyjęcia założeń prognostycznych; określenia celów w gospodarce odpadami; przyjęcia przewidywanych zadań do realizacji. Dokument prezentuje źródła finansowania zadań zawartych w KPGO a także sposób organizacji późniejszego monitoringu realizacji zadań KPGO.

WROCŁAWSKI, GMINNY PLAN GOSPODARKI ODPADAMI


W miastach, w których funkcje organów powiatu sprawują organy gminy, plan gospodarki odpadami obejmuje zadania planu powiatowego i gminnego. Projekt planu jest opiniowany przez zarząd województwa.  (więcej...)

EKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI ODPADAMI

To co stanowi pożądany element gry rynkowej - cena równowagi popytu i podaży, ustalana jest  na rynku odpadów w wyniku zawarcia przez firmy zajmujące się wywozem śmieci umów cywilnoprawnych z mieszkańcami, którzy płacą im za usuwanie odpadów. Tym samym, w Polsce strumień pieniędzy z tego rodzaju usług omija budżet gminy. Nie byłaby to sytuacja zła, o ile na gminach nie spoczywałyby inne ustawowe obowiązki np. w zakresie organizacji systemu selektywnej zbiórki odpadów.

Na każde 100 złotych wydanych na kosztowny system zbiórki selektywnej polskie gminy ze sprzedaży surowców wtórnych uzyskują najwyżej 20 zł.

Efektem takiego mechanizmu finansowania jest to, że 40 proc. gmin ustawiło pojemniki do selektywnej zbiórki, ale 95 proc. odpadów komunalnych i tak ląduje na składowiskach. Unijna zasada, iż zanieczyszczający ponoszą koszty związane z gospodarką odpadami, pozostaje na papierze. Co więcej, firmy wywożą odpady tam, gdzie przyjmuje się je najtaniej. Ponieważ praktycznie nie ma możliwości skutecznej kontroli (przez Inspekcję Ochrony Środowiska i inne organy administracji publicznej), często kolejny posiadacz odpadów najczęściej je składuje, nie mając do tego stosownych warunków ani zezwoleń.

Obowiązuje filozofia, że można wyręczyć mieszkańców z obowiązku selektywnej zbiórki odpadów, bo ich segregację można przeprowadzić na końcu, w urządzeniach mechanicznych przed składowiskiem. Przykłady inwestycji niektórych dużych polskich miastach zdają się pokazywać fiasko tej technologii, którymi kuszą niemal co kilka dni różne firmy. Takie "przetwarzanie" wymieszanych odpadów pozwala w niewielkim procencie na odzysk elementów użytecznych. W UE nadal przeważa zasada zapobiegania mieszaniu odpadów a ich selekcję prowadzą mieszkańcy.

W Polsce, inaczej niż w UE, administracja samorządowa szczebli ponadgminnych odżegnuje się od obowiązków finansowo-organizacyjnych w gospodarce odpadami, pomimo zapisania takich obowiązków jako zadania własnego tych jednostek. Dystans, jaki pod tym względem dzieli nas od standardów unijnych, wynosi kilkanaście lat.

W praktyce, ze względu na procedurę, brakuje rozwiązań umożliwiających gminom przejęcie opłat za usuwanie odpadów komunalnych. Teoretycznie (ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach - Dz. U. Nr 132, poz. 622 ze zmianami) istnieje możliwość scedowania na rzecz gminy, w drodze referendum, obowiązków utrzymania czystości i porządku na posesjach prywatnych. W takim przypadku pobierana jest odpowiednia opłata ("podatek śmieciowy"). Takie rozwiązanie częściowo stoi w sprzeczności wobec strategii powierzania przez gminy realizacji usuwania śmieci firmom prywatnym i zmierza w stronę tworzenia lub raczej odtworzenia lokalnych oligopoli. Quasi monopol gminny lub kilku spółek ma być receptą na firmy stosujące dumping i wyrzucające odpady na dzikie wysypiska.

ZASADY GOSPODAROWANIA ODPADAMI W ŚWIETLE NOWYCH UREGULOWAŃ PRAWNYCH

 

Gospodarkę odpadami regulują cztery ustawy:

• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska,

• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach,

• Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, oraz

• Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarki niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej

W niniejszym opracowaniu zostaną szczegółowo omówione: ustawa o odpadach, ustawa Prawo Ochrony Środowiska w części dotyczącej odpadów oraz ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych.

Wszystkie wymienione ustawy opracowane zostały z uwzględnieniem dyrektyw europejskich i są zgodnie z prawodawstwem Unii Europejskiej.

Podstawowym aktem prawnym regulującym gospodarkę odpadami jest ustawa o odpadach, która wprowadza wiele odmiennych zasad niż obowiązywały pod rządami ustawy o odpadach z 27 czerwca 1997 r.

Na wstępie należy wrócić uwagę na definicje ustawowe, których znajomość jest niezbędna dla zrozumienia i stosowania prawa dla potrzeb którego zostały sformułowane. Poniżej przytoczone i ewentualnie omówione zostaną tylko niektóre z definicji ustawy o odpadach o podstawowym znaczeniu.

Ustawa stanowi, że odpady oznaczają każdą substancję lub przedmiot należący do jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 do Ustawy, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się jest obowiązany. Poza tą podstawową definicją należy zwrócić uwagę na następujące pojęcia:

Odpady niebezpieczne są to odpady:

1. należące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście A załącznika nr 2 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 do Ustawy lub

2. należące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście B załącznika nr 2 do ustawy i zawierające którykolwiek ze składników wymienionych w załączniku nr 3 do ustawy oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4.

Dla pełnego zrozumienia definicji odpadów niebezpiecznych trzeba podać, że minister właściwy do spraw środowiska, kierując się kategoriami oraz rodzajami odpadów określi w drodze rozporządzenia:

• katalog odpadów z podziałem na grupy, podgrupy i rodzaje, uwzględniając źródła powstawania odpadów oraz z listą odpadów niebezpiecznych oraz ze sposobami klasyfikowania odpadów,

• metodykę referencyjną badań odpadów wymienionych na liście odpadów niebezpiecznych pozwalająca na stwierdzenie, że nie posiadają one właściwości lub składników i właściwości, które powodują, że odpady te stanowią odpady niebezpieczne.

Z powyższego wynika, że o tym czy odpad jest niebezpieczny czy też nie, nie będzie decydował, jak to było dotychczas, jedynie wpis na listę odpadów niebezpiecznych. Jeżeli bowiem w wyniku badań okaże się, iż konkretny odpad nie posiada ani określonej właściwości ani też składników, to mimo figurowania na liście odpadów niebezpiecznych, takim odpadem nie będzie.

• Magazynowanie odpadów jest to czasowe przetrzymywanie lub gromadzenie odpadów przed ich transportem, odzyskiem lub unieszkodliwieniem,

• Odpady komunalne są to odpady powstające w gospodarstwach domowych, a także odpady nie zawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Z definicji tej jednoznacznie wynika, że o tym czy odpad jest odpadem komunalnym, czy też nie, będzie decydować to, czym on faktycznie jest, a nie jak było dotychczas - gdzie powstał.

• Posiadaczem odpadów jest każdy, kto faktycznie włada odpadami (wytwórca odpadów, inna osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna); domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na nieruchomości. Ta definicja, w obydwu swoich częściach, ma podstawowe znaczenie dla nowych zasad gospodarowania odpadami. Posiadaczem bowiem, jest ten, kto je faktycznie ma, a nie ten, kto jest ich właścicielem, co oznacza, iż wszelkie obowiązki nie są zależne od tego czy odpady zostały kupione, czy też w inny sposób przeszły w posiadanie innego podmiotu, w tym osoby fizycznej. Druga część omawianej definicji oznacza, że w przypadku, kiedy na określonym gruncie znajdują się odpady, to do ich uprzątnięcia będzie zobowiązany ten w czyim władaniu jest grunt, bez względu na to jak się tam znalazły, a obowiązek ten będzie nałożony, w drodze decyzji, przez organ gminy. Niewykonanie takiej decyzji może spowodować wdrożenie postępowania egzekucyjnego.

• Wytwórca odpadów to każdy, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów, oraz każdego, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów.

Każdy, kto podejmuje działalność powodującą lub mogącą powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić tak, aby zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ich ilość, a także negatywne oddziaływanie na środowisku. Każdy zaś posiadacz odpadów obowiązany jest w pierwszej kolejności do poddania ich odzyskowi, a w braku takich możliwości - unieszkodliwiać w sposób zgodny z wymaganiami ochrony środowiska. Odpady powinny być poddawane odzyskowi lub unieszkodliwianiu przede wszystkim w miejscu ich powstawiania, a dopiero w przypadku takiej możliwości przekazywane do najbliżej położonych miejsc, w którym mogą być poddane tym procesom. Transport odpadów niebezpiecznych z miejsc ich powstawania do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania odbywa się z zachowaniem przepisów obowiązujących przy transporcie materiałów niebezpiecznych. Odzysk lub unieszkodliwienie odpadów może odbywać się tylko w miejscu wyznaczonym w trybie przepisów o zagospodarowaniu przestrzennym w instalacjach lub urządzeniach.

Ustawa dopuszcza jednak wyjątki, a szczególnie w przypadku, kiedy spalanie w instalacjach lub urządzeniach nie jest możliwe ze względów bezpieczeństwa (np. spalanie niektórych odpadów wojskowych), ale wówczas spalanie może się odbyć poza instalacjami lub urządzeniami tylko za zgodą właściwego wojewody, wydaną w drodze decyzji. Ustawa zobowiązuje organy administracji publicznej wszystkich szczebli do opracowywania planów gospodarki odpadami (plany: krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne), które powinny być zgodne z polityką ekologiczną państwa. Plany te obejmują wszystkie rodzaje odpadów powstających na terenie danej jednostki administracyjnej oraz przywożonych na je@???@

Przed przystąpieniem do omówienia poszczególnych rozdziałów ustawy o odpadach należy omówić te przepisy, które stanowią zasady ogólne odnoszące się do wszystkich decyzji administracyjnych wydawanych na jej podstawie.

Kompetencje organów

Właściwym do wydawania decyzji wymaganych ustawą o odpadach w zakresie gospodarki odpadami są wojewoda i starosta.

Wojewoda wydaje decyzję dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których obowiązek sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko wynika z przepisów o ochronie środowiska oraz gdy dotyczy eksploatacji instalacji na terenach zakładów zaliczanych do tych przedsięwzięć.

Starosta wydaje decyzje dla pozostałych przedsięwzięć.

Właściwość miejscową natomiast ustal się według miejsca wytwarzania odpadów odzysku lub unieszkodliwiania. Jednakże do wydania zezwolenia na transport odpadów właściwym jest starosta ze względu na miejsce siedziby lub zamieszkania posiadacza odpadów. Wszystkie zezwolenia wydawane są na wniosek zainteresowanego na czas określony, nie dłuższy niż 10 lat.

Obowiązki posiadaczy odpadów

Jak już wyżej wspomniano, wytwórca odpadów jest jednocześnie ich posiadaczem do czasu przekazania odbiorcy. Obowiązki wytwórcy odpadów ustawa uzależnia od tego, czy wytwórca odpadów prowadzi instalację, czy też nie. W tym miejscu należy przytoczyć definicję instalacji, która zawarta jest w ustawie - Prawo ochrony środowiska. Przez instalację należy rozumieć:

1. stacjonarne urządzenie techniczne,

2. zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu,

3. obiekty budowlane nie będące urządzeniami technicznymi, ani ich zespołami,

których eksploatacja może spowodować emisję, przy czym za emisję uważa się również wprowadzenie do środowiska substancji, czym niewątpliwie są odpady.

Wytwórca odpadów prowadzący instalację jest obowiązany do:

1. uzyskania pozwolenia na wytwarzanie odpadów, którego zasady udzielania określa ustawa Prawo ochrony środowiska, jeżeli wytwarza powyżej 1 tony odpadów niebezpiecznych rocznie lub powyżej 5.000 ton rocznie odpadów innych niż niebezpieczne,

2. uzyskanie decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli wytwarza do 1 tony odpadów niebezpiecznych rocznie,

3. przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobie gospodarowania wytwarzanymi odpadami, jeżeli wytwarza od 5 do 5.000 ton rocznie odpadów innych niż niebezpieczne.

Wytwórca odpadów nie prowadzący instalacji jest obowiązany do:

1. uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości powyżej 100 kg rocznie,

2. przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg rocznie albo powyżej 5 ton rocznie odpadów innych niż niebezpieczne.

Wymóg uzyskania wyżej wymienionych decyzji przez wytwórcę odpadów prowadzącego instalację nie dotyczy wytwórcy odpadów, który zgodnie z przepisami ustawy Prawo ochrony środowiska jest zobowiązany do uzyskania pozwolenia zintegrowanego. Wymóg uzyskania wszystkich przedstawionych wyżej decyzji nie dotyczy odpadów komunalnych.

Właściwy organ odmówi wydania wspomnianych wyżej decyzji, jeżeli zamierzony sposób gospodarki odpadami:

1. mógłby powodować zagrożenie dla zdrowia, życia ludzi lub dla środowiska,

2. jest niezgodny z planami gospodarki odpadami.

Jak już wspomniano wyżej wszystkie decyzje (zezwolenia) wydawane są na wniosek zainteresowanego, który musi zawierać dane określone szczegółowo w ustawie. Ustawa określa również, co powinna zawierać informacja o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami. Informację tę należy złożyć albo wojewodzie, albo staroście (patrz pkt. Kompetencje organów) na dwa miesiące przed rozpoczęciem działalności powodującej powstawanie odpadów lub zmianą tej działalności wpływającą na rodzaj lub ilość wytwarzanych odpadów, lub sposób gospodarowania nimi. Do rozpoczęcia działalności lub jej zmiany można przystąpić w terminie 30 dni od dnia złożenia informacji, i ile w tym terminie właściwy organ nie wniesie sprzeciwu. W uzasadnionych przypadkach, przewidzianych ustawą, organ może, w terminie 30 dni od dnia złożenia informacji, zobowiązać w drodze decyzji, wytwórcę odpadów niebezpiecznych w ilości do 100 kg rocznie, do złożenia wniosku o zatwierdzenie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi.

Obrót odpadami - wymagane zezwolenia

Wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi odpadów. Posiadacz odpadów (w tym wytwórca) może je przekazać wyłącznie podmiotom, które uzyskały zezwolenie właściwego organu na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami, chyba, że działalność taka nie wymaga zezwolenia. Przekazanie odpadów następnemu posiadaczowi (odbiorcy), który ma wymagane zezwolenie, powoduje przejście na tego posiadacza (odbiorcę) odpowiedzialności za działania objęte tym zezwoleniem.

Posiadacz odpadów, który prowadzi działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów albo w zakresie zbierania lub transportu odpadów, obowiązany jest do uzyskania zezwolenia na prowadzenie takiej działalności. Zezwolenie wydaje wojewoda lub starosta (patrz pkt. - Kompetencje organów) w drodze decyzji, na wniosek zainteresowanego. Właściwy organ odmówi wydania wyżej wymienionego zezwolenia, jeżeli zamierzony sposób gospodarki odpadami:

1. jest niezgodny z wymaganiami ustawy,

2. mógłby powodować zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska,

3. jest niezgodny z planami gospodarki odpadami.

Zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych może być wydane po sprawdzeniu przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska funkcjonowania instalacji i urządzeń służących do unieszkodliwiania oraz po uzyskaniu wymaganego pozwolenia na użytkowanie obiektu w rozumieniu przepisów prawa budowlanego.

Właściwy organ (wojewoda lub starosta) odmówi wydania zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie termicznego przekształcania odpadów niebezpiecznych lub ich składowania, jeżeli kierownik spalarni odpadów niebezpiecznych albo kierownik składowiska odpadów (nie tylko niebezpiecznych) nie posiadają świadectwa stwierdzającego kwalifikacje w zakresie gospodarowania odpadami. Świadectwa takie wydaje wojewoda, po złożeniu stosownego egzaminu.

Poza odmową wydania wymaganego prawem zezwolenia (pozwolenia) właściwy organ może cofnąć wydane zezwolenie (pozwolenie), jeżeli posiadający to zezwolenie narusza przepisy ustawy albo działa niezgodnie z zezwoleniem. Cofnięcie zezwolenia powoduje wstrzymanie działalności objętej tym zezwoleniem.

Jak wynika z powyższego, każda działalność w zakresie gospodarowania odpadami wymaga posiadania stosownego zezwolenia. Nie oznacza to jednak, że posiadacz odpadów musi mieć tak wiele decyzji.

Wytwórca odpadów, który prowadzi również działalność w zakresie odzysku, unieszkodliwiania, zbierania lub transportu odpadów jest zwolniony z obowiązku uzyskania zezwolenia na prowadzenie tej działalności, jeżeli posiada pozwolenie na wytwarzanie odpadów lub decyzję zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Musi jedynie we wniosku o wydanie pozwolenia lub wspomnianej decyzji uwzględnić odpowiednio wymagania przewidziane dla innych wniosków, a organ wydając decyzję uwzględni wymagania przewidziane dla zezwoleń na prowadzenie innej działalności w zakresie gospodarowania odpadami. Podobnie posiadacz odpadów, który łącznie prowadzi działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów oraz zbierania lub transportu odpadów, jest zwolniony z obowiązku uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów. I w tym przypadku posiadacz odpadów będzie miał jedną decyzję, którą uzyska na podstawie poszerzonego wniosku.

Posiadacz odpadów może przekazać określone rodzaje odpadów w celu ich wykorzystania osobie fizycznej lub jednostce organizacyjnej, nie będącym przedsiębiorcami, na ich własne potrzeby, którzy nie mają obowiązku posiadania zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku.

Jeżeli przemawia za tym szczególnie waży interes społeczny, związany z ochroną środowiska, a w szczególności z zagrożeniem pogorszenia stanu środowiska w znacznych rozmiarach, w przedstawionych wyżej decyzjach może być ustanowione zabezpieczenie roszczeń z tytułu wystąpienia negatywnych skutków w środowisku.

Ewidencja odpadów

Posiadacz odpadów jest obowiązany do prowadzenia ich ilościowej i jakościowej ewidencji. Obowiązek prowadzenia ewidencji nie dotyczy osób fizycznych i jednostek organizacyjnych nie będących przedsiębiorcami, które wykorzystują odpady na potrzeby własne. W przypadku zaś odpadów komunalnych ewidencję prowadzą podmioty prowadzące działalność polegającą na usuwaniu, wykorzystywaniu i unieszkodliwianiu odpadów komunalnych na podstawie zezwolenia organów gminy.

Ewidencję prowadzi się na formularzu karty ewidencji odpadu, dla każdego rodzaju odpadów odrębnie oraz karty przekazania odpadu.

Posiadacz odpadu, który przejmuje odpad od innego posiadacza, jest obowiązany potwierdzić przejęcie odpadu na karcie przekazania odpadu, wypełnionej przez posiadacza, który przekazuje ten odpad.

Poza prowadzeniem ewidencji posiadacz odpadów obowiązany jest sporządzić na formularzu zbiorcze zestawienie danych o wszystkich rodzajach i ilości odpadów, o sposobach gospodarowania nimi oraz instalacjach i urządzeniach do odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Takie zbiorcze zestawienie danych sporządza również wytwórca osadów komunalnych. Zbiorcze zestawienie danych za poprzedni rok kalendarzowy należy przekazać marszałkowi województwa do końca pierwszego kwartału.

Szczególne zasady gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów.

Ustawa reguluje w szczególny sposób zasady gospodarowania następującymi odpadami:

• zawierającymi PCB,

• olejami odpadowymi,

• pochodzącymi z procesów wytwarzania dwutlenku tytanu i z przetwarzania tych odpadów,

• w postaci baterii i akumulatorów,

• medycznymi i weterynaryjnymi oraz

• komunalnymi osadami ściekowymi

W niniejszym opracowaniu zwrócona zostanie uwaga jedynie na sposób postępowania z komunalnymi osadami ściekowymi, które mogą być stosowane:

1. w rolnictwie, rozumianym jako uprawa wszystkich płodów rolnych wprowadzanych do obrotu handlowego, włączając w to uprawy przeznaczone do produkcji pasz,

2. do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne,

3. do dostosowania gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,

4. do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu,

5. do uprawy roślin nie przeznaczonych do spożycia i produkcji pasz.

Przed stosowaniem komunalne osady ściekowe oraz grunty, na których mają one być stosowane, powinny być poddane badaniom przez ich wytwórcę. Ustawa szczegółowo wylicza miejsca, na których zakazane jest stosowanie komunalnych osadów ściekowych (np. na terenie parków narodowych i rezerwatów przyrody, na gruntach, na których rosną rośliny sadownicze i warzywa, z wyjątkiem drzew owocowych).

Termiczne przekształcanie odpadów, składowanie i magazynowanie

Termiczne przekształcanie odpadów niebezpiecznych (spalanie) może być prowadzone w spalarniach odpadów komunalnych oraz w spalarniach innych odpadów. Przy zachowaniu wymaganych parametrów poszczególne typy odpadów mogą być wyjątkowo spalane w innych instalacjach.

W razie niedopełnienia przez zarządzającego spalarnią odpadów obowiązków określonych w ustawie, wojewódzki inspektor ochrony środowiska może wydać decyzję o wstrzymaniu działalności w zakresie termicznego przekształcania odpadów.

Składowanie odpadów może odbywać się na składowisku odpadów, które posiada decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, pozwolenie na budowę oraz pozwolenie na użytkowanie.

Zarówno wniosek o wydanie pozwolenia na budowę, jak i samo pozwolenie musi uwzględniać nie tylko wymagania określone w przepisach Prawa budowlanego, ale także wymagania przewidziane w ustawie o odpadach. Odpady powinny być składowane selektywnie. Pozwolenie na użytkowanie składowiska odpadów może być wydane po zatwierdzeniu instrukcji eksploatacji tego składowiska oraz po przeprowadzeniu kontroli przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Ustawa szczegółowo określa, co powinien zawierać wniosek o zatwierdzenie instrukcji oraz co powinna zawierać decyzja tę instrukcję zatwierdzająca. Instrukcję zatwierdza albo wojewoda albo starosta (patrz pkt. - Kompetencje organów). Zamknięcie składowiska odpadów lub jego wydzielonej części wymaga zgody właściwego organu, wydanej w formie decyzji.

Zakazuje się składowania odpadów:

1. występujących w postaci ciekłej, w tym odpadów zawierających wodę w ilości powyżej 95% masy całkowitej, z wyłączeniem szlamów,

2. właściwościach wybuchowych, żrących, utleniających, wysoce łatwopalnych lub łatwopalnych,

3. medycznych i weterynaryjnych,

4. powstających w wyniku prac naukowo - badawczych, rozwojowych lub działalności dydaktycznej, które nie są zidentyfikowane lub są nowe i których oddziaływanie na środowisko jest nieznane,

5. opon i ich części, z wyłączeniem opon rowerowych i opon o średnicy zewnętrznej większej niż 1400 mm,

6. w śródlądowych wodach powierzchniowych i podziemnych,

7. w polskich obszarach morskich,

8. w przypadkach określanych w przepisach odrębnych.

Na składowisku odpadów niebezpiecznych nie mogą być składowane odpady inne niż niebezpieczne, natomiast odpady niebezpieczne mogą być składowane na wydzielonych częściach innych składowisk odpadów, pod warunkiem zachowania wymogów określonych w ustawie o odpadach. Ustawa określa również szczegółowo obowiązki zarządzającego składowiskiem odpadów, których niedotrzymanie skutkuje wydaniem przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska lub wojewódzkiego inspektora sanitarnego decyzji wstrzymującej użytkowanie składowiska odpadów.

Magazynowanie odpadów może się odbywać na terenie, do którego posiadacz odpadów ma tytuł prawny (nie tylko prawo własności). Magazynowanie odpadów może się odbywać, jeżeli odpady są przeznaczone:

• do odzysku lub unieszkodliwienia z wyjątkiem składowania przez okres 3 lat,

• do składowania przez okres 1 roku.

Okresy te liczone są łącznie dla wszystkich kolejnych posiadaczy tych odpadów.

Magazynowanie odpadów nie wymaga odrębnej zgody, ponieważ określenie miejsca i sposobu magazynowania następuje w innych decyzjach wymaganych ustawą o odpadach i jest ich częścią.

Międzynarodowy obrót odpadami

Międzynarodowy obrót odpadami polega na przywozie odpadów z zagranicy na terytorium państwa polskiego, przewozie odpadów pochodzących z zagranicy przez terytorium państwa polskiego oraz wywozie odpadów za granicę.

Zakazuje się przywozu z zagranicy odpadów niebezpiecznych, z tym że w wyjątkowych przypadkach określonych w ustawie, mogą takie odpady być sprowadzone do Polski, pod warunkiem jednak uprzedniego uzyskania zezwolenia Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.

Poza tym wyjątkiem, jakim jest sprowadzanie z zagranicy odpadów niebezpiecznych, zezwolenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska wymagane jest również na:

• przywóz odpadów innych niż niebezpieczne,

• wywóz odpadów niebezpiecznych za granicę oraz

• przewóz odpadów niebezpiecznych przez terytorium państwa polskiego.

Zezwolenia wydaje się w drodze decyzji na czas oznaczony.

W przypadku gdy w postępowaniu o którekolwiek zezwolenie Główny Inspektor Ochrony Środowiska stwierdzi, że ubiegający się naruszył w okresie ostatnich 3 lat warunki wcześniejszego zezwolenia, odmówi wydania nowego zezwolenia. Wszystkie zezwolenia mogą też być cofnięte, w drodze decyzji, przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, w przypadku gdy zostanie stwierdzone naruszenie warunków zawartych w zezwoleniu. Kopie zezwoleń oraz decyzji cofających te zezwolenia Główny Inspektor Ochrony Środowiska przekazuje Prezesowi Głównego Urzędu Ceł i Komendantowi Głównemu Straży Granicznej.

Opłaty za składowanie odpadów

Środki finansowo-prawne ochrony środowiska reguluje ustawa - Prawo ochrony środowiska, która przewiduje dwa rodzaje opłat:

• opłatę za korzystanie ze środowiska na podstawie wymaganego pozwolenia lub innej decyzji,

• opłatę podwyższoną za korzystanie ze środowiska bez takiego pozwolenia lub innej decyzji.

Opłatę ponosi podmiot korzystający ze środowiska, którym w odniesieniu do odpadów jest posiadacz odpadów w rozumieniu ustawy o odpadach. Zgodnie zaś z tą ustawą posiadaczem odpadów składowanych na składowisku odpadów jest właściciel lub zarządzający składowiskiem odpadów.

Jeżeli odpady zostały przekazane na rzecz podmiotu, który nie uzyskał wymaganego zezwolenia w zakresie gospodarki odpadami, to podmiotem korzystającym ze środowiska, obowiązanym do ponoszenia opłat jest podmiot, który przekazał te odpady. Jeżeli osoba fizyczna nie będąca przedsiębiorcą przekazuje odpady podmiotowi, który nie uzyskał wymaganego zezwolenia w zakresie gospodarki odpadami, podmiotem korzystającym ze środowiska, obowiązanym do ponoszenia opłat jest podmiot, któremu przekazano te odpady. W praktyce zasady te będą miały zastosowanie w przypadku, kiedy odpady zostaną przekazane na składowisko odpadów nie posiadające stosownej decyzji lub bez decyzji magazynowane. Jeżeli składowane lub magazynowane odpady ulegają zmieszaniu, za podstawę opłaty przyjmuje się rodzaj odpadu, za który jednostkowa stawka opłaty jest największa. Opłaty ustalone we własnym zakresie wnosi się na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce korzystania ze środowiska. Wysokość opłaty za składowanie odpadów zależy od ilości i rodzaju składowanych odpadów, z tym że wysokość opłaty podwyższonej zależy także od czasu składowania odpadów. W odniesieniu do odpadów wymaganą decyzją, mającą wpływ na wysokość opłaty, jest decyzja zatwierdzająca instrukcję eksploatacji składowiska odpadów oraz decyzja określająca sposób i miejsce magazynowania odpadów. Określenie to następuje nie w odrębnej decyzji, ale w innych decyzjach z zakresu gospodarowania odpadami. Opłatę za składowanie odpadów posiadacz odpadów (właściciel lub zarządzający składowiskiem odpadów) ponosi za umieszczenie odpadów na składowisku i ustala ją według stawek obowiązujących w okresie, w którym korzystanie ze środowiska miało miejsce, tj. w dniu złożenia odpadów na składowisko. Opłatę wnosi się do końca miesiąca następującego po upływie każdego kwartału. Nie wnosi się opłat za korzystanie ze środowiska, w tym za umieszczenie odpadów na składowisku, których kwartalna wysokość nie przekracza 25% najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników, obowiązującego w dniu 30 września roku poprzedniego, określonego na podstawie odrębnych przepisów. Sejmik województwa może uchwalić podwyższenie wartości procentowej, jednak nie więcej niż o 50%. W tym samym terminie, jaki obowiązuje dla wniesienia opłaty, posiadacz odpadów przedkłada marszałkowi województwa wykaz zawierający informacje i dane, wykorzystane do ustalenia wysokości opłat. Wykaz ten należy również przedłożyć wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta właściwemu ze względu na miejsce składowania odpadów.

W razie nieuiszczenia opłaty albo uiszczenia jej w wysokości nasuwającej zastrzeżenia, marszałek województwa wymierza opłatę w drodze decyzji, na podstawie własnych ustaleń lub kontroli oraz wyników kontroli wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.

Ustawa określa maksymalną stawkę opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku w wysokości 200 zł za 1 tonę.

Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, określi jednostkowe stawki opłat, które podlegają z dniem 1 stycznia każdego roku kalendarzowego podwyższeniu w stopniu odpowiadającym średniorocznemu wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem przyjętemu w ustawie budżetowej za rok poprzedni. Natomiast minister do spraw środowiska, nie później niż w terminie do dnia 31 października każdego roku, ogłasza, w drodze obwieszczenia w "Monitorze Polskim" wysokość opłat na następny rok (podwyższone o w/w wskaźnik).

Opłaty podwyższone za składowanie odpadów ponosi się:

• W przypadku braku decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska odpadów. Magazynowanie odpadów bez wymaganej decyzji określającej sposób i miejsce magazynowania (część składowa innych decyzji wydawanych w zakresie gospodarowania odpadami) traktuje się jako składowanie odpadów bez wymaganej decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska.
  Za składowanie odpadów bez decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska opłata podwyższająca wynosi 0,05 jednostkowej stawki opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku za każdą dobę składowania.

• W przypadku składowania odpadów w miejscu na ten cel nieprzeznaczonym.
  Za składowanie odpadów w miejscu na ten cel nieprzeznaczonym opłata podwyższona wynosi 0,1 stawki opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku za każdą dobę składowania.

• W przypadku pozbycia się odpadów:

1. nad brzegami zbiorników wodnych, a zwłaszcza w strefach ochronnych ujęć wód i na terenach wypływu wód z warstw wodonośnych,

2. na terenach parków narodowych i rezerwatów przyrody,

3. na terenach leśnych albo uzdrowiskowych lub na terenach przeznaczonych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe.


Za składowanie odpadów na tych terenach opłata podwyższona wynosi 0,15 jednostkowej stawki opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku za każdą dobę składowania.

• W przypadku pozbycia się odpadów do śródlądowych wód powierzchniowych i podziemnych, morskich wód wewnętrznych lub wód morza terytorialnego.
  Za pozbycie się odpadów w wyżej wymieniony sposób opłata podwyższona wynosi 100-krotność jednostkowej stawki opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku.

Jakkolwiek również w przypadku opłat podwyższonych obowiązuje zasada, ze korzystający ze środowiska sam ustala wysokość opłaty i bez decyzji organu wnosi ją na odpowiedni rachunek, to jednak w praktyce jest to mało prawdopodobne, w szczególności w odniesieniu do sytuacji całkowicie nielegalnego składowania odpadów. Dlatego też będzie miała tu zastosowanie zasada, że w przypadku nieuiszczenia opłaty podwyższonej, marszałek województwa wymierzy opłatę w drodze decyzji, na podstawie własnych ustaleń lub kontroli oraz wyników kontroli wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.

Administracyjne kary pieniężne za składowanie odpadów

Ustawodawca wprowadza generalną zasadę, że administracyjną karę pieniężną ponosi się, oprócz opłaty za naruszenie warunków korzystania ze środowiska, ustalonych odpowiednią decyzją.

W przypadku składowania lub magazynowania odpadów administracyjną karę pieniężną ponosi posiadacz odpadów, który naruszył decyzję zatwierdzającą instrukcję eksploatacji składowiska odpadów lub decyzję określającą sposób i miejsce magazynowania odpadów, wydaną jako część decyzji wydawanych w zakresie gospodarowania odpadami.

Jeżeli składowane lub magazynowane odpady uległy zmieszaniu, za podstawę administracyjnej kary pieniężnej przyjmuje się rodzaj odpadu, za który jednostkowa stawka zapłaty jest najwyższa.

Administracyjne kary pieniężne wymierza w drodze decyzji, wojewódzki inspektor ochrony środowiska. Wymierzenie tej kary odbywa się poprzez:

1. ustalenie wymiaru kary biegnącej, określającego dobową stawkę kary w okresie, w którym trwa naruszenie,

2. wymierzenie kary za okres, w którym trwało naruszenie.

Na podstawie ostatecznej decyzji określającej wymiar kary biegnącej (dobowej) wojewódzki inspektor ochrony środowiska podejmuje decyzję o wymierzeniu kary łącznej:

1. za okres do ustania naruszenia po stwierdzeniu z urzędu lub na wniosek, że naruszenie ustało,

2. za okres do 31 grudnia każdego roku - jeżeli do tego dnia naruszenie nie zostało usunięte.

Jeżeli wojewódzki inspektor ochrony środowiska w ciągu 30 dni od dnia wpłynięcia wniosku, którym zawiadomiono go o ustaniu naruszenia stwierdzi, że naruszenie nie ustało, wymierza na okres 60 dni, począwszy od doby, w której stwierdzono bezzasadność wniosku, nową wysokość kary biegnącej (dobowej), stosując stawki kar zwiększone 2-krotnie. Wymierzoną karę pieniężną wnosi się na rachunek wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.

Wysokość kary za składowanie odpadów z naruszeniem rodzaju i sposobu składowania odpadów, określonych w decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska, lub magazynowanie odpadów z naruszeniem decyzji określającej miejsce i sposób magazynowania odpadów, wynosi 0,1 stawki opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku za każdą dobę składowania.

Organem właściwym w sprawach odraczania terminu płatności jest, w przypadku podwyższonej opłaty marszałek województwa, a w sprawach administracyjnych Kar pieniężnych - wojewódzki inspektor ochrony środowiska.

Odroczenie terminu płatności następuje na wniosek zobowiązanego, jeżeli realizuje on terminowo przedsięwzięcie, którego wykonanie zapewni usunięcie przyczyn ponoszenia podwyższonych opłat albo kar w okresie nie dłuższym niż 5 lat od dnia złożenia wniosku. Termin płatności może być odroczony wyłącznie na okres niezbędny do zrealizowania tego przedsięwzięcia.

Wniosek o odroczeniu terminu płatności powinien zostać złożony do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska albo do marszałka województwa przed upływem terminu, w którym należność powinna być uiszczona.

Wniosek powinien zawierać:

1. wskazanie wysokości opłaty lub kary, o której odroczenie terminu płatności występuje strona,

2. opis realizowanego przedsięwzięcia,

3. harmonogram realizacji przedsięwzięcia ze wskazaniem etapów nie dłuższych niż 6 miesięcy oraz ewentualnie na żądanie wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska dowodów potwierdzających możliwość finansowania przedsięwzięcia.

Decyzja o odroczeniu terminu płatności określa:

1. opłatę lub karę, której termin płatności został odroczony, oraz jej wysokość,

2. realizowane przez wnioskodawcę przedsięwzięcie,

3. harmonogram realizacji przedsięwzięcia,

4. termin odroczenia.

Wojewódzki inspektor ochrony środowiska lub marszałek województwa, w drodze decyzji, odnawia odroczenia terminu płatności kary, jeżeli nie są spełnione warunki odroczenia określone ustawą.

W przypadku wniesienia wniosku o odroczenie terminu płatności naliczane są odsetki za zwłokę na zasadach określonych w przepisach działu III ustawy - Ordynacja podatkowa.

W przypadku odroczenia opłaty albo kary wymierzonej w związku ze składowaniem lub magazynowaniem odpadów bez uzyskania decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska odpadów lub bez decyzji określającej miejsce i sposób magazynowania odpadów albo wymierzone za przekroczenie warunków określonych w tych decyzjach, w razie terminowego zrealizowania przedsięwzięcia właściwy organ stwierdza, w drodze decyzji, umorzenie odroczonych opłat lub kar.

W przypadku, gdy terminowe zrealizowanie przedsięwzięcia będącego podstawą odroczenia płatności nie usunęło przyczyn ponoszenia opłat lub kar, właściwy organ, w drodze decyzji, orzeka o obowiązku niszczenia odroczonych opłat albo kar wraz z opłatą prolongacyjną, o której mowa w przepisach działu II ustawy - Ordynacja podatkowa. Jeżeli zaś przedsięwzięcie nie zostało zrealizowane w terminie, właściwy organ stwierdza, w drodze decyzji, obowiązek uiszczenia odroczonych opłat albo kar wraz z określonymi w przepisach działu II ustawy - Ordynacja podatkowa odsetkami za zwłokę naliczonymi z okres odroczenia.

Opakowania i odpady opakowaniowe

Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i opadach opakowaniowych reguluje zasady postępowania z odpadami opakowaniowymi, a przede wszystkim określa wymagania, jakim muszą odpowiadać opakowania.

Definiując pojęcie opakowania stanowi, że przez opakowania rozumie się wyroby wykonane z jakichkolwiek materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji wszelkich produktów, od surowców do towarów przetworzonych - przekazywane od producenta do użytkownika. Natomiast przez odpady opakowaniowe rozumie się wszystkie opakowania wycofane z ponownego użycie, z wyjątkiem odpadów powstających w procesie produkcji opakowań.

Producent, importer i eksporter opakowań są obowiązani do składania właściwemu marszałkowi województwa rocznego sprawozdania o masie wytworzonych, przywiezionych oraz wywiezionych za granicę opakowań w terminie do 31 marca następnego roku z poprzedni rok kalendarzowy. Producent i importer substancji chemicznych, określonych przez ministra właściwego do spraw zdrowia, są obowiązani ustalić wysokość kaucji na opakowania jednostkowe tych substancji, która nie może być niższa od 10% i wyższa od 30% ceny substancji. Producent i importer substancji chemicznych są obowiązani odebrać na własny koszt od sprzedawcy opakowania wielokrotnego użytku i odpady opakowaniowe po tych substancjach za zwrotem kaucji, którą sprzedawca zwrócił kupującym. Producent i importer substancji chemicznych są obowiązani do posiadania stosowych zezwoleń, wymaganych przepisami ustawy o odpadach. Użytkownik substancji chemicznych jest zobowiązany zwrócić sprzedawcy opakowania po tych substancjach.

Do odbioru opakowań wielokrotnego użytku zobowiązane są również wszystkie jednostki handlu detalicznego, a te które dysponują powierzchnią handlową przekraczającą 2.000 m2 nadto - do prowadzenia na własny koszt selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych. Opakowania powinny być oznakowane, a wzory tych oznaczeń określi w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw środowiska.

Poza ustawą o opakowaniach i odpadach opakowaniowych obowiązki producenta i importera produktów w opakowaniach, w szczególności w zakresie osiągania poziomów odzysku i recyklingu, określają przepisy ustawy o opłacie produktowej i opłacie depozytowej.

Odpady komunalne w 2007 r.

29.08.2008, 00:02

Szacuje się, że w 2007 r. zebrano około 10 083 tys. ton odpadów komunalnych. Średni wskaźnik zebranych odpadów na 1 mieszkańca kształtował się na poziomie 265 kg - poinformował Główny Urząd Statystyczny.

Selektywnie zebrano około 513 tys. ton odpadów komunalnych. Ilość wszystkich rodzajów odpadów zebranych selektywnie w stosunku do roku ubiegłego wzrosła.

Kliknij aby powiększyć

Selektywna zbiórka odpadów komunalnych [t] w latach 2006 i 2007

Z analizy pozyskanych danych wynika, że w 2676 gminach prowadzona była selektywna zbiórka odpadów komunalnych, ale tylko w 280 gminach zbierano oddzielnie również odpady biodegradowalne. Były to przeważnie odpady powstające w sektorze usług komunalnych (np. przy utrzymywaniu terenów zielonych i cmentarzy), handlu i usług (odpady z targowisk i gastronomii) oraz w gospodarstwach domowych (łącznie z odpadami z ogródków przydomowych i działek rekreacyjnych).


Selektywna zbiórka odpadów komunalnych [%] w 2007 r.

Zmniejszyła się liczba gmin, które nie zorganizowały selektywnej zbiórki odpadów komunalnych z 558 w 2006 r. do 368 na koniec roku 2007.

W 2007 r. selektywnie zebrano zaledwie 5,1% odpadów komunalnych. Około 1,5% wysegregowano z masy zebranych odpadów zmieszanych. Niewielki odsetek odpadów został przetworzony metodą biologiczną i mechaniczno-biologiczną (3,6%) oraz termiczną (0,4%).

W Polsce termiczne przekształcanie odpadów komunalnych wciąż stosowane jest na niewielką skalę. Od 2001 r. poddano obróbce termicznej zaledwie 266 tys. ton odpadów komunalnych. W 2007 r. przetworzono termicznie 41 tys. ton tych odpadów.

Z ogólnej ilości zebranych odpadów komunalnych zmieszanych (około 9 570 tys. ton) 70% pochodziło z gospodarstw domowych, 25% z handlu, małego biznesu, biur i instytucji oraz 5% z usług komunalnych.

Deponowanie na składowiskach jest nadal podstawowym sposobem postępowania z odpadami komunalnymi w naszym kraju. W 2007 r. około 90% zebranych odpadów trafiło na kontrolowane składowiska. Na koniec roku zarejestrowano 929 czynnych kontrolowanych składowisk, które zajmowały ogólną powierzchnię 3 086 ha. Spośród nich 304 to składowiska wyposażone w instalacje odgazowywania, z których większość (bo 78%) stanowią takie, gdzie ujmowany gaz składowiskowy odprowadzany jest bezpośrednio do atmosfery.

Niepokojącym zjawiskiem jest wciąż rosnąca liczba tzw. „dzikich wysypisk”, na których porzucane są odpady. Pomimo tego, że w wielu gminach dzikie wysypiska usuwane są na bieżąco, w bardzo krótkim czasie pojawiają się nowe. Pod koniec roku 2007 gminy na swoim terenie doliczyły się około 3 tys. sztuk nielegalnych wysypisk, o ponad 300 więcej niż w 2006 r. W ciągu całego roku 2007 gminy zlikwidowały ich ponad 7 tys., czyli o ponad 1 tys. więcej niż w ciągu roku 2006. Najwięcej dzikich wysypisk zlikwidowano na terenach miast następujących województw: śląskiego - 1101, łódzkiego - 962, mazowieckiego - 952 i małopolskiego - 896.

Liczbę zbiorników bezodpływowych szacuje się na około 2 444 tys., natomiast przydomowych oczyszczalni ścieków na około 42 tys., zaś liczbę stacji zlewnych na około 2 tys.

W 2007 r. zostało zebranych i wywiezionych do oczyszczalni ścieków ponad 19 tys. dam3 nieczystości ciekłych, z czego około 60% zebrano z gospodarstw domowych, około 10% z budynków użyteczności publicznej a pozostałe 30% z budynków jednostek prowadzących działalność gospodarczą.

Dlaczego składowiska odpadów komunalnych stanowią zagrożenie dla środowiska?

Wysypisko odpadów komunalnych jest obiektem szczególnym z punktu widzenia ochrony środowiska, gdyż żadna z obecnie stosowanych technologii eksploatacji nie zabezpiecza całkowicie otoczenia przed jego ujemnym oddziaływaniem. Dlatego przy lokalizacji wysypiska należy uwzględnić walory przyrodnicze oraz funkcje i zagospodarowanie terenu. Z przyrodniczo-gospodarczego punktu widzenia nie ma dobrej lokalizacji dla wysypiska odpadów i każda lokalizacja jest niekorzystna dla środowiska.

Wysypisko odpadów komunalnych jest specyficznym bioreaktorem, w którym pod wpływem czynników atmosferycznych (opady, temperatura) i mikroorganizmów (bakterie, grzyby, glony, pierwotniaki) odpady są rozkładane w procesach fizycznych, chemicznych i biologicznych zarówno w warunkach tlenowych, jak i beztlenowych.

Składniki organiczne odpadów cechują się zróżnicowaną podatnością na biodegradację; np. odpady pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (tzw. odpady gnijące) oraz papier łatwo ulegają rozkładowi. Frakcja nieorganiczna (np. metale, szkło, ceramika, żużel, popiół, gruz) mino, że nie podlega biodegradacji, wpływa na jej przebieg. Niektóre metale (np. Cr, Zn, Cu, Ni), detergenty, środki ochrony roślin, cyjanki czy amoniak są inhibitorami metabolizmu mikroorganizmów beztlenowych, bardziej wrażliwych od tlenowych.

Głównymi drogami migracji zanieczyszczeń w przypadku wysypisk odpadów komunalnych są: odcieki, spływy powierzchniowe oraz emisje gazów i pyłów.
Jednym z ważniejszych czynników wynoszących produkty rozkładu śmieci z wysypiska jest woda. Woda z opadów atmosferycznych, przenikając przez wysypisko odpadów, staje się odciekiem. Źródłem odcieków mogą być też wody powierzchniowe dopływające do miejsca składowania odpadów, a także w niewielkim stopniu, woda dostarczana wraz z odpadami oraz pochodząca z rozkładu substancji organicznej. Ilość powstałych odcieków zależy między innymi od rodzaju składowanych odpadów, sposobu składowania, okresu eksploatacji wysypiska oraz wielkości opadów atmosferycznych, a ich skład zależy w dużym stopniu od etapu rozkładu i substancji, która zawarta jest w odpadach .
Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami i związkami chemicznymi w otoczeniu wysypisk spowodowane jest migracją wodną (odcieki, spływ bezpośredni) i eoliczną (pyły i gazy). Grunt, z racji stałego stanu skupienia oraz ograniczonej możliwości przemieszczania się różni się od innych mediów takich jak powietrze czy woda, które są przedmiotem i nośnikiem skażeń. Takie cechy gleb powodują, że stosunkowo łatwo można ocenić zasięg ich skażenia.

Zanieczyszczenia pobrane przez rośliny mogą włączyć się w łańcuch pokarmowy i dostać się do organizmów zwierząt i człowieka. W przypadku zwierząt roślinożernych do 10% przyjmowanego pokarmu stanowi materiał glebowy. Oprócz tego w przypadku określonych zwierząt użytecznych (np. świnie, kury) znaczna część pożywienia składa się ze zwierząt żyjących w glebie, które żywią się m.in. okruchami skał i gruntów (Sobota 1997).

Wysypisko odpadów komunalnych jest poważnym źródłem zanieczyszczenia powietrza w przypadku nieprawidłowej eksploatacji. W szczególności dotyczy to roznoszenia przez wiatr lekkich frakcji odpadów i odorów. W wyniku beztlenowego rozkładu związków organicznych zawartych w odpadach wytwarzany jest tzw. gaz pofermentacyjny (biogaz), w którego skład wchodzi głównie metan (45-65% obj.) i dwutlenek węgla (25-35% obj.), a poza tym jeszcze azot, tlen i inne składniki często o działaniu toksycznym (np. siarkowodór, amoniak, aceton, merkaptan etylowy). Powstający gaz może ulatniać się ze złoża odpadów do powietrza atmosferycznego, gromadzić się w zagłębieniach terenu czy przechodzić do budynków .

Odpady komunalne stwarzają zagrożenie dla środowiska także ze względu na możliwość skażenia powietrza, wód gruntowych i powierzchniowych mikroorganizmami chorobotwórczymi, dla których stanowią pożywkę. Ponadto na wysypiskach odpadów komunalnych panują dobre warunki dla żerowania much, gryzoni i ptaków, które mogą przenosić na inne tereny zarazki chorób, np.: duru brzusznego, tężca, czerwonki.
W Polsce większość odpadów komunalnych składowana jest na wysypiskach niewłaściwie zlokalizowanych i eksploatowanych. Są to zwykle wyrobiska poeksploatacyjne np. żwiru czy piasku o dużym współczynniku filtracji stwarzające poważne zagrożenia dla wód podziemnych.


Ile odpadów komunalnych wytwarza średnio jedna osoba?

Ilość wytwarzanych rocznie odpadów komunalnych w Polsce wzrasta w tempie około 1 procenta rocznie i wynosi obecnie około 320 kg na osobę. W 2000 roku wytworzono 12,23 mln ton odpadów komunalnych, co stanowi dziesiątą część ilości wytworzonych odpadów przemysłowych w Polsce (125,5 mln ton w 2000 roku) (GUS 2002). Wskaźnik wytwarzania odpadów komunalnych na mieszkańca w Polsce kształtuje się obecnie na poziomie niższym niż średnia w krajach takich jak np: Niemcy-543, Francja-644, Stany Zjednoczone-720 kg/mieszkańca/rok (GUS 2002, Raport Wskaźnikowy PIOŚ 2001).
Z ponad 12 mln ton odpadów komunalnych wytwarzanych w Polsce 98% jest składowanych bez odzysku surowców wtórnych, a tylko 1,5% odpadów jest kompostowane i to przeważnie nieefektywnie. W Niemczech 35% powstających odpadów komunalnych trafia na wysypiska reszta poddawana jest odzyskowi.

Choroby zawodowe - grupa chorób spowodowanych działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy. Powstają wskutek stałego przebywania ciała w niedogodnej pozycji, systematycznego wykonywania forsownych czynności lub regularnego przebywania w otoczeniu zawierającym czynniki szkodliwe dla zdrowia (hałas, nieodpowiednie oświetlenie, zapylenie, promieniowanie, związki chemiczne, zwiększone obciążenie psychiczne i fizyczne itp.).

Choroby zawodowe występują po dłuższym okresie przebywania w niesprzyjających warunkach, a ich przebieg i leczenie jest równie długotrwałe. Są zazwyczaj chroniczne lub przewlekłe i często prowadzą do trwałej utraty zdrowia. Chorobami zawodowymi mogą być zarówno takie, które dotykają w różnym stopniu całość populacji, jak również choroby charakterystyczne - występujące tylko (lub głównie) w wybranych grupach zawodowych.

Zgodnie z art. 4 Ustawy z 30 października 2002 o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, w polskim prawie za choroby zawodowe uważa się jedynie choroby określone w wykazie chorób zawodowych określonym rozporządzeniem Rady Ministrów.

Do chorób zawodowych zalicza się m.in.:

• choroba mikrofalowa

• gorączka metaliczna

• ołowica

• pylica

• rozedma płuc

• zespół cieśni nadgarstka

http://www.abc.com.pl/serwis/du/2002/1115.htm strona z pełnym tekstem dotyczącym chorób zawodowych

http://znaki.bhpinfo.pl/sklep/pl/1/1/G/D strona ze znakami stosowanymi w przepisach bhp

Co powinni Państwo wiedzieć z ostatnich wykładów oprócz tego co powiedziałam na ostatnim spotkaniu:

1. Metody, kierunki i programy promocji zdrowia.

2. Czynniki warunkujące zdrowie :

• Zdrowy styl życia;

• Środowisko człowieka;

• Czynniki genetyczne;

• Działania ochrony zdrowia na rzecz człowieka.

3. Edukacja zdrowotna: cele, zasady, zadania i metody.

4. Zadania opiekuna medycznego w zakresie opieki zdrowotnej

5. Czynniki ryzyka chorób układu krążenia i oddechowego.

6. Żywność i żywienie a zdrowie człowieka - rola diety w żywieniu.

7. Błędy żywieniowe - produkty spożywcze jako źródło zatruć.

8. Podstawowe przepisy sanitarne dotyczące żywienia.

9. Choroby cywilizacyjne i ich społeczne skutki.

10. Profilaktyka uzależnień.

11. Zagrożenia środowiska naturalnego, programy ochrony środowiska.

12. Wpływ czynników klimatycznych i atmosferycznych na zdrowie człowieka.

13. Środowisko zamieszkania a zdrowie, wymagania zdrowotne i zalecenia sanitarno - higieniczne

14. Omówienie ogólnych zasad sanitarno epidemiologicznych.

15. Rodzaje dezynfekcji i środki dezynfekcyjne.

16. Zasady i metody sterylizacji.

17. Gromadzenie przechowywanie i transport odpadów medycznych.

18. Omówienie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi.

19. Higiena ochrona i pielęgnacja skóry.

20. Zapobieganie zakażeniom krwiopochodnym.

21. Zakażenia szpitalne we współczesnym lecznictwie.

22. Postacie kliniczne zakażeń szpitalnych

23. Epidemiologia i profilaktyka zakażeń grzybiczych.

24. Zapobieganie zakażeniom szpitalnym - system i programy kontroli.

25. Zasady sprzątania pomieszczeń szpitalnych.

26. Utylizacja odpadów komunalnych.

27. Prawna ochrona pracy.

28. Obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie BHP

29. Choroby zawodowe a czynniki szkodliwe i niebezpieczne.

30. Zasady tworzenia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Badania profilaktyczne, ochrona przeciwpożarowa, ochrona środowiska

31. Elementy ergonomii, fizjologii i higieny pracy

Trzeba się zapoznać z poniższymi przepisami prawa

Karty praw pacjenta. Ustawy o pomocy społecznej. Ustawy o zakładach opieki zdrowotnej Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Konstytucja,

---