GRUŹLICA

(tubreculosis)

1975 r − PL wolna od gruźlicy

1959 r − CHOROBA ZWALCZANA Z URZĘDU u Bo

Występowanie:

• Europa wschodnia, Turcja, Grecja,

• Azja,

• Ameryka Południowa

Etiologia:

• G (+), kwaso i zasadooporny prątek

• wzrasta na wzbogaconym podłożu Gerseta i Loewensteina-Jensena

• brak otoczek, rzęsek i ruchu

• UV ginie po kilku minutach, światło słoneczne po kilku godzinach

• w wydzielinach przeżywa 1 mies., w maśle i serach miękkich kilka mies.

• oporny na gnicie i wysychanie, nie niszczy ich peklowanie, wędzenie ani solenie

• wrażliwe na zw. fenolowe, chlor, formalinę, jodofory

Prątki dzielimy na:

 nie namnażające się w środowisku zewnętrznym (wysoce chorobotwórcze)

 mogące namnażać się poza żywym organizmem: niechorobotwórcze i chorobotwórcze

Wśród wysoce chorobotwórczych wyróżniamy:

1. typ ludzki - M. tuberculosis (wysoce patogenny dla Ho i małp)

2. typ bydlęcy - M. bovis (patogenny dla Bo, małp, Ho − dzieci, Su, Cap, Fe)

3. typ ptasi - M. avium (kura, indyk, gołąb, kaczka)

4. typ musi - M. microti (myszy polne)

Prątki atypowe: (niekoniecznie chorobotwórczych dla człowieka i zwierząt)

1. prątki fotochromogenne - M. marinum

2. prątki skotochromogenne - M. aquae

3. prątki niechromogenne (wykazujące pokrewieństwo z pr. typu ptasiego)

4. prątki szybko rosnące - M. phlei

Prątki kwasooporne:

1. saprofityczne - M. phlei, M. aquae, M. marinum

2. pasożytujące u zwierząt zmiennocieplnych

3. pasożytujące u zwierząt stałocieplnych

4. niesklasyfikowane

Epizootiologia:

• chorobotwórczość zależy do typu prątka

• częste pomyłki przy prątkach atypowych

• wrażliwe są zwierzęta gospodarskie i inne ssaki

• częste przypadki gruźlicy u zwierząt egzotycznych w ZOO

• największe znaczenie ma gruźlica typu bydlęcego

• najczęściej rozwija się w węzłach chłonnych, płucach, wątrobie, śledzionie, i błonach surowiczych

Źródła:

• człowiek lub chore zwierzę (pierwotne źródła zakażenia)

• wydzieliny i wydaliny - zakaża środowisko w którym bytuje

Wrota:

• aerogennie − zak. kropelkowe

• per os − szczególnie cielęta, także zw. futerkowe i Su

• wewnątrzmaciczne

• droga płciowa

• przez kanał strzykowy

• uszkodzona skóra, błony śluzowe

Patogeneza:

O.I. miesiące lub lata, wrażliwe są głównie młode zwierzęta

wniknięcie → ognisko pierwotne (prawo lokalizacji Corneta − gdy zakażone drogą aerogenną − ognisko pierwotne najczęściej w rozwidleniu tchawicy, per os − gardło lub jelito) → naczynia chłonne → węzły chłonne

• ognisko pierwotne (focus primarius) + węzeł chłonny = zespół gruźliczy pierwotny

• gdy w ognisku pierwotnym przygaszenie, a zmiany w węzłach = zespół gruźliczy pierwotny niezupełny

• wygojone ognisko pierwotne (część prątków może w nim pozostać) = nieczynne ognisko spoczynkowe

 ognisko pierwotne → naczynia chłonne i krwionośne → rozsiew → wczesne uogólnienie (generalisatio protrahens)→ duży wysiew w krótkim czasie → ostra gruźlica prosówkowa (wątroba, śledziona, płuca), okresowe powolne wysiewanie prątków → późne uogólnienie

 powtórne zakażenie (superinfectio) → aktualizacja pierwszego zakażenia → gruźlica przebiega w formie przewlekłej i dotyczy pojedynczego narządu (t. isolata s. chronica) − gruźlica popierwotna, brak zmian w węzłach chłonnych

 gdy nastąpi przełamanie odporności może nastąpić uogólnienie → późne uogólnienie

Wczesne uogólnienie: tbc. miliaris acuta, tbc. miliaris protrahens, tbc. caseosa

Późne uogólnienie: tbc. caseosa, tbc. miliaris acuta

Objawy:

Zapalenie swoiste:

 odczyn wytwórczy − typ ludzki, typ ptasi

 odczyn wysiękowy (serowaty) − typ bydlęcy

Bo

 narząd oddechowy: kaszel krótki, suchy, zwłaszcza przy różnicy temperatur, napojeniu zimną wodą, z czasem staje się bolesny, wilgotny, zwierzęta mogą wyrzucać wykrztusinę lub połykać; oddech przyspieszony, zaostrzony szmer pęcherzykowy, rzężenia, przytłumiony odgłos wypukowy nad kawernami; częste wzdęcia (ucisk węzłów na przełyk), bolesność klatki piersiowej przy gruźlicy opłucnej

 wymię: proces rozwija się bardzo powoli

• twardy, bolesny obrzęk określonej ćwiartki (częściej tylne)

• asymetria i nieregularne ustawienie strzyków

• węzły chłonne nadwymieniowe powiększone, twarde

• mleko - wodniste z domieszką ropy, kłaczków, żółto-zielonkawe

• guzy ciepłe i bolesne

 narząd rozrodczy:

• u samic: nieregularność rui, wypływ śluzowo-ropny z pochwy, ronienia (III trymestr), guzy na granicy skóry i bł. śluzowej zewnętrznych narządów płciowych

• u samców: guzy najądrzy, jąder, guzki i owrzodzenie na prąciu

Su

• brak apetytu, biegunka − zaparcia, wychudzenie

• powiększone węzły chł. żuchwowe i zagardłowe

• zmiany w stawach

Eq

• zmiany w zakresie skóry i tk. podskórnej

• powiększenie pola wypuku śledziony

AP:

• ogniska gruźlicze w różnych narządach, zmiany serowate lub zwapniałe, zmiany najczęściej w aparacie limfatycznym (węzły chłonne żuchwowe, zagardłowe, tchawiczo-oskrzelowe, krezkowe, nadwymieniowe, śledzionowe, nerki, wnęki wątrobowej, wymienia)

• podobne ogniska mogą być spowodowane innym czynnikiem np. paciorkowce, gronkowce; także białaczka, grzybice narządowe, choroby inwazyjne (Ru − ziarniniaki Rekla, promienica; Ov − gruźlica rzekoma, Su − zmiany gruźliczopodobne wyw. prze prątki atypowe − M. suis)

HP:

• naciek granulocytów obojętnochłonnych i makrofagów

• budowa gruzełka: kom. nabłonkowate, kom. olbrzymie typu Langhansa oraz kom. limfoidalne (na obwodzie)

• komórki te powstają z makrofagów tkankowych należących do układu MM

D. różnicowa:

Bo: pastereloza, promienica, białaczka limfatyczna, robaczyca płuc, bąblowica, paratuberkuloza, mastitis

Eq: NZK

Su: salmonelloza, bąblowica

Bad. laboratoryjne:

bad. serologiczne , hematologiczne − NIE mają znaczenia

1. badania alergiczne (tuberkulizacja) - pozwala wykryć czy zwierzę wykazuje nadwrażliwość na prątek kwasooporny, względnie na jego produkty przemiany materii

 tuberkulina (alergen) służy do wykazania stanu nadwrażliwości typu P.P.D - pochodna białkowa prątka gruźlicy

 tuberkulina bydlęca sporządzona z prątka typu bydlęcego AN5

 tuberkulina ptasia

• badanie polega na pomiarze grubości fałdu skórnego, podawana podskórnie → groszek, po lewej stronie szyi w połowie odległości między kątem żuchwy a łopatką,

• badamy zwierzęta od 3 mies. życia, 1/3 stada na rok

• na wystąpienie odczynu, jego wielkość oraz charakter ma wpływ

• zjadliwość i ilość prątków

• aktywność procesu gruźliczego (silne reakcje daje: świeży zespół pierwotny, wczesne uogólnienie, gruźlica narządowa z tendencja do serowacenia)

• czas trwania (1-szy okres po zakażeniu → najsilniejszy odczyn)

• miejsce wprowadzenia tuberkuliny

• stan organizmu: zmniejszona odczynowość (hypoergia) lub brak (anergia) w zaawansowanej ciąży i okresie okołoporodowym, po podaniu antybiotyków, zbyt częsta tuberkulinizacja

anergia ujemna: kacheksja na skutek rozwoju procesu gruźliczego

anergia dodatnia: stan odporności dobry, proces gruźliczy izolowany, zw. w dobrej kondycji

• wyniki fałszywie dodatnie: grzybica skóry, choroba Johnego, promienica, zak. prątkami atypowymi, początkowa fazy motylicy

• odczyn:

1. swoisty

2. nieswoisty

• heteroalergiczny: wykazanie (+) odczynu, ale przyczyna uczulenia leży poza grupą prątków kwasoopornych np. urazowe zapalenie osierdzia

• paraalergiczny: krowa zakażona np. prątkiem ludzkim lub ptasim też wykaże odczyn

odczyt: po 72 − 77 godzinach, przy różnicy ≥ 3 mm (+), przy obrzęku ciastowatym i bolesnym odczyn też (+)

Miejsce tuberkulinizacji:

Bo, Eq, Cp − śródskórnie na szyi

Ov − małżowina uszna, powieka, fałd ogonowy (ust.: przyśrodkowa pow. uda)

Su − podstawa małżowiny usznej

Ca − linia sutek, łopatka (ust.: przyśrodkowa pow. uda)

Fe − szyja, łopatka

2. tuberkulinizacja porównawcza: po 2 miesiącach

• wykonujemy w stadzie gdy istnieje podejrzenie o zakażenie prątkami ptasimi, ludzkimi lub atypowymi

• po jednej str. − bydlęca, po drugiej − ptasia (można wykonać po tej samej str. ale 15−20 cm odstępu, bydlęca − bliżej żuchwy, ptasia − bliżej krawędzi łopatki)

rejon wolny od gruźlicy
+	B − P ≥ 4 mm	+	B − P > 2 mm
+/−	0 mm < B−P < 4 mm	+/−	B − P < 2 mm
−	P > B	+/−	B = P
		+/−	P − B < 2 mm
		−	P − B > 2 mm

• wynik po 72 godz.

• RGR − różnica grubości fałdu skóry

• wielkość odczynu i czas trwania

avituberkulina: 12,5 tys j.m.

tub. bydlęca: 37,5 tys j.m./1ml → podajemy 0,2 ml

3. badania bakteriologiczne: mikroskopowe i hodowlane (materiał: wyksztusina, mleko, wymazy z dróg rodnych, wycinki narządów i węzłów chłonnych; podłoża: Petragnomiego, Jensena, Loewensteina)

4. próba biologiczna: prątek ludzki − świnka morska; bydlęcy − królik; ptasi − kura

Zapobieganie i zwalczanie:

• likwidacja zarazka w środowisku

• nie dopuszczać do kontaktu zwierząt z ludźmi chorymi

• sterylizacja karmy pochodzenia zwierzęcego, odpadków

• nie stosować wody, do której dostać się mogą prątki za ścieków

• brak dostępu Av do stad bydlęcych

PRĄTKI ATYPOWE:

• prawdopodobnie grupa pośrednia powstała pod wpływem chemioterapeutyków lub promieni RTG

• u bydła wywołują one dermatitis nodosa − twarde, różnej wielkości guzy w skórze i podskórzu; histologicznie budowa typowa dla gruzełka gruźliczego

• najsilniej alergizuje grupa prątków fotochromatogennych, najmniej − szybko rosnących

• u zwierząt zakażonych szczepami fotochromogennymi występują silniejsze odczyny na tuberkulinę budlęcą, a szybko rosnącymi − na ptasią

• u Su klinicznie zdrowych − zmiany w węzłach chłonnych (efekt zakażenia prątkami atypowymi − M. suis), podobne zmiany przy: Corynebacterium, Staphylococcus i Streptococcus.

Piśmiennictwo:

1. wykłady − Epizootiologia

2. Madej J. A., Rotkiewicz T.: „Patologia ogólna zwierząt” Olsztyn 1998, 310-312

3. Kaszubkiewicz Cz.: „Patogeneza i anatomia patologiczna chorób zakaźnych zwierząt”, Wrocław 1990, skrypt nr 356

4. ryc.: Madej J. A., Rotkiewicz T.: „Patologia ogólna zwierząt” Olsztyn 1998, 311; zmodyfikował − Jan Madej

Gruźlica




---