SALMONELOZA BYDŁA

(salmonellosis bovum)

Jest zakaźną, zaraźliwą chorobą bakteryjną cieląt i najczęściej młodego bydła, przebiegającą z objawami ostrego lub przewlekłego zapalenia przewodu pokarmowego, któremu u cieląt towarzyszy często zapalenie płuc i stawów, a u krów — ronienie. Choroba przebiega bądź jako posocznica (przebieg ostry), bądź miejscowo — jako choroba narządów (przebieg przewlekły)

Występowanie:

• na całym świecie u wielu gatunków zwierząt

Etiologia:

S. dublin

S. typhimurium

S. enteritidis

rzadziej: S. anatum, S. agona, S. abortus bovis, S. pullorum-gallinarum i inne

• G (−), ruchome pałeczki, niezarodnikujące

• chorobotwórczość salmoneli związana jest głównie z endotoksyną oraz z neurotoksynami

• antygen somatyczny O i rzęskowy H (grupy od A do E)

Epizootiologia:

• szczególnie często chorują cielęta

• bydło dorosłe choruje sporadycznie

• w szerzeniu się choroby najważniejszą rolę odgrywają siewcy zarazka poprzez kał

• powoduje u Ho toksyko-infekcje pokarmowe

Źródła zakażenia:

• chore lub pozornie zdrowe zwierzęta domowe oraz ptaki, które rozsiewając zarazek poprzez kał, zanieczyszczają nim pomieszczenia zwierząt, łąki, pasze i wody

• wraz z nowo zakupionymi zwierzętami lub z zakażoną paszą − często pochodzące z importu (mączki mięsne, rybne i inne), które bywają źródłem zakażenia egzotycznymi typami salmonelli (S. agona)

• środowisko zewnętrzne, a zwłaszcza zanieczyszczone gnojowicą i innymi odchodami wody strumyków, sadzawek, wodopojów, w których salmonele utrzymują się przy życiu przez wiele miesięcy; łąki po wylewach oraz łąki i użytków zielonych nawożone gnojowicą z dużych ferm przemysłowych

• w zależności od ilości i stopnia zjadliwości zarazków oraz od stanu odporności zwierząt i warunków środowiskowych, powstają zachorowania o różnym nasileniu i przebiegu

• przebieg choroby u cieląt jest z reguły ciężki

• szerzenie salmonelozy w stadzie zależy od rodzaju pomieszczeń: w cielętnikach wolnowybiegowych jest ono szybkie, w boksach − powolne, przy pojedynczym zaś trzymaniu cieląt w klatkach − często tylko sporadyczne

• krowy zakażone chorują rzadko, mimo że często wydalają zarazki z kałem; po zadziałaniu na nie stresorów (transport, poród, inne zakażenia) zakażenie uaktywnia się, a zarazki dostając się do krwi mogą powodować bądź ciężkie, posocznicowe zachorowanie z szybkim zejściem śmiertelnym, bądź zapalenie jelit

• chore cielęta, jak również chore i będące bezobjawowymi siewcami zarazka krowy − potęgują ognisko zarazy i stają się źródłem zakażenia dla innych zwierząt

Wrota:

per os

rzadziej − aerogennie lub drogą płciową

Patogeneza:

namnażanie pierwotnie w jelitach → inwazja błony śluzowej (działanie na nią toksyn) → zapalenie jelit

1) przy znacznym stopniu odporności zwierząt proces zakażenia nie rozwija się dalej

2) w innych przypadkach − szczególnie u cieląt → zarazki przerywają barierę jelitową → układ limfatyczny ścian jelit, węzły chłonne krezkowe oraz krew → bakteriemia (krótkotrwałe utrzymywanie się bakterii w ukł. krążenia) lub posocznica i namnażanie pałeczek połączone z gromadzeniem się ich toksyn we krwi (sepsis et toxaemia) → toksyny uszkadzają ściany naczyń → liczne, rozsiane wybroczyny oraz drobne ogniska martwicowe w narządach miąższowych (wątroba, śledziona, nerki)

neurotoksyny działające na OUN → zaburzenia w całym organizmie

• w okresie bakteriemii i posocznicy (u ozdrowieńców) − salmonelle osiedlają się węzłach chłonnych krezkowych, pęcherzyku żółciowym, wątrobie, stawach, a czasem i w innych narządach, powodując długotrwałe nosicielstwo i siewstwo

Objawy kliniczne:

O.I. kilka dni, cielęta głównie w wieku 2 − 8tyg.

• ↑ temp., osowienie, brak apetytu, leżenie oraz biegunka (kał wodnisty z domieszką śluzu, a czasem krwi lub włóknika

• duszność, niekiedy także kaszel

 p. posocznicowa nadostra lub ostra

• zwierzęta padają 1−2 dnia choroby wśród ciężkich objawów ogólnych niekiedy także nerwowych (toxaemia)

 p. podostra

• objawy ogólne są nieco łagodniejsze

• biegunka − kał żółtawy, mazisty, cuchnący, czasem płynny z domieszką krwi lub włóknika

• często dołącza się przerzutowe zapalenie stawów lub/i zapalenie płuc → obrzęk wielu stawów, kulawizna, duszność, kaszel i mierna gorączka

• postać ta trwa 2−4 tyg. i kończy się śmiercią lub powolnym wyzdrowieniem

• choroba może mieć również przebieg lekki − niewysoka gorączka, słabe objawy zapalenia jelit (słaba biegunka), małe zaburzenia krążenia, ↑ liczby oddechów oraz ze skłonnością do zdrowienia w ciągu 4−8 dni.

• cielęta starsze chorują z reguły jeszcze lżej − prawie bezobjawowo, ale stają się nosicielami

• straty przy salmonelozie cieląt − 30%, przy powikłaniach − 50%

• u Bo dorosłego występuje sporadycznie i to w dużych odstępach czasu; p. posocznicowa stwierdzana jest sporadycznie, nieco częściej występuje lekka p. jelitowa z objawami analogicznymi do stwierdzanych przy takiej samej postaci u cieląt. Mogą jednak wystąpić także powikłania swoiste, jak: ronienia w 4−9 mies. ciąży, kulawizna z powodu zapalenia stawów i pochewek ścięgnowych, mastitis oraz trwałe z reguły nosicielstwo i siewstwo

AP:

 p. nadostra posocznicowa

• liczne wybroczyny rozsiane w błonach śluzowych i pod błonami surowiczymi

• zapalenie żołądka i jelit cienkich

• przekrwienia, obrzęk i zwyrodnienia wewnętrznych narządów miąższowych

• rozrostowy obrzęk śledziony (tumor linenis hiperplasticus) − znaczne powiększenie, tęga konsystencja (gumy, kauczuku) oraz ciemnoniebieskie zabarwienie − bez rozmiękania miąższu i bez uwypuklania się grudek chłonnych na przekroju

 p. ostra

• ostre, krwotoczne do dyfteroidalnego zapalenie błony śluzowej żołądka i jelit cienkich, liczne wybroczyny,

• obrzęk i przekrwienie węzłów chłonnych krezkowych

• pęcherzyk żółciowy − zapalenie ostre, krwotoczne

• śledziona − (jak wyżej)

• stawy lub/i pochewki ścięgnowe − zapalenie wysiękowe

• wewnętrzne narządy miąższowe − drobne, szarobiałe lub żółtawe, prosówkowe ogniska martwicowe w wątrobie − czasem także w nerkach, śledzionie i płucach

• płuca − nieżytowe odoskrzelowe zapalenie płatów szczytowych, sercowych, częściowo płatów głównych różnego nasilenia

Rozpoznanie:

• stwierdzenie nadostrych, ostrych, podostrych i bezobjawowych przypadków choroby przebiegających z objawami biegunki i bardziej lub mniej zaznaczonymi objawami ogólnymi u cieląt w 2−6 tyg. życia

• AP: zmiany na śledzionie

Bad. laboratoryjne:

bad. bakteriologiczne:

• wycinki narządów wewnętrznych (zwłaszcza wątroby, pęcherzyka żółciowego, nerek, węzłów chłonnych, macicy i śledziony) i krew (serca zwierząt świeżo padłych lub dobitych)

• przyżyciowo − w okresie posocznicy − 2 ml krwi, którą dodaje się do 5−10 ml jałowej żółci − a po inkubacji w cieplarce − posiewa na odpowiednie pożywki

• w przypadkach ronień − płody oraz liścienie

Rokowanie:

• w przypadkach cięższych, przebiegających z zapaleniem płuc, rokowanie jest niepomyślne, gdyż jeśli nawet zwierzęta nie padną, długo zdrowieją, charłaczeją i stają się siewcami salmoneli → skierować na ubój z konieczności

• w innych przypadkach − zwłaszcza u cieląt nieco starszych i przy lekkim przebiegu choroby − zwierzęta wprawdzie zdrowieją, ale biegunka może utrzymywać się 4−8 tyg., rozwija się również siewstwo

• zapalenie stawów kończy się samowyleczeniem w ciągu kilku tygodni

• ze względów epizootiologicznych zwierzęta takie powinny być w miarę, możliwości usuwane ze stada i po ewentualnym podłączeniu − poddane ubojowi

• obowiązuje bakteriologiczne badanie mięsa

Zwalczanie:

Leczenie:

• w nadostro i ostro przebiegających przypadkach posocznicy − nieskuteczne

• w przypadkach łagodniejszych: dawki antybiotyków 3−5 dni (chloramfenikol, streptomycyna) parenteralnie; duże dawki sulfonamidów (sulfametazyna) lub per os − preparaty furanowe (nitrofurazon, furazolidon)

• podawanie środków przeciwzapalnych, resorbujących i powlekających (siemię lniane, bolus alba, węgiel) oraz przestrzeganie dietetycznego żywienia (siano)

• skuteczne wyniki leczenia, nie wykluczają siewstwa.

Zwalczanie:

• usunięcie ze stada zwierząt chorych, podejrzanych o chorobę oraz wszystkich nosicieli

• wykrycie nosicieli jest możliwe na podstawie kilkakrotnego bakteriologicznego badania kału

• wykryć i unieszkodliwić inne potencjalne źródła zakażenia, jak ścieki, pasze i inne zwierzęta

• stado można uznać za wolne od salmonelozy, jeśli 5-krotne bakteriologiczne badanie kału całego jego pogłowia wykonane co 5−10 dni jest ujemne

• 3-krotne badanie kału cieląt przed ich wprowadzeniem do innego gospodarstwa oraz przed wypędzeniem na pastwisko

• stada wolne od salmonelozy powinny być bardzo strzeżone przed wprowadzeniem zwierząt z gospodarstw zapowietrzonych lub zagrożonych

• cielęta trzeba poić przegotowanym mlekiem

Profilaktyka:

 nieswoista − zapewnienie zwierzętom optymalnych warunków środowiskowych, przestrzeganie zasad sanitarno-weterynaryjnych oraz ochrona stad wolnych od zakażenia − również przez izolowany wychów cieląt

 swoista − stosowanie wieloważnej inaktywowanej formolem szczepionki Polityphovac, którą można używać głównie w stadach zagrożonych, ale jeszcze wolnych od salmonelozy

cielęta w wieku od 4 tyg. szczepi się 3x

bydło od 6 mies. szczepi się 2x

w celu zapobiegania zachorowywaniu cieląt − szczepienie ciężarnych krów w II połowie ciąży oraz stosowanie u cieląt surowicy swoistej Boyityphin-Biowet lub preparatu Boviglobin.

Zachorowania ludzi

Oprócz swoiście chorobotwórczych dla człowieka salmoneli grupy A i częściowo B — ludzie są również wrażliwi na zakażenie salmonelami zwierzęcymi. Najczęściej zachorowania u ludzi wywołane są przez: S.fyphimurium, S. enteritidis, S. Jensen, S. agona, S. derby, S. choleraesuis i wiele innych. Z punktu widzenia ochrony zdrowia człowieka nie ma zasadniczego znaczenia, który typ zarazka zostanie stwierdzony w produktach zwierzęcych, gdyż każdy z nich może być chorobotwórczy dla ludzi. Źródłem zakażenia są najczęściej środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego, zakażone salmonelami pierwotnie lub wtórnie. Choroba przebiega wielopostaciowo — najczęściej jako tzw. zatrucie pokarmowe. Pod względem etiopatogenetycznym jest to toksyko-infekcja, manifestująca się ostrymi objawami ogólnymi (gorączka, bóle głowy, osłabienie) oraz objawami ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha). Salmonele zwierzęce mogą być również przyczyną pierwotną lub wtórną wielu procesów miejscowych w narządach wewnętrznych ludzi (zapalenia wsierdzia, ucha środkowego, dróg moczowych i innych).

Piśmiennictwo:

1. Jankowski H., Markiewicz K., Tarczyński S.: „Choroby bydła” Warszawa 1985; 440-445

3

Salmoneloza bydła

---