1. Humanistyczne i personalistyczne idee wychowania

Humanizm to nurt zapoczątkowany w epoce odrodzenia. Wiąże się z nim „uporządkowanie rozumu, inteligencji, woli działania, tego wszystkiego, dzięki czemu człowiek staje się panem stworzenia i rzeźbiarzem samego siebie”. Na tej podstawie coraz większego znaczenia nabiera kultura intelektualna i oświata. Tymczasem w europejskiej rzeczywistości cele wychowania humanistycznego najdobitniej wyrażał Erazm z Rotterdamu. W swoich dziele pt. Pochwała głupoty, wprawdzie mówił, że wychowanie winno wdrażać do pobożności, lecz jednocześnie za najważniejsze zadanie wychowania uważa:

- zaszczepienie i dawanie gruntownego poznania nauk wyzwolonych,

- zaszczepienie niezależności myślenia

- wdrażanie do powinności życia doczesnego

- a także zaszczepienie form grzecznościowych czyli tzw. kultury bycia.

Jest to więc częściowe odrodzenie greckiego ideału, przy jednoczesnym zachowaniu chrześcijańskiego wzorca dążenia do wiecznego zbawienia, zachowując niektóre zasady kodeksu rycerskiego.

Humanizm był prądem społecznie ograniczonym; wyrażał światopogląd raczej wąskiego kręgu ludzi wykształconych( książęta, zamożne mieszczaństwo).Konkretnym wcieleniem ideału humanistycznego staje się dworzanin. Odpowiednim dokumentem obyczajów i wzorów edukacyjnych dworskiej kultury renesansu staje się dzieło Baltazara Castiglione zaadaptowane na warunki polskie przez Łukasza Górnickiego pt. „Dworzanin polski”.

Proces wychowania humanistycznego powinien prowadzić do możliwie najwyższego stadium osobowego rozwoju człowieka. Zakłada wejście jednostki na drogę samokształcenia i samowychowania, prowadzącego do ukształtowania dwóch struktur psychicznych: „ja aktualnego” i „ja idealnego”, które zawierają wzory osobowe i wartości etyczne, jakie planujemy realizować. W ideologii tej przypisywano jednocześnie człowiekowi centralne miejsce w świecie i najwyższą wartość.
Pedagogika humanistyczna zakreśla swoje cele na uformowaniu osobowości ludzkiej człowieka jako „osoby”. Człowiek przeobrażając rzeczy, wyjaśnia je i wytwarza, nadaje im wartość, czyli realizuje świat osobowości. Na tym polegał humanistyczny sens działalności człowieka.

Personalizm pochodzi od łacińskiego słowa persona czyli osoba. Współcześnie personalizmem określa się :

- doktrynę podkreślającą autonomiczną wartość człowieka, jako osoby

- program działań wspierających rozwój osoby ludzkiej.

Dla pedagogiki personalistycznej szczególnego znaczenia nabiera, koncepcja człowieka. Człowiek jest bowiem istotą społeczną, bytowo zróżnicowaną stanowiąca połączenie 2 elementów: materialnego( ciało) i pozamaterialnego (dusza).Człowiek ulega nieustannemu rozwojowi prze co może „coraz pełniej wyrażać swoją istotę”.

Życie człowieka jest nieustannie rozdzielone między sobą aktualnym a sobą możliwym. J. Tarnowski mówi, że wychowanie w tym ujęciu„ to sposoby i procesy, które istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim społeczeństwie”.

Proces wychowania rozgrywa się w specyficznym napięciu, jakie powstaje pomiędzy:

- nauką

- kulturą

- a także transcendencją.

Stopniowe poznanie rzeczywistości odbywa się na drodze autonomiczności w dokonywaniu wolnych i spokojnych wyborów. Czyli najwyższym celem jest uzdalnianie podmiotu(wychowanka) do podjęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju.

Wysuwają się tu trzy podstawowe dziedziny rozwoju wychowawczego:

- wychowanie fizyczne

- -//- intelektualne

- -//- moralne

Dochodzi do tego wychowanie społeczne i religijne.

Jako osoba wychowanek nie jest „rzeczą” ani rodziny ani państwa ani nikogo.

W pedagogice personalistycznej treścią nauczania szkolnego winien być humanizm; integralny a więc literacki, artystyczny, naukowy i techniczny. Stwierdza się istotną rangę szkoły, podkreślając przy tym związek pomiędzy nauczaniem a wychowaniem.

Zauważa się także wychowawczą funkcję rodziny, nie ukrywając jej kryzysów. Podkreślana jest także godność dziecka, które staje się osobą poddaną wielorakim bodźcom pochodzącym z różnych instytucji wychowawczych.

Za twórcę współczesnego personalizmu uważa się Emanuele Mounier, który uważał, że źródłem jego zaistnienia był kryzys owych czasów: dla moralistów był to kryzys człowieka, dla marksistów problem ekonomiczny.

Współcześnie personalizmem określa się:
• doktrynę podkreślającą autonomiczną wartość człowieka jako osoby i postulującą jej pełną afirmację;
• programy działań wspierających rozwój osoby ludzkiej, podporządkowujące
wartości ekonomiczne i techniczne wartościom osobowo-duchowym.

Opracowano na podstawie książki pt. Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. B. Śliwerski, Z. Kwieciński

2. Emancypacja i wychowanie niekierowane - idea pedagogiczna i możliwości jej realizacji.

W pedagogice emancypacyjnej centralna rolę odgrywa pojęcie emancypacji, czyli wyzwolenia jednostek od społecznej przemocy przez aktywny w kreowaniu antydepresyjnych form wychowania i współżycia, ale i autonomię, wyzwolenie i uzyskanie przez młodego człowieka wewnętrznej niezależności od autorytetów. Emancypacja oznacza wyzwolenie się wyzwolenie się spod władzy społecznej, dominacji i zależności (np. despotyzm, niesprawiedliwość stosunków społecznych) ku swobodnemu wyrażaniu własnych autentycznych potrzeb, równości szans, prawie do samostanowienia, do samorealizacji, do wychowania wolnego od przemocy i wzmacniającego się JA.

Pedagogika emancypacyjna jest normatywnym nurtem w naukach o wychowaniu, o zróżnicowanej strukturze i założeniach.

Można wyróżnić dwa nurty: polityczny i indywidualistyczno - anarchistyczny.

1. Pierwszy nurt poprzez nadanie mu polityczno - instrumentalnego charakteru sprawił, że pedagogika emancypacyjna stała się ruchem protestu przeciwko nowoczesnemu społeczeństwu przemysłowemu, przeciwko ideologii oraz przeciwko szeroko rozumianym zagrożeniom ekologicznym.

2. Drugi nurt indywidualistyczno - anarchistyczny jest źródłem wiary w ukształtowanie nowego człowieka w doskonałym, wolnym od władzy i przemocy społeczeństwie. Jako naczelny cel wychowania umożliwia człowiekowi bycia wolna osobowością, wolną od przymusów jakie niosą za sobą państwo, religia, prawo i normy moralne.

Pedagogika emancypacyjna powstała na przełomie lat 50. i 60. Zapoczątkowana została przez Paolo Freire w Brazylii. Jego zdaniem nie ma innej pedagogiki jak pedagogika uciśnionych - która jako jedna z pośród wszystkich nauk o wychowaniu zainteresowana jest pomocą ludziom w przerwaniu „kultury ciszy" klas uciskanych, by wyrwać ich ze stanu zniewolenia ku własnej autonomii. Tylko ten człowiek jest wolny, który potrafi mówić własnymi słowami, gdyż dzięki mowie staje się podmiotem własnego losu, może ja wykorzystać jako narzędzie do przekształcania świata ( poglądy Freire adresowane były do społeczeństw tzw. trzeciego świata, w których dużo dorosłych jest wykorzystywanych w z racji analfabetyzmu, a tym samym nie możności zrozumienia swojego położenia). P. Freire wskazuje dwa aspekty emancypacji:

• subiektywny - polegający na opanowaniu umiejętności uczenia się poprzez dialog z nauczycielem, który zrozumiałby potrzeby i aspiracje wychowanka i podjąłby z nim współdziałanie

• obiektywny - polegający na podjęciu walki politycznej przeciw formom zbytecznej dominacji

Zadaniem rewolucyjnych wychowawców jest odkrywanie problemów, których nie dostrzega zniewolony naród i formułowanie ich tak, aby ludzie mogli skonfrontować swoją sytuację. Pedagog musi być po stronie biednych, uciśnionych, by przywrócić im wiarę w siebie, we własną przedsiębiorczość, aby nie bali się podejmowania inicjatyw społecznych. Każdy nauczyciel jest politykiem i artystą , więc dowolnie może sterować słabymi ludźmi i stosować wobec nich przemoc. Działalność powinna zmierzać do wyzwolenia od przemocy,

rozwiązywania problemów i zlikwidowania „kultury ciszy”. Zadaniem pedagoga jest więc nauczanie jako opisywanie i odczytywanie rzeczywistości, a nie „suche” wbijanie wiedzy do głowy.

Wychowanie emancypacyjne - stało się nurtem ideowo - politycznym i teoretyczną ofertą dla pedagogów i rodziców, gdzie eksponowano idee podmiotowości i wyzwolenia dziecka. Pojawiły się z jednej strony nowe koncepcje:

• „wolność od czegoś”: wychowanie pozbawione represji; wychowanie bez autorytetu;

wychowanie bez lęku; swobodne wychowanie

Z drugiej zaś strony zaistniały określenia potwierdzające, że emancypacja jest procesem przeciwnym formom socjalizacyjnym:

• „wolności ku czemuś”: wychowanie do nieposłuszeństwa; wychowanie antyautorytarne; wprowadzenie w doświadczenie samego siebie; wspieranie samoregulacji; uczenie się siły własnego JA

Z realizacji miedzy wychowaniem a emancypacją wynikają trzy związki (według M. Czerepaniak - Walczak).

1) emancypacja wychowania:

• w wymiarze- socjalizacyjno-enkulturacyjnym - uwolnienie się od nacisków politycznych i ideologicznych

• w wymiarze aksjologicznym - od formułowania celów i zadań wychowania przez dysponentów władzy pedagogicznej

• w wymiarze poznawczym - od nacisku grup interesu

• w wymiarze administracyjno-organizacyjnym od monizmu ofert wychowania i braku dostępności do alternatywnych projektów czy instytucji wychowawczych

• w wymiarze kulturowym - od tradycji i nieodwracalności ról społecznych

2) wychowanie do emancypacji (do emancypowania się) tworzenie warunków do nabywania i rozwijania cech osobowości: godność, odwaga, otwartość i asertywność, sprzyjających osiąganiu własnej autonomii i wolności

3. emancypacja przez wychowanie - staje się jako cel wychowania wyznacznikiem jego treści i form w warstwach:

• personalnej - wyzbycie się ograniczeń wewnątrzosobowych

• interpersonalnej i społecznej - uświadamia prawa, by jednostka mogła uwalniać się od społecznych zależności.

W emancypacji aktywności podmiotu M. Czerepaniak -Walczak wyróżnia trzy poziomy:

• roszczeń emancypacyjnych - należy mi sią, żądam ...

• aspiracji emancypacyjnych - chciałabym osiągnąć, marze o ...

• dążeń emancypacyjnych -jestem na drodze do..., walczą o ..

Wychowanie niekierowane.

Dziecko musi rozstrzygnąć dość zasadniczy problem: Czy wierzyć swoim doznaniom i impulsom, ale za cenę utraty rodzicielskiej miłości, czy może wierzyć temu, jak oni postrzegają jego wewnętrzny świat przeżyć i potrzeb, ale za cenę utraty zaufania do własnych odczuć, myśli i doświadczeń? Pojawia się zatem konieczność dokonania wyboru między

dwiema negatywnymi możliwościami, gdyż ono potrzebuje zarówno samodzielności w doświadczeniu i przeżywaniu świata oraz samego siebie, jak i matczynej miłości. Wyjściem z tego dylematu bez takiego uszczerbku może być pedagogika niedyrektywna, która jest częściowo znana w naszym kraju pod nazwą - wychowanie niekierowane.

Za twórcę tego kierunku uznano Carla Rogersa - amerykańskiego psychoterapeutę i pedagoga.

Twórcy tego nurtu proponują porzucenie pedagogiki dyrektywnej, pedagogiki przymusu na rzecz tego, by proces wychowania oraz uczenia się dzieci i dorosłych opierał się na wzajemnej niezależności oraz braku kierowania. W szczególności proponują:

1. Rezygnację z oddziaływań na dziecko poprzez wzory osobowe, autorytety do naśladowania czy identyfikacji na rzecz samodzielnego odkrywania i asymilowania przez dziecko wartości, obdarzania go zaufaniem i współodpowiedzialnością.

2. Odejście od założonych z góry celów i programów wychowawczych na rzecz bezwarunkowej akceptacji dziecka takiego, jakie ono jest.

3. Brak represji i mechanizmów konformizacji zachowań na rzecz samostanowienia, samookreślenia, samokontroli i samooceny zachowań indywidualnych każdej osoby.

Wychowanie niekierowane ma swój wymiar pozytywny, określający postawę wychowawcy wobec wychowanka, na którą składają się:

1. Autentyczność - czyli to, by każdy mógł być sobą, by nie czuł się zmuszony do narzucania innym własnych uczuć, ocen i wartości, by był zawsze takim samym oraz poszukującym coraz lepszych warunków do własnego rozwoju, by nie odgrywać przepisanych przez innych ról społecznych.

2. Gotowość czy czujność do udzielania dziecku, stosownej do jego potrzeb pomocy, do udzielania odpowiedzi na jego pytania, do zaspakajania jego zainteresowań, do dzielenia się własnymi doświadczeniami.

3. Empatia - jako szczególna wrażliwość na cudze uczucia, motywy, postawy, wartości i uświadamianie ich sobie.

4. Twórczość - zdolność do zmiany, elastyczności i oryginalności w rozwiązywaniu problemów.

Postawą wszystkich zmian i rozwoju człowieku powinno być tworzenie sprzyjających warunków. W wychowaniu powinny liczyć się nie tyle środki oddziaływań na inne osoby, ile jakość stosunków międzyludzkich, odpowiedni klimat do wyzwolenia się od potencjału osobowego człowieka.

Niedyrektywna postawa wychowawcy oznacza przede wszystkim nie narzucanie innej osobie wzorów osobowych czy zachowania do naśladowania, programów, czynności - nawet drogą perswazji czy ich bezpośredniego komunikowania. Jeśli dziecko ma się z czymś identyfikować czy coś lub kogoś naśladować, to tylko wówczas, kiedy samo dokonuje takich wyborów, przetwarzając owe wzory we własnym doświadczeniu, asymilując je pośrednio z otoczenia czy środowiska wychowawczego.

W świetle rogersowskiej koncepcji teorii niedyrektywnej - wychowanek jest najlepszym przewodnikiem do zrozumienia samego siebie na podstawie wglądu i osobistych doświadczeń. Wychowawca nie kieruje procesem, ale jest zaangażowany jako naturalny słuchacz w pełni akceptujący rozmówcę i staje się aktywnym partnerem poszukującym.

Wychowawca, pomagając wychowankowi w jego rozwoju w sposób oferujący, komunikuje

mu tym samym, że nie ma moralnego prawa do sterowania nim czy do ograniczania jego podmiotowości. Wiedza, jaka dysponuje o zjawiskach związanych z wychowankiem nie może być dla niego oparciem, gdyż jest jedną z wielu możliwych i tymczasową, wymaga ciągłej rewizji i rekonstrukcji.

W obszarze edukacji szkolnej pedagogika niedyrektywna przyjmuje postać edukacji elastycznej - czyli „edukacji inaczej”, która organizuje naukę w domu na zasadzie umowy między rodzicami a szkołą. Naczelnym hasłem edukacji elastycznej jest stwierdzenie „ szkoła nie robi nic takiego, czego ty byś lepiej nie zrobił”.

Pedagogika niedyrektywna w szkolnym obszarze edukacji oznacza zarazem eliminację postaw typu „góra - dół” między dorosłymi., a dziećmi, na rzecz autentycznego partnerstwa i wolnego do dominacji dialogu, i to nie zrozumianych, jako kolejny instrument do urzeczywistniania pożądanych celów czy treści uczenia się. Mamy tutaj do czynienia z paradoksalną teorią wpływu, bo przecież pedagodzy tego nurtu nie odżegnują się od nich w kontaktach międzyludzkich. Oznacza to, iż osoby dorosłe pozostają w przestrzeni dziecka w takiej odległości, która by nie godziła w jego podmiotowość, nie dokonywałyby zamierzonego wpływu.

Pedagogika niedyrektywna przyjmuje postać edukacji elastycznej, która organizuje naukę w domu na zasadzie umowy między rodzicami a szkołą.

Naczelnym hasłem edukacji elastycznej jest stwierdzenie, iż: „Szkoła nie robi nic takiego, czego ty byś lepiej nie zrobił”.

Oto najistotniejsze cechy tej edukacji:

• nie ma jednego miejsca dla edukacji; może ich być kilka - szkoła, dom, miejsce pracy, muzeum, biblioteka

• obecność nauczyciela w procesie dydaktycznym nie jest niezbędna

• rodzice nie stanowią kłopotu edukacyjnego, lecz jego rozwiązanie są widziani w roli aktywnych partnerów i współpracowników szkoły

• nauczanie nie musi być tożsame z instruktażem i szkoleniem. Inne rodzaje zdobywania wiedzy są równie ważne np. stymulowanie i pomoc w dotarciu do źródeł dalszej działalność badawczej ucznia - czyli ułatwienie uczenia się

• w programach edukacyjnych można spożytkować dostępne w domach źródła informacji jak np. telewizja, wideo, komputer, magnetofon.

B. Śliwierski, Współczesne teorie i nurty wychowania

3. Główne czynniki rozwoju człowieka i znaczenie wśród nich wychowania i kształcenia.

Każdy człowiek różni się od innych ludzi pod wieloma względami, każdy człowiek jest inny, niepowtarzalny. Różnimy się swoimi zdolnościami, doświadczeniami, zainteresowaniami, sposobami reagowania na określone sytuacje. Są to wszystko różnice indywidualne, wpływające na indywidualizm każdego człowieka. Dla określenia tej odrębności i niepowtarzalności każdego z nas używa się terminu : osobowość. Jest to kompleks właściwości człowieka, które zapewniają organizację i stałość jego zachowania oraz nadają temu zachowaniu piętno indywidualne, tzn. sprawiają, że zachowanie danego człowieka różni się od zachowania innych ludzi.

Do najczęściej wymienianych elementów, wchodzących w skład osobowości, należą :

• potrzeby,

• wartości,

• zainteresowania,

• cele życiowe,

• schematy poznawcze, (np. światopogląd, obraz własnej osoby, opinie)

• postawy,

• zdolności,

• temperament.

Tak rozumiana osobowość kształtuje się w toku życia człowieka, w interakcji pomiędzy nim a

środowiskiem, w określonych warunkach rozwojowych i pod wpływem określonych bodźców, czynników. W psychologii - warunki rozwojowe to warunki zewnętrzne oraz wewnętrzne, określane jako czynniki rozwoju.

Współcześnie, w polskiej psychologii rozwojowej rozpowszechniona jest koncepcja czterech

czynników rozwoju, (dialektyczna teoria rozwoju) :

1. Wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne organizmu, zwłaszcza układu nerwowego,

2. Aktywność własna jednostki,

3. Środowisko,

4. Wychowanie.

1. Wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne to przede wszystkim :

• Struktura i niektóre właściwości funkcjonalne układu nerwowego, zwłaszcza mózgu

• Budowa i funkcjonowanie analizatorów

• Typ układu nerwowego, tzn. : siła, równowaga i ruchliwość podstawowych procesów nerwowych - pobudzenia i hamowania, czyli temperament.

Odziedziczone i wrodzone zadatki organiczne ani same nie są niezmienne, ani też nie wyznaczają w sposób fatalistyczny przebiegu i granic rozwoju psychicznego. Sam układ nerwowy jest w dużym stopniu plastyczny i podatny na wpływy otoczenia, a jego funkcjonowanie kształtuje się i rozwija w toku życia osobnika. Zadatki organiczne stanowią jedynie materialne podłoże uzdolnień i różnych form zachowania, nie wyznaczają jednak zdolności i innych cech indywidualnych w sposób z góry określony. Mogą stać się podłożem rozwoju uzdolnień w zależności od działań podejmowanych przez człowieka oraz warunków środowiskowych - wychowania i wykształcenia.

2.Aktywność własna jednostki polega na czynnym zaspokajaniu potrzeb, poprzez coraz lepsze orientowanie się w rzeczywistości oraz coraz sensowniejsze działanie. Źródłem aktywności dziecka mogą być przypadkowe, spontaniczne bodźce zewnętrzne, wyzwalające własne działanie i poprzez nie - poszerzające zakres wiedzy, doświadczenia, odczuć empirycznych. Jednakże jego aktywność może być także stymulowana, w sposób zamierzony, poprzez inne osoby. Aktywność ta przybiera coraz wyższe formy - od zabawy, poprzez pracę oraz własną twórczość, kreatywność w stosunku do otaczającej rzeczywistości.

3.Wpływy środowiskowe - oddziałują na dziecko, na jednostkę od początku jego istnienia. Człowiek jest istotą społeczną, żyje w środowisku społecznym, w określonym kręgu cywilizacji i kultury. Poprzez procesy uczenia i dojrzewania stopniowo przyswaja sobie zdolność mówienia, obyczaje, formy zachowań, normy kulturowe swojego środowiska. Szczególną rolę odgrywa tu rodzina, poprzez którą przenikają z zewnątrz różnorodne wpływy. W początkowym okresie nie działają one na dziecko bezpośrednio, lecz poprzez rodziców, rodzinę, rodzeństwo. Wpływy te są dodatkowo wzmocnione silnym zaangażowaniem emocjonalnym obu stron : dziecka i osób z rodziny. Kształtuje się u dziecka obraz wzorca do naśladowania, osoby ważnej dla niego, znaczącej, istotnej. Człowiek podlegając wpływom środowiskowym, również sam bierze udział w procesie przemian społecznych, sam wpływa na kształtowanie się środowiska.

Ogromny wpływ odgrywa środowisko rodzinne w rozwijaniu aktywności twórczej dzieci, w kształtowaniu postawy kreatywnej. Rodzice nie tworzą uzdolnionych dzieci, lecz w dużym stopniu tworzą środowisko, które umożliwia rozwój różnorodnych, potencjalnych zdolności. Chodzi o zapewnienie możliwości pełnej realizacji potencjału twórczego dziecka.

Obok domu rodzinnego ogromny wpływ na dziecko mają środki masowego przekazu, filmy video, gry komputerowe. Rozmawiajmy z dzieckiem o tym, co zobaczyło, sprawdźmy, jak odebrało te treści, jaki wpływ wywarł obejrzany film, a gdy jest taka potrzeba - powiedzmy dziecku, że coś było złe, wytłumaczmy, na czym to zło polegało, kształtujmy prawidłowe widzenie świata.

4. Proces wychowania i kształcenia - główną rolę odgrywają tu rodzice, których nikt nie może zastąpić w procesie wychowania. Jest to rola decydująca dla efektów rozwojowych. Rodzice oddziałują :

• poprzez świadome i zamierzone wpływy wychowawcze

• poprzez oddziaływania niezamierzone, nie podlegające jakby kontroli. Składają się na nie:

• czynności i zdarzenia w domu

• wzajemne relacje między członkami rodziny, głównie rodzicami, więzi emocjonalne lub chłód uczuciowy.

W procesie wychowania rodzice powinni przede wszystkim :

• posiadać i prezentować określony system wartości, wskazywać na to, co w życiu najważniejsze, mieć ustaloną hierarchię wartości,

• ustalić normy i zasady postępowania - jasne, czytelne, spójne i rozsądne; pozwoli to dziecku ukształtować własny system zasad i wartości, w oparciu o rozpoznanie dobra i zła, a także podejmować własne decyzje na podstawie własnego osądu rzeczywistości,

• uczyć dziecko ekonomii czasu, racjonalnego planowania zajęć, (opracowania ramowego planu dnia : ile czasu może poświęcić na naukę, ile na rozrywkę, ile na pomoc w domu); umiejętność planowania czasu własnego ma swoje skutki w życiu dorosłym, w pełnionych rolach społecznych - pracownika, rodzica, członka społeczeństwa,

• promować zdrowe i dobre życie, z wykorzystaniem własnego potencjału w każdej ze sfer rozwojowych, (robić z nich dobry użytek), korzystać z kontaktu z przyrodą, rozwijać swoje zainteresowania, unikać uzależnień.

Proces wychowawczy, realizowany przez rodziców, jest czynnie wspomagany przez inne osoby oraz instytucje, nauczycieli, wychowawców i szkołę. Są to osoby wywierające znaczący wpływ poprzez wychowanie i nauczanie.

Poza rodziną i grupami rówieśniczymi, istotny czynnik rozwojowy stanowią oddziaływania środowiska szkolnego. Psychologowie są na ogół zgodni co do tego, że o końcowym efekcie procesu rozwoju człowieka decyduje interakcja (współdziałanie) zadatków dziedzicznych oraz czynników pochodzących z bliższego i dalszego środowiska w którym dziecko żyje. Podział czynników rozwojowych na wewnętrzne i zewnętrzne jest podziałem nieco sztucznym. W rzeczywistości obie grupy czynników wzajemnie się przenikają i warunkują osiągnięty poziom rozwoju.

Wszystkie działania powinny zmierzać w tym kierunku, aby uczeń - dziecko miało pełne przekonanie, że jest osobą ważną, niepowtarzalną, kimś istotnym i tak naprawdę bez kogo wszelkie działania straciłyby sens i cel.

4. Czym odróżnia się wychowanie od socjalizacji - zanalizuj oba pojęcia.

Wychowanie i socjalizacja dzieci pełnią kluczową rolę w ich rozwoju i funkcjonowaniu całych społeczeństw. Wadze tych procesów towarzyszy ich niejednoznaczność teoretyczna, ideologiczna i polityczna, czego bardzo często nie są świadomi wychowawcy bezpośrednio zaangażowani w oddziaływanie pedagogiczne.

WYCHOWANIE jest głównym przedmiotem zainteresowania teorii wychowania i innych nauk szczegółowych pedagogiki definiowane jest w różnoraki sposób. I tak rodzaje wychowania można podzielić ze względu na podmiot i przedmiot w wychowaniu, a więc wychowanie :

• dyrektywne, gdzie celem wychowania jest zmiana osobowości, która czyni się pod wpływem oddziaływań społecznych

• humanistyczne, w tym ujęciu celem wychowania jest rozwój osobowości wychowanka

• adaptacyjne, gdzie celem wychowania jest przygotowanie wychowanka do życia w grupie społecznej, a więc wyznacznikiem norm jest społeczeństwo

Wincenty Okoń wychowanie traktuje jako świadome organizowanie działalności społecznej opartej na stosunku wychowawczym pomiędzy wychowankiem, a wychowawcą, której celem jest wywołanie określonych, zamierzonych zmian w osobowości wychowanka.

Z kolei Heliodor Muszyński uważa, iż wychowanie to zamierzone wywieranie wpływu przez wychowawcę na wychowanka, mające na celu wypracowanie u wychowanka odpowiednich postaw.

OGÓLNIE - Wychowanie to świadome i celowe wywieranie wpływu na wychowanka w celu przyswojenia lub utrwalenia pożądanych społecznie i moralnie cech jego osobowości. Wychowanie to takie działanie edukacyjne , które zorientowane jest bezpośrednio na zmiany emocjonalne a pośrednio na zmiany poznawcze w uczniu. Efektem wychowania jest zdolność do regulowania emocji i motywacji.

SOCJALIZACJA

Socjalizacja jest wpisana w życie każdego człowieka od chwili narodzin jest procesem długotrwałym , zmierza do kształtowania pewnych zachowań. Wyróżniamy 3 sposoby definiowania socjalizacji: definicje antropologiczne - mówią że proces socjalizacji to wrastanie jednostki w kulturę grupy społecznej. Przyjęcie ról społecznych danej grupy sposobu pełnienia tych ról. Socjalizacja czyni z jednostki istotę społeczną kulturową. Definicje psychologiczne - w danej grupie społecznej możemy przewidzieć jak dana jednostka zachowa się w danej sytuacji bo człowiek nauczył się w trakcie socjalizacji reakcji adekwatnych do sytuacji (np. zachowanie dziecka w początkowej fazie rozwoju są nieprzewidywalne a te przewidywania pojawiają się w trakcie rozwoju i w efekcie człowiek staje się jednostka przewidywalna) proces kształtowania odbywa się na drodze kontaktu z drugim człowiekiem. Definicje socjologiczne - socjalizacja wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym uczy ja zachowania wg przyjętych wzorców uczy ja rozumienia kultury oraz wykonywania określonych ról społecznych. Zadaniem i celem procesu socjalizacji jest uczynienie jednostki istotą społeczną, przekazanie atrybutów systemu wartości społecznego danej grupy społecznej i sposobu pełnienia określonych ról. Proces socjalizacji ma miejsce w płaszczyźnie - grupa społeczna, jednostka.

OGÓLNIE - SAOCJALIZACJA:

Proces przekazywania innym pokoleniom dorobku kulturowego oraz systemu wartości, norm, wzorców zachowań obowiązujących w danym społeczeństwie (co przyczynia się do rozwoju społecznego człowieka, kształtowania jego osobowości, oraz umiejętności niezbędnych dorosłej osobie) Socjalizacja - to uspołecznianie, wychowanie przez społeczeństwo, Jest to proces nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. to proces rozwoju społecznego człowieka będący efektem nie kierowanych i nie uświadamianych oddziaływań otoczenia społecznego. Socjalizacja umożliwia człowiekowi integracje ze społeczeństwem ( zaadoptowanie przyjętego w danym społeczeństwie sposobu myślenia i wartości).

Rodzaje socjalizacji Pierwotna - obejmuje okres dzieciństwa, zachodzi w grupie pierwotnej, najczęściej na obszarze rodziny. Charakteryzuje się ona silnym emocjonalnym oddziaływaniem znaczących innych na jednostkę. Reguły i normy społeczne są przyswajane na drodze zabawy czy naśladownictwa.
Wtórna - okres, w którym człowiek uczy się nowych norm, umiejętności, aby przygotować się na pełnienie kolejnych, nowych ról społecznych (tzw. profesjonalizacja). W toku wzrastania jednostka wchodzi w kolejne grupy wtórne (partie polityczne, zakład pracy itp.)

Instytucje socjalizujące To np. rodzina, szkoła, grupy rówieśnicze, gazety, radio, telewizja, czasopisma, Kościół

WNIOSKI

Wychowanie jest to pojęcie węższe niż socjalizacja. Wychowanie polega na wdrażaniu do określonego postępowania poprzez wskazanie jednostce wzorów, jak należy postępować w sposób właściwy, łącząc to z nakłanianiem do akceptowania wartości, którym realizowanie tych wzorów ma służyć. Dokonuje się tego przez perswazję, chwalenie, ganienie, nagradzanie, karanie. Wychowanego traktuje się jako osobę, a nie jako przedmiot do obrobienia w określony sposób. Wychowanie to działanie jawne, celowe w stosunkach asymetrycznych.

W socjalizacji i wychowaniu cele są wspólne w zakresie przygotowania do funkcjonowania danej grupy społ. W procesie wychowania. uczestniczą 2 strony: wychowanek i wychowawca jako reprezentant społeczeństwa (rodzice, wychowawca). W procesie socjalizacji jednostkę do udziału w grupie społ. wprowadza społeczeństwo, człowiek bezpośrednio lub przez reprezentantów. Wychowanie i socjalizacja są procesami mającymi wspólne elementy, zakres celów i wyniki w obu procesach (społeczeństwo, które przez przedstawicieli oddziaływuje na jednostkę) oba procesy są długotrwałe. Socjalizacja jest ciągła bo społeczeństwo przekazuje swoją kulturę cały czas przez wychowanie i socjalizację. Wychowanie jest procesem złożonym. Socjalizacja jest procesem złożonym, społeczeństwo składa się z elementów szczegółowych, tj. proces złożony wielopłaszczyznowy. Dynamiczność- występuje i w wych. i w socja. Tak jak zmienia się struktura społeczeństwa tak odbija się to w procesie socjalizacji, jednak dynamiczność jest bardziej widoczna w socjalizacji niż w wychowaniu. Intencjonalność - (w socj. i wych.) przygotowanie, uspołecznienie, wdrożenie do grupy społecznej. Relatywność - cecha procesu wych. przewidywalność w procesie socj. jest nieco większa niż w procesie wych. Interakcyjność- podobnie jak w wychowaniu w socjalizacji zależy od struktury grupy społecznej od charakteru grupy, interakcyjność może się pojawiać lecz nie musi bowiem zależy co dana grupa preferuje - jakie wartości (np. wolność, otwartość). Wychowanie i socjalizacja mają cały szereg cech wspólnych ale mimo podobieństw są to 2 różne procesy. Różnice: proces wych. i socj. w kontekście życia jednostki jest oddziaływaniem na tę jednostkę przez oddziaływanie grupy społecznej.

Oddziaływanie na jednostkę: przykłady procesu socjalizacji:
Rodzina, grupa rówieśnicza, szkoła, środowisko lokalne, mas media, religia, środowisko pracy. Nie każdy z tych przykładów będzie procesem wychowania. Każdy z tych wpływów jest przykładem socjalizacji które przygotowują jednostkę do udziału w życiu.

Człowiek znajduje się nieustannie w polu różnych oddziaływań środowiskowych, które skutkują przyjęciem określonych wpływów społecznych i zachowań.
Czy rodzina zawsze wychowuje? Rodzina zawsze przekazuje pewne wzorce, wartości, normy, ale nie zawsze wychowuje.

Różnica:

Wychowanie odróżnia się od socjalizacji tym, że wychowanie jest planowym, celowym i kierowanym procesem rozwoju społecznego człowieka. Jest procesem zawsze z góry zaplanowanym. Jego cechą jest to, że pewne podmioty działają w sposób celowy i zamierzony, aby w określony sposób i w określonym kierunku formować człowieka

Natomiast socjalizacja jest procesem nieplanowym, niezamierzonym , niecelowym i niekierowanym. Proces socjalizacji występuję w procesie wychowania ale zawsze jako proces niezamierzony, występujący niezależnie od woli wychowawców. Często nie jesteśmy nawet świadomi działania socjalizacji.

Podobieństwo:

Cechą wspólną jest to ze oba procesy zachodzą w stosunkach i w procesach społecznych

Wychowanie - planowe, celowe (nadrzędne) Socjalizacja - wszystko planowa (nadrzędna) Wychowanie zawiera się w socjalizacji, można powiedzieć, że jest wąską częścią socjalizacji. Socjalizacja jest procesem permanentnym, trwającym przez całe życie. Stanisław Kowalski uważał, że wychowania i socjalizacji nie należy traktować rozłącznie pomimo dwóch różnych definicji.

5. Uspołecznienie jako proces i pożądany efekt rozwoju człowieka.

Uspołecznienie - przygotowanie jednostki do pełnienia ról społecznych, a także proces wpajania człowiekowi przez instytucje lub osoby wychowujące, systemów wartości, norm i wzorców obowiązujących w danej zbiorowości, określonych umiejętności, związanych z wejściem w świat społecznych instytucji.
Socjalizacja to inaczej uspołecznienie jednostki ludzkiej. W nieco innym aspekcie ten proces ujęty być może jako wrastanie jednostki w pewną kulturę, jako kulturalizacja jednostki ludzkiej.
Socjalizacja ujęta tak szeroko, dotyczy wszystkich społeczeństw. Ale jest rzeczą wiadomą, że proces uspołecznienia w formie planowej i intensywnej obejmuje przede wszystkim młode pokolenie: młodzież i dzieci. Socjalizacja dokonuje się częściowo w postaci wpływów ubocznych, niezamierzonych. Jej ramy stanowi jednak działanie niezamierzone, wychodzące od pokolenia dojrzałego i skierowane na pokolenie dojrzewające.

Pojęcie socjalizacji wiąże się ściśle z pojęciem roli społecznej. Człowiek żyjący w społeczeństwie bierze na siebie, zależnie od warunków w których żyje i pracuje, szereg ról społecznych, wśród których jedna zawodowa, zajmuje miejsce szczególne. Idzie tu oczywiście nie o same abstrakcyjne czynności zawodowe. Fakt, że tkwi się w pewnym zawodzie, angażuje człowieka i skłania do specyficznej formy zachowań, które w jakimś stopniu przenoszą się na inną sytuacje zachowań.
Ważnym zadaniem socjalizacji jest przygotowanie człowieka do pełnienia ról: rodzicielskich, obywatelskich, koleżeńskich, małżeńskich. Role te kształtowane są w zależności od potrzeb grupy i możliwości jednostki, która takie role ma spełniać.
Pełnienie ról społecznych przejawia się w podejmowaniu zadań i w ich sprawnym realizowaniu. Dzieci wykonują na przykład wynikające ze społecznej roli syna lub córki, brata lub siostra, kolegi lub koleżanki. W tym przypadku w każdej kulturze kształtuje się swoisty dla tej kultury układ ról społecznych, zależny od wieku, płci, wykształcenia i pozycji społecznej danego osobnika. Roli społecznej, w każdym takim przypadku, jest podporządkowany zespół związanych z nią zadań.
Społeczeństwo socjalizujące jest jednocześnie społeczeństwem wychowującym, społeczeństwem otwartej rekrutacji. Społeczeństwo otwartej rekrutacji to takie, które poszukuje tożsamości w procesie przemian cywilizacyjnych, realizując równoległy proces socjalizowania i wychowywania kolejnych pokoleń. W układzie tym usytuowane są instytucje mające udział w przygotowaniu młodego człowieka do pełnienia roli pracownika, obywatela i rodzica. Instytucje te jednocześnie kształtują dążenia życiowe dzieci i młodzieży, ukazując wzory aktywności i standardy sukcesu życiowego.

1. Najważniejszą wśród instytucji socjalizujących jest rodzina. Rodzina bowiem bezpośrednio lub pośrednio, silnie oddziaływuje na kształtowanie się osobowości człowieka, myślenie, zachowanie, postawy. Zwłaszcza więzi emocjonalne w rodzinie są bardzo osobiste. Głębokie emocjonalne odniesienia występują w kontaktach wzajemnych. Wreszcie relacje międzyludzkie w rodzinie mają charakter pierwotny i dlatego są ważnym elementem społecznego uczenia się.

2. Kolejną, niemniej ważną instytucją socjalizacji jest szkoła. W stosunku do rodziny ma ona charakter wtórny, jednakże często wzmacnia postawy, a zwłaszcza wzory zachowań, które są kreowane w środowisku domowym. Tworzy ona także orientację i nastawienia oraz wyzwala nowe zachowania. Co do tego nie ma żadnych wątpliwości. Wpływ szkoły jest bowiem najsilniej odczuwany przez samą młodzież. Poprzez doświadczenia szkolne uczy się młodzież postaw, wartości, zachowań formalnych i nieformalnych. Uczenie w niektórych przypadkach, ma charakter względnie trwały polegający między innymi na kreowaniu sposobów i warunków ułatwiających późniejsze uczestnictwo w życiu dorosłych. Polega ono także, w innej płaszczyźnie, na wyzwalaniu zainteresowania możliwościami, jakie występują w otoczeniu, którego celem jest dokonywanie takich właśnie zmian.

3. Grupy rówieśnicze są również znaczące w procesie socjalizacji, ponieważ w ich obszarze formują się społeczne relacje dostosowawcze między jednostką a społeczeństwem. Ich wpływ i znaczenie w procesie socjalizacji jest zróżnicowany. Często jest tak, że grupy rówieśnicze zastępują rodziców i inne autorytety tradycyjnie obecne i wywierające silny wpływ na jednostki ( na przykład autorytet księdza czy nauczyciela ). Szczególnie silny wpływ wywierają grupy rówieśnicze w okresie wczesnego dojrzewania ( szkoła średnia ).

4. Gazety, radio, telewizja, czasopisma i inne media ( Kościół ) przekazują wiele wiadomości, które wywierają wpływ na orientację jednostek. Środki te mają moc zmieniania postawi i opinii odbiorców, a nawet ich życiowych filozofii. Osiągają one swój efekt dzięki długotrwałemu i intensywnemu oddziaływaniu tworząc tak zwanego „wspólnego człowieka”. Pokazując mu jak ma żyć, jak powinien myśleć, czym się interesować, do czego dążyć i jakie wartości wyznawać.

Sam układ instytucjonalny, będący odpowiednikiem pojęcia społeczeństwo socjalizujące, obejmuje między innymi instytucje sportu wyczynowego, sportu amatorskiego, rekreacji i wypoczynku. Obejmuje ono także instytucje wyznaniowe, polityczne, ekonomiczne i instytucje nauki. Wprowadzają one człowieka w system nauki, system kultury symbolicznej i fizycznej, w systemy techniki, idee demokracji końca XX wieku.
Te instytucje, które wprowadzają człowieka w społeczeństwo, w wiedzę naukową, systemy techniki i ideologii, spełniają równocześnie najważniejsze role w procesie kształcenia przyszłych realizatorów, między innymi programów ekonomicznych, politycznych, oświatowych. Uczestniczy w tym także rodzina jako pierwsza instytucja socjalizująca. Włączona do układu utożsamianego ze społeczeństwem wychowującym, tworzy go ze szkołą, uczelnią, zakładem pracy. Wkomponowane są w ten układ wielofunkcyjne i wyspecjalizowane inne instytucje kultury, w tym główne instytucje religijne.

Uspołecznienie wiąże się z rozwojem człowieka od najmłodszych lat:

1. Dzieciństwo (wczesne, szkolne) - socjalizacja pierwotna Na tym etapie uspołeczniania dziecka najwięcej do powiedzenia mają rodzice i rodzina. To tutaj dziecko zdobywa umiejętność współżycia, nawiązywane są pierwsze kontakty społeczne (rodzice, rodzeństwo). Dziecko przechodzące dobry proces uspołecznienia w rodzinie dobrze przystosowuje się w szkole. Poprzez słabe przygotowanie dziecko oparcia szuka w grupach rówieśniczych, często buntuje się przeciw rodzinie i szkole,

2. Adolescencja (dorastanie) - socjalizacja wtórna Na tym etapie uczeń wypełnia obowiązki, staje się odpowiedzialny za swoje czyny, rozszerza kontakty społeczne,

3. Dorosłość Pełnienie ról społecznych na płaszczyźnie rodzinnej i zawodowej. Usamodzielnienie się w zawodzie, styczność ze społecznością lokalną,

4. Starość: Funkcje zawodowe ustają oraz zostają ograniczone kontakty społeczne ze względu na wiek, a również i współwystępujące choroby w tym okresie,

Stopnie uspołecznienia:

Wysoki- jednostka posiada świadomość społeczną ( społeczne kompetencje), wiedze o funkcjonowaniu społeczeństwa, powinności wobec państwa i obywateli

Średni- stosunki międzyludzkie układają się prawidłowo, na niższym poziomie jest świadomość społeczna oraz niepełne poczucie odpowiedzialności, nie są to zjawiska jeszcze patologiczne

Niski- nieprzystosowanie społeczne, moralne wykroczenia, nie liczy się z przeżyciami innych ludzi, przestępczość, wykolejenie.

6. Jakie kręgi społeczne i instytucje współtworzą środowisko wychowawcze?

Środowisko to układ osób lub grup, z którymi styka się jednostka. Jest to typowe ujęcie socjologiczne. Natomiast psychologiczne podejście do problematyki środowiska ukierunkowane jest na w miarę bezpośrednie otoczenie człowieka i świat w jakim on żyje.

Podstawowe środowiska wychowawcze dziecka, to: rodzina, przedszkole, szkoła, grupy rówieśnicze i środowisko lokalne.
Najogólniej ujmując „środowisko,to:
1. ludzie stanowiący społeczność lokalną lub połączeni wspólnotą, zainteresowań, sposobem życia, wykonywaniem tego samego zawodu itp.
2. ogół warunków, w jakich żyje określony organizm...”.
H. Radlińska w swoich rozważaniach przyjęła, że środowisko to„zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i czynników przekształcających osobowość, oddziałujących stale lub przez dłuższy czas. Jest zespołem zjawisk przyrodniczych, kulturalnych i osobowych”.
Zatem, w tym podrozdziale postaram się wyjaśnić owe środowiska wychowawcze.
Pojęcie środowiska wychowawczego
W pedagogicznym rozumieniu w zakres pojęcia środowiska wchodzą kwestie wychowawcze. Mówi się wówczas o środowisku wychowawczym, iż jest to„zespół celowo kierunkowanych oddziaływań wychowawczych. Szerszym nieco pojęciem jest środowisko społeczne, które jest wydzielone dla określonego oddziaływania wychowawczego ( szkoła ) oraz środowisku naturalnym, które wysiłkiem innych członków nastawia się na realizowanie określonych celów i zadań wychowawczych ( rodzina, grupa rówieśnicza)”.
Środowisko wychowawcze według R. Wroczyńskiego, to„teren naturalnych doświadczeń społecznych, reprezentowanych przez zespół podniet rozwojowych celowo zorganizowanych i podporządkowanych potrzebom wychowawczym”.
Z kolei K. Sośnicki za środowisko wychowawcze przyjmuje„ogół sytuacji wychowawczych. Te zaś określa jako ogół warunków, które działając na jednostkę powodują u niej określone przeżycia psychiczne”.
Porządkując środowiska wychowawcze można wyróżnić:
1. naturalne dla dzieci i młodzieży, to:
— rodzina
— środowisko lokalne
— grupy rówieśnicze
2. intencjonalne (instytucje opiekuńcze), to:
— instytucje opieki nad dziećmi o różnego typu upośledzeniach rozwojowych — są to zakłady specjalne dla dzieci opóźnionych w rozwoju, dla dzieci głuchoniemych i ociemniałych
— pogotowia opiekuńcze i zakłady wychowawcze sprawujące opiekę nad dziećmi i młodzieżą wykolejoną
— instytucje opieki zdrowotnej skupiające dzieci chore lub zagrożone chorobą. Zaliczamy do nich sanatoria i prewentoria dziecięce. Są to ośrodki przede wszystkim lecznicze. Pomoc pedagoga jest w nich jednak niezbędna. W przypadkach bowiem dłuższego przebywania dziecka w zakładzie konieczne jest zorganizowanie jego życia i nauki w taki sposób, aby zapewnić mu możliwie pełny rozwój, zbliżyć warunki życia do normalnych i ułatwić powrót— po wyzdrowieniu— do normalnego życia, do szkoły.
— instytucje opieki całkowitej- domy dziecka, rodziny opiekuńcze
3. placówki wspomagające rozwój dzieci instytucje wychowania pozaszkolnego):
— świetlice i czytelnie dziecięce i młodzieżowe
— tereny zabaw i gier ruchowych — ogrody jordanowskie i boiska
— kolonie dla dzieci i młodzieży
— poradnie różnego rodzaju.

7. Przedstaw podstawowe funkcje rodziny.

Za nim przedstawię funkcje rodziny wyjaśnię najpierw co to jest rodzina. Definicji rodzin jest wiele, każdy człowiek inaczej interpretuje to pojęcie. Zdaniem Z. Tyszki rodzina jest najważniejszą grupą pierwotną, która ma poczucie swej odrębności; ma własne zadania, cele, funkcje życiowe ma określoną strukturę; panują w niej bliskie emocjonalne relacje; występują bezpośrednie kontakty twarzą w twarz; jest grupą opartą na związkach krwi, małżeństwa, adopcji, związkach prawno - ekonomicznych. W moim przekonaniu rodzina to wsparcie, bezpieczeństwo i ciepło; to dom, do którego chętnie się wraca

Maria Ziemska wyróżniła następujące zadania, jakie spełniać powinna każda rodzina. Oto one:

• prokreacyjna- w tej funkcji rodzina postrzegana jest jako swego rodzaju zespół osób, tworzących swoisty typ społeczności. Poprzez procesy biologiczne przyczynia się do zasilania tej społeczności przez nowonarodzone osoby. Należą one zarówno do mniejszej jego cząstki, jaką jest rodzina, jak i do ogółu społeczeństwa. Dzięki procesom biologicznym w tym samym czasie następuje zasilenie grupy nowymi osobami, jak i zapewnienie twórcom, czyli mężowi i żonie zaspokojenia popędu seksualnego;

• produkcyjna-nowonarodzeni członkowie społeczeństwa, po dorośnięciu stają się nową siłą roboczą, posiadając różnorakie uzdolnienia dążą do ich rozwoju, jak i tym samym do kształtowania rozwijania się różnych dziedzin gospodarki. Takie działanie daje możliwość zatrudniania nowych osób, a więc i zarobkowania w różnych zakładach pracy. Dzięki temu uzyskują środki pieniężne, których używając zapewniają sobie dogodne życie (zaspakajanie potrzeb ekonomicznych);

• usługowo-opiekuńcza-zaspokaja potrzeby pojawiające się w życiu codziennym, czyli głodu, pragnienia, czystości, "dachu nad głową", czy odzieży, itp., jak również dzięki niej członkowie rodziny, którzy nie potrafią działać samodzielnie, czego przyczyną jest np. wiek, choroba, kalectwo itp. mogą liczyć na zadbanie o nich i ich potrzeby. W prawidłowo funkcjonującej rodzinie, członkowie powinni się czuć dobrze, ze względu na zaspokojenie ich wszelkich potrzeb, m.in. bytowych, opiekuńczych, troski, opieki, bycia potrzebnym- ogólnie bycia spełnionym;

• socjalizacyjna- przy jej wykorzystaniu, młode osoby poznają, uczą się postaw jakimi otaczają ich najbliżsi. Dzieci stają się jakby odzwierciedleniem swoich rodziców, którzy żyją w danym społeczeństwie. Pomad to rodzice pokazują swoim potomkom aspekty socjalizacyjne, czyli język, wzory zachowania występujące w danym otoczeniu, obyczaje, zasady moralne i kulturę. Zatem nowi członkowie dzięki tej funkcji poznają zwyczaje i normy, które obowiązują w danym społeczeństwie, czy środowisku;

• psychohigieniczna- zapewnia członkom rodziny odpowiedni rozwój psychiczny, jak również wszystkie podstawowe aspekty higieniczne, czyli m.in. poczucie bezpieczeństwa. Dzięki niej można poczuć się spełnionym, a uczucie leku i obawy przed niepowodzeniem będzie nam obce. Jeśli założyciele rodziny dbają o prawidłową realizację tej funkcji, jednocześnie przyczyniają się do budowania wysokiego poczucia wartości, spełnienia siebie, czy harmonii, w psychice u potomka. Często funkcja ta określana jest mianem funkcji, dzięki której następuje otwarte wyrażanie uczyć, swoich emocji, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Instytucja rodziny pomaga społeczeństwu w tworzeniu, rozkrzewianiu i zachowaniu atmosfery, która sprzyjałaby zdrowiu psychicznemu. Każdy członek może spełnić swoje pragnienia w zakresie emocjonalności. Są to m.in. miłość, uznanie, szacunek, przynależność itp.

8. Zagrożenia i kryzys współczesnej rodziny.

Do najczęściej wymienianych w literaturze zagrożeń współczesnej rodziny można zaliczyć:

1. dezintegracja wewnątrzrodzinna; w miejsce zharmonizowanych, wielostronnych, rodzinnych oddziaływań, pojawiają się zróżnicowane kierunki oddziaływań poszczególnych członków rodziny,

2. wzrastające osłabienie więzi emocjonalnych miedzy członkami rodziny,brak umiejętności ujawniania i okazywania uczuć najbliższym naszemu sercu osobom,

3. małe zaangażowanie ojców w wychowanie dzieci,

4. widoczna dezintegracja w oddziaływaniach wychowawczych rodziny: brak wzorca życia rodzinnego, malejący autorytet rodziców, pluralizm wartości, norm i wzorów postępowania, nienadążanie rodziny za przemianami politycznymi i społeczno - gospodarczymi,

5. kultura pedagogiczna rodziców jest na niskim poziomie, pociąga to za sobą powstawanie trudności wychowawczych takich jak: brak umiejętności tworzenia sytuacji wychowawczych, braki w wiedzy z zakresu psychofizycznego rozwoju, celów i metod wychowawczych, słaba

znajomość potrzeb i zainteresowań dziecka, niedostateczna wiedza o grach i zabawach i ich funkcji w rozwoju dziecka,

6. pogorszenie sytuacji finansowej i związanych z tym warunków życia niekorzystnie odbija się na realizacji podstawowej funkcji materialno - ekonomicznej w rodzinie,

7. ciągle malejąca liczba sformalizowanych małżeństw - konkubinat, kohabitacja,

8. przeciążenie rodziców praca zawodowa - podejmowanie dodatkowych prac zarobkowych związanych z pogarszająca się sytuacja materialna niektórych rodzin,

9. wzrost zatrudnienia kobiet dla samorealizacji,

10. nietrwałość współczesnej rodziny objawiająca się rosnącą liczba rozwodów, rodzin niepełnych oraz ze specyficznymi problemami wychowawczymi i emocjonalnymi; na pogorszenie atmosfery wychowawczej rodziny maja wpływ nasilające się konflikty

wewnątrzrodzinne i dezintegracja,

11. wzrastająca liczba rodzin niewydolnych wychowawczo i patologicznie, wpływających ujemnie na kształtowanie osobowości dziecka,

12. znaczne ograniczenie dzietności na skutek środków i metod zapobiegania ciąży, spowodowane jest to zdobywaniem wyższych szczebli wykształcenia, wyższy standard życia w warunkach małodzietności czy bezdzietności - zmniejszenie wartości dzieci dla rodziców,

13. często niekontrolowany i coraz większy wpływ mediów (telewizja, komputer, Internet) ogranicza bezpośrednie kontakty dzieci z rodzicami, odrywa od rzeczywistego życia, kreuje sztuczny świat medialny z własnymi wzorcami do naśladowania; rodzi obojętność, przemoc,

przekłamywanie treści, wolność bez odpowiedzialności coraz mniej czasu poświęcają domownicy na wspólnych, aktywnych formach spędzania czasu wolnego,

14. wyjazdy jednego lub obojga rodziców za granice z powodów

ekonomicznych.

Tyszka Z., Rodzina we współczesnym świecie, Poznań 2003

Tyszka Z., (1999) Rodzina współczesna - jej geneza i kierunki przemian. [w:]

Ziemska M. (red.), Rodzina współczesna, Warszawa

9. Pomoc rodzinie w przezwyciężaniu zagrożeń opieki i wychowania dzieci i młodzieży.

Zbigniew Tyszka uporządkował ten ważny aspekt wiedzy o rodzinie a także S. Kozak źródło „Patologie wśród dzieci i młodzieży. Leczenie i profilaktyka”, wyodrębnił on podstawowe funkcje jakie pełni rodzina, a mianowicie: patrz pyt. 7.

w moim przekonaniu wychowanie to nie tylko oddziaływanie na wychowanka, wpajanie mu pewnych zasad i wartości, dbanie o jego dobra materialne. Bowiem wychowanie dziecka niesie za sobą olbrzymie wyzwanie, jednak nie każdy jest w stanie sprostać temu zadaniu. Wychowanie to zarówno kształtowanie umysłu dziecka jak i pielęgnacja i rozwijanie jego uczuć, a także wrażliwości moralnej. Jednakże wychowanie to przede wszystkim bezwarunkowa akceptacja osoby dziecka i warunkowa akceptacja jego zachowania.

Opieka to dawanie oparcia, wsparcia, zaspokajanie potrzeb (właściwości ludzkich, będących potrzebą), których jednostka nie umie, nie może lub nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i psychiczną, przeżyć, zachować zdrowie, jakość życia, zapewnić prawidłowy rozwój (doprowadzić jednostkę do dojrzałości) i ciągłość gatunku.

Jeśli chodzi o kategorię wiekową, wg Ireny Obuchowskiej dzieckiem się jest od urodzenia do 11r. życia (moim zdaniem dopóki nie opuści się domu rodzinnego), natomiast młodzież to 11-12 do 18-19 roku życia.

Zagrożeniem realizacji funkcji socjalizacyjnej przez rodzinę, jest patologia życia rodzinnego, konkretnie chciałabym omówić ten problem na przykładzie alkoholizmu jednego lub obojga rodziców. Już nadmierne spożywanie alkoholu przez rodziców utrudnia prawidłowe funkcjonowanie rodziny. Rodzina alkoholowa nie jest w stanie wypełnić wszystkich swoich zadań. W pierwszej kolejności dzieci nie mają zapewnionych podstawowych potrzeb, a za nimi idących funkcji psycho - higienicznych. Rodziny alkoholowe zmieniają swój sposób funkcjonowania usiłując się przystosować do drastycznej zmiany zachowania alkoholika. W miarę jak alkoholizm postępuje, coraz bardziej chora staje się cała rodzina. Wszystko obraca się wokół osoby uzależnionej, której zachowanie decyduje o relacjach pozostałych członków rodziny ze światem zewnętrznym. W miarę ilości picia zostają zakłócone funkcje socjalizujące, opiekuńcze i ekonomiczne, gdyż pijący rodzic zaczyna przepijać wszystkie zarobki, jak również sprzedaje wszystko co ma wartościowego w domu aby kupić alkohol. Alkoholizm rodziny stanowi sekret zarówno wewnątrz rodziny, jak i poza nią. Specyfika rodziny alkoholowej ważna dla rozwoju dziecka, szczególnie wyraźnie manifestuje się w dwóch wymiarach. Po pierwsze są to zasady, które kierują życiem rodzinnym. Po drugi - są to role, jakie pełnią poszczególni członkowie rodziny. Wyróżniamy następujące role odgrywane w rodzinie alkoholowej: wspólnik - najbliższy partner uzależnionego, bohater rodzinny - najstarsze dziecko w rodzinie, które przyjmuje obowiązki rodzica, kozioł ofiarny - dziecko które buntuje się co do zaistniałej sytuacji, dziecko we mgle - najmłodsze dziecko, które przed problemami ucieka w świat fantazji, maskotka - jest to dziecko które rozładowuje napięcia. Wpływ tego negatywnego czynnika ma odbicie w prawidłowym funkcjonowaniu dzieci, które za coś normalnego przyjmują picie alkoholu i ich inicjacja alkoholowa zaczyna się najczęściej bardzo wcześnie. O tym zjawisku mówi pedagogika społeczna oraz następujący autorzy Hołyst B., „Wiktymologia”, Szymanowski „Patologia społeczna. Wybrane problemy” i wielu innych.

Sposób niesienia pomocy, przede wszystkim terapia całej rodziny, nie tylko osoby pijącej. Rozmowy z dzieckiem. Instytucje zajmujące się tym problemem: Świetlica socjoterapeutyczna dla dzieci z problemem alkoholowym, Poradnia terapii i uzależnienia., MOPS i ustawa o pomocy społecznej, centrum pomocy rodzinie, zajęcia kompensacyjne dla dzieci z rodzin alkoholowych, aby wyrównywać braki u tych dzieci, zarówno w nauce jak i zachowaniu. Ale żeby pomoc miała pozytywny wymiar musi być współpraca zarówno ośrodków pomocy miedzy sobą, które znają sytuacje rodzin, jak współpraca między rodzicami a szkołą w sprawie pomocy uczniom.

Podstawą do rozwiązywania problemów społecznych jest wsparcie rodziny w odbudowywaniu prawidłowych relacji w rodzinie oraz we właściwym wypełnianiu ról społecznych przez jej członków. Wsparcie rodziny powinno być w miarę możliwości wczesne i mieć charakter profilaktyczny, ochronny.Priorytetem wspierania rodziny jest zapewnienie odpowiednich warunków rozwoju dzieci, młodzieży oraz kształtowania wartości i norm związanych z ich wychowaniem.Rodzina, w pierwszej kolejności, powinna mieć możliwość samodzielnego zmierzenia się ze swymi problemami, co pozwala zwiększyć jej szansę na prawidłowe funkcjonowanie w środowisku oraz stymuluje aktywność własną, wyzwala potencjał i pozwala na uczenie się nowych umiejętności.Pomoc powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin poprzez przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych przy wykorzystaniu własnych zasobów oraz zasobów środowiska. Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współudziału w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej. Pomoc powinna być nakierowana na wykorzystanie zasobów własnych rodziny, na wsparcie osoby w rodzinie, w środowisku lokalnym przy wykorzystaniu grup samopomocowych, Kościołów, organizacji pozarządowych.Wsparcie instytucjonalne w sytuacji, gdy osoba, jej otoczenie, rodzina, środowisko lokalne, staje przed problemami, których samodzielnie nie potrafi rozwiązać. Formy wsparcia dziennego powinny być wykorzystane przed formami całodobowymi.Pomoc powinna służyć odbudowie i podtrzymaniu umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnieniu ról społecznych. Zadanie to winno być realizowane przede wszystkim przez : • Wzmocnienie i wyzwalanie zasobów tkwiących w rodzinach; Wspieranie rodziców w ich funkcjach opiekuńczo - wychowawczych; • Poprawę bezpieczeństwa socjalnego rodzin; • Poprawę jakości życia rodzin zagrożonych ubóstwem i innymi problemami społecznymi; • Zapewnienie równego i sprawiedliwego dostępu do socjalnej, oświatowej i kulturalnej infrastruktury

ZASADY OGÓLNE SYSTEMU PROFILAKTYKI I OPIEKI NAD DZIECKIEM I RODZINĄo Podmiotowość rodziny, ochrona praw rodziny i dziecka; o Pierwszeństwo prawa dziecka do życia w zdrowej rodzinie; o Kompleksowość działań podmiotów publicznych i niepublicznych w działaniach na rzecz rodzin;o Pierwszeństwo dziecka do ochrony i praw - zwłaszcza niepełnosprawnego oraz zagrożonego ubóstwem, deprawacją, degradacją i marginalizacją społeczną; o Edukacja podstawowym warunkiem rozwoju jednostkowego i zbiorowego - priorytet dla rozwoju indywidualnego potencjału i zdolności każdego dziecka; o Profilaktyka przed interwencją w rozwiązywaniu problemów rodziny i młodego pokolenia; o Preferowanie / promocja rozwiązań systemowych w pracy z dziećmi i młodzieżą, opartych na subsydiarności, elastyczności, kompleksowości, efektywności, ciągłości i różnorodności form działania; o Wspieranie rodziny w realizacji jej funkcji wychowawczych, opiekuńczych i socjalnych.

BADORA Sylwia, CZEREDRECKA Barbara, MARZEC Danuta : Rodzina i formy jej wspomagania. - Kraków : Oficyna Wydaw. "Impuls", 2001. - S. 41-66: Czynniki zagrażające funkcjonowaniu współczesnych rodzin.

IZDEBSKA Jadwiga : Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku : nadzieje i niepokoje. - Białystok : TRANS-HUMANA, 2000. - S. 29-98: Sytuacja dziecka u progu nowego wieku w kontekście zagrożeń struktury i funkcjonowania współczesnej polskiej rodziny.

PROBLEMY współczesnej rodziny w Polsce : materiały z II Ogólnopolskiego Sympozjum Naukowego / red. Nauk. Henryk Cudak. - Piotrków Trybunalski : Wydaw. Filii kieleckiej WSP w Piotrkowie Tryb.,1998

10. Rola środowiska rówieśniczego w procesie socjalizacji.

Należy podać regułkę socjalizacji, myślę, że i również środowiska!

Wpływ grupy rówieśniczej zaznacza się w rozwoju i w procesie wychowania jednostki bardzo wcześnie. Już w 3 roku życia dzieci łączą się w małe grupy dla wspólnej zabawy, w wieku przedszkolnym staje się to regułą. W wieku szkolnym wzrasta wyraźnie wpływ grupy rówieśniczej na jej członków. Najbardziej ścisłe związki powstają w małych grupach rówieśniczych i w paczkach, które tworzą się zależnie od wieku dzieci na różnych zasadach. W młodszym wieku szkolnym - przede wszystkim w celu wspólnych zabaw i zajęć, w okresie dojrzewania - także w celu wymiany poglądów i zwierzeń, rozmów i dyskusji. Organizacja małych grup rówieśniczych jest przeważnie dość słaba, oparta na zasadzie równorzędności jej członków. Mimo to więź między członkami takiej grupy jest bardzo silna, stopień solidarności - wysoki. Członkowie takiej grupy oddziałują na siebie nawzajem.

Pierwotność i wtórność grup rówieśniczych

Dzięki silnej motywacji uczestnictwo w grupie rówieśniczej - w zależności od pełnionej tam roli - wzmacnia poczucie własnej wartości i poczucie społecznej przydatności jednostki. Mechanizm socjalizacji przez przynależność do grupy rówieśniczej polega także na tym, ze włączającemu się do grupy zależy na uznaniu jej członków. Na uznanie to trzeba sobie zasłużyć, podobnie jak trzeba zdobyć sympatię kolegów zachowując się zgodnie z obowiązującymi w grupie normami i sankcjami. Często bywa, że na terenie celowych grup młodzieżowych zawiązują się naturalne związki rówieśnicze, które obejmują cześć lub całość członków struktury celowej. Można także wyodrębnić kilka grup rówieśniczych na terenie jednej organizacji.

Zjawisko wtórnego kształtowania się więzi rówieśniczych możemy zaobserwować w stowarzyszeniach, które powstają ze związków ideowych i religijnych i wypływają z pobudek ideowych i potrzeb emocjonalnych.

Każdy pedagog winien znać istotę i charakter wpływów obu typów związków rówieśniczych, ponieważ ciągle z nimi współdziała. Można tu porównać dwie odmienne zbiorowości społeczności dziecięcej i młodzieżowej - grupy pierwotnej i grupy celowej.

Grupa pierwotna:

· -członkostwo jest spontaniczne, nacechowane poczuciem aprobującego uczestnictwa

· -dominują więzi osobowe i powszechna identyfikacja wzajemna (znajomość) osobista

· -powyższe określa niewielkie rozmiary grupy pierwotnej

· -członkowie mają poczucie przynależności oraz odrębności wobec otoczenia

· -grupa ustala świat wartości i wzorców o różnorodnych implikacjach dla członków i organizacji grupy

· -istnieje umowny system kontroli i doraźnie określone sankcje

· -grupę cechuje zmienność i okazjonalność celów, labilność struktury i wewnętrznej hierarchii

· -przywództwo wynika z cech osobowych i aprobaty grupy

Grupa celowa:

· -członkowie pochodzą z rekrutacji formalnej

· -dominacja więzi rzeczowych i stosunków organizacyjnych

· -możliwe wielkie rozmiary grupy o rozgałęzionej strukturze organizacyjnej i terenowej

· -struktura wewnętrzna sformalizowana z układem hierarchicznym

· -istnienie własnych celów i interesów dominujących nad interesami indywidualnymi

· -posiadanie formalnych wzorów zachowań egzekwowanych formalnymi sankcjami

· -tendencje do centralizacji decyzji, koordynacji działalności i uniformizmu organizacyjnego

· -wyspecjalizowane kierownictwo i wyalienowani przywódcy

Grupy rówieśnicze charakteryzują się tym, iż zawierają jednego lidera lub przywódców, gdzie istnieją dwie lub więcej osób ubiegających się do tej funkcji. Wyróżnić tu można:

- przodownictwo (charakteryzuje on osoby, które z racji cech osobowych, charyzmy oraz właściwości opiekuńczych obdarzone są przez grupę niewymuszonym, spontanicznym zaufaniem, pozytywnym nastawieniem emocjonalnym i gotowością do współdziałania)

- przywództwo ( jest ono zdobywane przy aprobacie członków grupy, może wynikać z kwalifikacji ogólno osobowych lub specjalnych właściwości np. zamożności, osiągnięcia sportowe)

- panowanie (władza, zdobywana jest instrumentalnie, głównie siłą. Pozbawiona jest więzi emocjonalnych, zaufania i poczucia bliskości, głównie ma sens organizacyjny i zadaniowy)

Analizując działalność grup rówieśniczych można w przybliżeniu określić ich funkcje wychowawcze i są to :

- wpływanie na przebieg procesów interpersonalnych, kształtowanie postaw aktywności, zaspokajanie potrzeb więzi z otoczeniem,

- zaspokajanie aspiracji w zakresie społecznej aprobaty i uznania przez członków grupy,

- współzawodnictwo rozwijające tendencję do rywalizacji,

- rozbudzenie zainteresowań oraz potrzeb kontaktów towarzyskich,

- zaspokojenie potrzeb emocjonalnych

- wypełnienie wolnego czasu.

Na wpływ grupy rówieśniczej szczególnie wrażliwa jest młodzież w okresie dorastania kiedy to następuje kryzys autorytetu rodziców i innych osób dorosłych. Wtedy grupa staje się głównym odnośnikiem dla dorastającego człowieka. Z rówieśnikami spędza on większą część czasu wolnego. Grupa ma wpływ na kształtowanie się jego postaw i opinii, sposób ubierania się, zachowania, wypowiadania się, wybierania muzyki, książek itp.

Młodzież należy do różnych grup: klasowej, paczki na osiedlu, grupy tanecznej, sportowej, harcerstwa…: wszystkie one wywierają na nią duży wpływ. Natomiast pozycja, jaką ma dana osoba w grupie odbija się na jej poczuciu własnej wartości, świadomości bycia akceptowanym lub nie, a także na ogólnym zadowoleniu z życia i postrzegania siebie. Do tej wypowiedzi dodam za Ann Birch jeszcze, iż: Rówieśnicy odgrywają istotną role w procesie socjalizacji w okresie ADOLESTENCJI! W miarę, jak młodzi ludzie w coraz mniejszym stopniu podlegają wpływom i sile więzi rodzinnych stają się coraz bardziej skłonni do zaciśnięcia swych związków z innymi członkami grupy rówieśniczej. Tę prawidłowość wykazał SORENSEN, GDZIE WŚRÓD 68% BADANYCH stwierdziło, że wyznawane przez nich wartości są zgodne z wartościami rówieśników!

Funkcje związków rówieśniczych wyróżnił Dunphy, który uważał, iż w okresie dojrzewania tworzą się: paczki, tłum i przyjaźnie młodzieżowe.

11. Jakie dostrzegasz zmiany w funkcjach szkoły w dzisiejszym czasie społecznym?

Okoń definiując funkcje szkoły zaznaczył, że trzeba je określić, z punktu widzenia i oczekiwań społecznych, a nawet jeszcze więcej- potrzeba i aspiracji społecznych, a także z punktu widzenia potrzeb i aspiracji jednostki. Jednoznaczne określenie funkcji szkoły nie jest łatwe. Świadczyć tym może zarówno charakter samego przedmiotu, jak i dotychczasowy chaos w określeniu celów i funkcji szkoły. Czynniki, od których zależny funkcjonowanie szkół, są ogromnie zróżnicowane i mało wymierne lub całkiem niewymierne, a przy tym pod wpływem przemian historycznych stale ulegają przewartościowaniom. Równocześnie zmienia się i sama szkoła i to zarówno pod wpływem czynników, od których zależy, jak tez ze względu na procesy wewnętrzne, które dokonują się w niej samej. Najważniejsze są te funkcje szkoły, które wiążą się z życiem jej wychowanków w społeczeństwie, z ich życiem osobistym, z kulturą, z szeroko pojętym środowiskiem i z życiem zawodowym. Celem szkoły ma się stać takie przygotowanie młodych pokoleń do dorosłego życia, aby mogły one aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym i politycznym kraju, a także dostarczały rozwój swojego kraju, na tle rozwoju Europy i świata.

Wydaje mi się, że współczesna szkoła swoje funkcje musi wypełniać w zależności od tego, gdzie się znajduje i z jakich środowisk pochodzą jej uczniowie. Szkoła musi zwracać większą uwagę na to, czego uczniowie potrzebują, oraz czego od nich będzie wymagało społeczeństwo.

I tak jeśli szkoła znajduje się w miejscu zamieszkiwanym przez rodziców pochodzących ze środowisk społecznie uprzywilejowanych, posiadających pracę, która pozwala im utrzymywać rodzinę na odpowiednim poziomie to wtedy wydaję się najważniejsza funkcją, funkcja dydaktyczna. Ta funkcja szkoły ma się jednak opierać na indywidualizowaniu pracy z dzieckiem i treści kształcenia oraz zdobycie minimum wiedzy przez dzieci. Ważne jest organizowanie zajęć pozalekcyjnych i tworzenie warunków do maksymalnego rozwoju zdolności.

Funkcja opiekuńcza powinna dominować najczęściej w środowisku, w którym rodzice uczniów pozbawieni pracy, nie są w stanie zaspokoić nawet podstawowych potrzeb swoich dzieci. Szkoła koncentruje się wtedy na zapewnieniu bezpiecznego środowiska dla uczniów szkół, dbałości o zdrowie i rozwój fizyczny. Ważne jest tworzenie poczucia bezpieczeństwa psychicznego dziecka. Kolejnym zadaniem jest organizowanie zajęć korekcyjno- kompensacyjnych. Potrzebna jest także dobra współpraca rodziców ze szkołą. Inne zadanie opiekuńcze to zapewnienie przez szkołę pomocy materialnej, przede wszystkim pożywienia, odzieży, podręczników i przyborów szkolnych. Takie podejście jest tradycje i trzeba je wzbogacać o nowsze pojmowanie funkcji opiekuńczej. Jest to wspomaganie rozwoju polegającym na tworzeniu optymalnych warunków do rozwoju, zaspokojeniu potrzeb psychicznych i społecznych, wzbogacanie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań, zapewnieniu możliwości indywidualnego rozwoju według posiadanych możliwości. Zadania te niestety znalazły się przede wszystkim w obrębie funkcji dydaktycznej.

Najważniejszymi zadaniami funkcji wychowawczych powinno być przekazywanie norm społecznych, dostarczanie wzorów przez nauczycieli, wdrażanie do samodzielności, umiejętność współdziałania, kształtowanie postaw obywatelskich.

Myślę, że bardzo ważną rolę odgrywa także funkcja środowiskowa szkoły. Dotyczy ona głównie współpracy szkoły ze środowiskiem lokalnym. Zwrócę tu uwagę na współpracę z rodzicami w zakresie zgodności oddziaływań wychowawczych i rozpoznawania potrzeb dzieci. Szkoła powinna częściej organizować zebrania, spotkania indywidualne, z rożnego rodzaju specjalistami, uroczystości klasowe, wspólne wycieczki. Potrzebna jest ścisła współpraca z poradniami psychologiczno- pedagogicznymi oraz z innymi szkołami (konkursy, festyny, zawody sportowe, lekcje otwarte). Sporadyczna współpraca z takimi placówkami jak kina, teatry, muzea powinna także się rozwinąć .

Ostatnia ważna funkcja szkoły to funkcja kulturotwórcza. Ważne jest tu wdrażanie do czytelnictwa, kreatywne zapoznawanie z podstawami sztuki teatralnej, filmowej, muzycznej, pozytywne nastawienie do dziedzictwa kulturowego, kształtowanie umiejętnego korzystania z mass mediów, zapoznawaniem z pięknem kraju, tworzenie sytuacji edukacyjnych dla twórczości dzieci, poznawanie tradycji narodowych i krajów bliskich. Zadania te są ważne szczególnie od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej, gdyż podkreślają konieczność utrzymania odrębności narodowej, a z drugiej strony integracji z innymi krajami. Absolwenci szkoły, która kładzie duży nacisk na tą funkcję powinni wyróżniać się w środowisku swą postawą i stylem życia. Dobrze orientowaliby się w świecie wartości i potrafiliby dokonywać właściwych dla siebie wyborów. Powinni posiadać wysokie kompetencje, ale jednocześnie cechować miałby ich partnerski stosunek i życzliwość wobec innych ludzi

Nowa Szkoła 2/2005

Szkoła w współczesnym świecie po red. B. Muchackiej i M. Szymańskiego

12. Podaj przesłanki uzasadniające potrzebę integracji lokalnego środowiska wychowawczego.

Środowisko lokalne to pojęcie wieloznaczne, różnie definiowane przez pedagogów. Jest pojęciem nienaukowym, ale określa typ ładu społecznego.

Według Pilcha środowisko lokalne to: "gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa".

Cechami konstytutywnymi środowiska lokalnego (według Pilcha) będą zatem: cywilizacyjna, religijna i narodowa tożsamość; homogeniczność zawodowa i gospodarcza; znaczny wpływ i zdolność kontroli społeczności grupowej nad jednostką; powszechne utożsamianie się jej członków; odrębność, pewien stopień odizolowania od innych środowisk.

Środowiska te cechują się: względną izolacją od otaczającego świata; samowystarczalnością; bezpośrednimi, osobistymi kontaktami wszystkich członków danej społeczności, opartymi na zasadzie sąsiedztwa i pokrewieństwa; znaczną jednorodnością majątkową, zawodową i etniczną; identycznością tradycji, wierzeń, zwyczajów, obyczajów, norm i wiernością w ich przekazie.

W środowisku lokalnym występuje specyficzny rodzaj więzi społecznych. Termin ten według Pilcha oznacza zaplanowany i ukształtowany system stosunków między instytucjami, które sprawują kontrolę społeczną, a jednostkami i podgrupami w danej zbiorowości, tak aby tworzyły one spójną całość i nieustannie się rozwijały.

Kręgi środowiskowe Pietera

Schemat ten ukazuje jak ważne w procesie socjalizacji i wychowania jest środowisko lokalne przyznając oczywiście zupełne pierwszeństwo rodzinie. Istnieje pewna spirala w rozwoju człowieka. Rozpoczyna on w rodzinie i nigdy z niej nie wychodzi, już zawsze będzie niósł, jakby bagaż, to wszystko czego się tu nauczył, co doświadczył,

i w mniejszym lub większym stopniu będzie to wpływało na jego zachowanie

i odbiór świata przez całe życie. Podobnie jest z wartościami, które wyniósł ze swego lokalnego środowiska, będą one kształtowały jego nastawienie do kultury i społeczeństwa globalnego.

W środowisku lokalnym, oprócz powstających spontanicznie wspólnot, występują także organizacje i stowarzyszenia, które ukierunkowane są na osiągnięcie jakiegoś celu. Posiadają one formalne reguły, działają w sposób intencjonalny (jako środowisko intencjonalne), ale przynależność do nich jest oczywiście dobrowolna. Prawo do stowarzyszania się jest wpisane głęboko w ludzką naturę i dlatego jest prawem powszechnym, świadczącym o naszej, człowieczej wolności. W obecnych czasach notuje się stały wzrost liczby i poziomu zróżnicowania powstających stowarzyszeń.

Pełnią one funkcję wspomagania rozwoju osobowego i społecznego jednostki, usprawniają edukację, organizują aktywne sposoby spędzania wolnego czasu przez dzieci

i młodzież, zwiększają aktywność społeczną jednostek, poprawiają warunki lokalnych środowisk wychowawczych, w ramach placówek pozaszkolnych podejmują planową pracę wychowawczą.

Lokalne środowisko - wychowanie intencjonalne - takie organizacje i stowarzyszenia jak: wg Pilcha

• Placówki opiekuńcze: instytucje opieki nad dziećmi o upośledzeniach rozwojowych, Pogotowia Opiekuńcze, instytucje opieki zdrowotnej (sanatoria), Domy Dziecka (instytucje opieki całkowitej), Rodziny Opiekuńcze, Rodziny Zastępcze, internaty, półinternaty, szkoły środowiskowe

• Placówki wspomagające rozwój dzieci i młodzieży: świetlice i czytelnie, tereny zabaw i gier ruchowych, ośrodki pracy twórczej (Domy Kultury, kluby), kolonie, obozy, poradnie

• Placówki wychowania poszkolego (oświaty dorosłych): instytucje kształcenia systematycznego, kursy, biblioteki, ośrodki upowszechniania wiedzy - muzea, wystawy, ośrodki pracy twórczej i rekreacji, ośrodki kształcenia ustawicznego (doskonalenia zawodowego)

Bardzo ważna jest integracja lokalnego środowiska wychowawczego czyli współpraca rodziny ze szkołą oraz rodziny, szkoły i instytucji opiekuńczo-wychowawczych działających na danym terytorium, miejscu zamieszkania dziecka ponieważ dzięki temu zapewniają one dzieciom:

• świadomość przynależności do społeczności lokalnej;

• poczucie jedności;

• wspólnotę działania;

• system kontroli społecznej;

• bezpośrednie kontakty osobowe i więzi międzyosobowe;

• tożsamość religijna i etniczna

• pomoc materialną

• zabawy i zajęcia ruchowe, zajęcia sportowo-turystyczne

• zawody sportowe i taneczne

• wycieczki

• współpraca środowiska lokalnego wspiera lekcyjne i pozalekcyjne zajęcia dydaktyczne w szkole

13. Edukacja równoległa:

- w znaczeniu węższym edukacja równoległa to kształcenie i wychowanie pozaszkolne rozumiane jako układ placówek poza szkołą, obejmujący swym oddziaływaniem część dzieci i młodzieży

- w znaczeniu szerszym edukacja równoległa to całokształt wpływów i oddziaływań zarówno planowanych jak i samorzutnych na dzieci, młodzież i dorosłych w różnych dziedzinach ich życia i działalność w warunkach pozaszkolnych.

Znaczenie edukacji równoległej:

- powinna organizować czas wolny twórczo

- powinna wyrównywać braki edukacji szkolnej

- powinna kształtować postawę jednostki typu umiejętność współpracy i współdziałania w grupie

- powinna przyspieszać rozwój, adaptację społeczną

- powinna być edukacją trzech pokoleń: dzieci, młodzieży i dorosłych.

Formy edukacji równoległej:

- instytucje wychowania naturalnego: rodzina, grupa rówieśnicza, sąsiedztwo

-placówki opieki wychowawczej: domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, rodziny zastępcze, zakłady wychowawcze, schroniska dla nieletnich

- placówki wspomagające rozwój dzieci i młodzieży: domy kultury, czytelnie, kluby, świetlice środowiskowe

- instytucje bezpośredniego upowszechnienia kultury i sztuki: kino, teatr, filharmonia, muzeum

- media i multimedia: telewizja, Internet, prasa, wydawnictwa, radio

-stowarzyszenia i organizacje: kościół, grupy wyznaniowe, partie polityczne, placówki pracy twórczej

Edukacja równoległa to edukacyjne oddziaływanie na dzieci i młodzież środowiska pozaszkolnego poza program szkolny i poza szkolny tryb nauczania. Edukacja równoległa obejmuje zarówno wpływy i oddziaływania planowane jak i okazjonalne na dzieci w różnych dziedzinach życia. Polega więc ona na tym, że poza nauką i działaniami jakie dziecko podejmuje w szkole, dziecko podejmuje również równolegle inną działalność np. korzystając z różnego rodzaju placówek i ośrodków wychowawczych w tym również kościoła oraz z mediów: telewizji, Internetu, prasy.

Edukacja równoległa obejmuje wychowanie poza szkołą. Edukacja równoległa ma miejsce w sytuacji gdy np. dziecko przychodzi ze szkoły i ogląda telewizję, czyta gazetę, korzysta z Internetu.

Edukacja równoległa ma ogromne znaczenie dla rozwoju dzieci i młodzieży ponieważ:

• Wiele ośrodków poza dostarczeniem wielu ciekawych informacji pokazuje ze istnieje wiele sposobów rozumienia rzeczy i zjawisk, nie tylko ten jeden narzucany preferowany w szkole.

• Niektóre instytucje pozostawiają trwalszy ślad w osobowości dzieci i młodzieży niż niektóre zajęcia szkolne

• Bogata oferta edukacyjna różnych instytucji pozwala dzieciom i młodzieży wybrać takie programy , które są zgodne z ich potrzebami i zainteresowaniami

• uzupełnia edukację szkolną szczególnie w zakresie rozwoju poznawczego i moralnego dzieci i młodzieży.

Jednak edukacja równoległa niesie ze sobą pewne trudności , np. Młodzież nie rozumie wielu słów jakie odbiera poprzez media. Młodzież jest wtedy zakłopotana i podejmuje bierną postawę wobec oferowanych dóbr kultury.

14. Znaczenie i główne zadania edukacji kulturalnej w rodzinie i w szkole.

Edukacja kulturalna w szkole może być traktowana jeszcze jako przygotowywanie dzieci i młodzieży do uczestnictwa w kulturze. Zdaniem Andrzeja Tyszki uczestnictwo kulturalne polega na indywidualnym udziale wychowanka w zjawiskach kultury, w wyniku, których następuje przyswajanie jej treści, używanie jej dóbr, podleganie jej normom i wzorom, a także tworzenie nowych jej wartości oraz odtwarzanie i przetwarzanie istniejących. Edukacja kulturalna w warunkach każdej szkoły ma jednocześnie do spełnienia wielką rolę w kształtowaniu kultury społecznej każdego społeczeństwa. Jest ona nie tylko jednym ze sposobów kształtowania wrażliwości estetycznej, moralnej, społecznej, empatycznej itp., ale może równocześnie wskazywać i propagować takie wzory współżycia, które dla całego społeczeństwa mogą być wartościowe i korzystne.

Do głównych zadań edukacji kulturalnej można zaliczyć: kształtowanie bogatej wyobraźni, rozwijanie zamiłowań i zainteresowań oraz zdolności twórczych jej uczestników.

Podstawowe instytucje wprowadzające dzieci i młodzież w świat kultury to przede wszystkim dom rodzinny i szkoła. Stan uczestnictwa młodego pokolenia w kulturze jest jednak wypadkową wielu czynników, do których można zaliczyć:

• zainteresowania i własne potrzeby związane z zakresem kompetencji kulturalnych;

• stopień przygotowania jednostki do uczestnictwa kulturalnego;

• obiektywne przesłanki partycypacji kulturalnej;

• warunki materialne jednostki decydujące o korzystaniu z dóbr kultury.

Znaczenie i główne zadania edukacji kulturalnej w rodzinie i szkole.

Współczesny sens edukacji zawiera się w czterech fundamentalnych hasłach: 1) uczyć się, aby wiedzieć, 2) uczyć się, aby działać, 3) uczyć się, aby żyć wspólnie z innymi, 4) uczyć się, aby być. Tak ujmuje rozmiary działań edukacyjnych raport Międzynarodowej Komisji UNESCO ¹.

Edukacja kulturalna - działanie podejmowane w celu wielorakiego wzbogacania człowieka, kształcenia nie tylko jego umysłu, lecz także wrażliwości społecznej, emocjonalnej, estetycznej, pobudzanie ciekawości świata, wyobraźni oraz postawy twórczej². Tak rozumiana edukacja kulturalna ma wyraźnie wymiar humanistyczny, bowiem ukierunkowana jest na osiąganie przez człowieka wewnętrznej i zewnętrznej harmonii, wprowadzania jednostki w świat kultury humanistycznej. Ponadto staje się ważnym aspektem i zadaniem całokształtu wychowania, całej edukacji. Edukacja kulturalna w szkole może być traktowana jeszcze jako przygotowywanie dzieci i młodzieży do uczestnictwa w kulturze. Zdaniem Andrzeja Tyszki uczestnictwo kulturalne polega na indywidualnym udziale wychowanka w zjawiskach kultury, w wyniku, których następuje przyswajanie jej treści, używanie jej dóbr, podleganie jej normom i wzorom, a także tworzenie nowych jej wartości oraz odtwarzanie i przetwarzanie istniejących³. Edukacja kulturalna w warunkach każdej szkoły ma jednocześnie do spełnienia wielką rolę w kształtowaniu kultury społecznej każdego społeczeństwa. Jest ona nie tylko jednym ze sposobów kształtowania wrażliwości estetycznej, moralnej, społecznej, empatycznej itp., ale może równocześnie wskazywać i propagować takie wzory współżycia, które dla całego społeczeństwa mogą być wartościowe i korzystne. Do głównych zadań edukacji kulturalnej można zaliczyć: kształtowanie bogatej wyobraźni, rozwijanie zamiłowań i zainteresowań oraz zdolności twórczych jej uczestników. Brak tych kompetencji niesie zdaniem pedagogów nudę, umysłowy i obyczajowy prymitywizm, wybujały egoizm i materializację, czyli wszystko to, co sprzyja tworzeniu się niskiej kultury społecznej.

Podstawowe instytucje wprowadzające dzieci i młodzież w świat kultury to przede wszystkim dom rodzinny i szkoła. Trudno nie zgodzić się z tezą, iż obecnie mamy do czynienia z przesunięciem socjalizacyjnym. Główne instytucje uspołeczniające: rodzina, szkoła i kościół, tracą na znaczeniu, a ich rolę w sposób inwazyjny przejmują grupy rówieśnicze - często patologiczne, mass media i szeroko rozumiana kultura popularna. Dla młodego pokolenia światem naturalnym i obowiązującym stał się świat konsumpcji, w którym podstawową kategorią ideologiczną jest przyjemność. Kult natychmiastowości wypiera styl życia oparty na refleksji nad życiem i na poszukiwaniu życia^.

Szeroko rozumiana edukacja kulturalna to wprowadzanie w kulturą zastaną czyli w różne systemy wiedzy i praktyki społecznej, nie tylko w kulturę artystyczną. Tak globalnie pojmowana edukacja kulturalna ma miejsce właśnie w szkole. Po to głównie idziemy do szkoły aby doskonalić wiedzę w różnych dziedzinach. Edukacja kulturalna zachodzi ciągle.

Zadania szkoły w zakresie edukacji kulturalnej wg. Szczepańskiego:
- przygotowanie do pełnienia ról społecznych kształtowanie systemu wartości i norm

- kształtowanie postaw humanistycznych i wartości z nimi związanych - prawdy, godności, sprawiedliwości, tolerancji itp.
- kształcenie wartościowej społecznie jakości życia jednostek we wszystkich zakresach - rozwijanie osobowości, zainteresowań, dążeń, umiejętności wyboru, poznawanie i doskonalenia samego siebie.

15. Jakie wnioski wynikają z koncepcji i rozwoju edukacji ustawicznej dla modyfikacji założeń i programów edukacji szkolnej?

Termin „kształcenie ustawiczne” używane jest jako często zamiennie z terminami: „edukacja permanentna”, „edukacja dorosłych”, „oświata ustawiczna”, „kształcenie ciągłe”, „uczenie się przez całe życie”. „Kształcenie ustawiczne - jest procesem stałego odnawiania, doskonalenie i rozwijania kwalifikacji ogólnych i zawodowych jednostki, trwającym w ciągu całego jej życia” (wg. wikipedia). Kształcenie ustawiczne wg. Ustawy o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku „kształcenie w szkołach dla dorosłych, a także uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych przez osoby, które spełniły obowiązek szkolny”.

Szkoły i instytucje oświatowe dla dorosłych spełniają 2 zasadnicze funkcje tj. umożliwiają:

1. uzupełnienie wykształcenia, jeżeli dorosły nie miał możliwości ukończenia w swoim czasie odpowiedniej szkoły - funkcja konpensacyjna

2. przekwalifikowanie się (co dzisiaj staje się koniecznością wobec szybkiego postępu technologicznego oraz powstawania i zanikania różnych zawodów), bądź zaspokajanie własnych potrzeb związanych z zamiłowaniami i zainteresowaniami w obrębie różnych dziedzin nauki, techniki, sztuki itp. - funkcja właściwa - rozszerzenie wymaganego doświadczenia¹.

Kształcenie w szkole powinno być tak zorganizowane aby:
- pobudzało w każdym wieku, szczególnie dzieci, zainteresowanie naukom, które będzie trwać przez całe życie

- rozwijać pragnienie uczenia się, poszukiwania informacji, stawiania pytań innym i sobie
- kształciło umiejętność obserwacji i oceny faktów i zjawisk oraz rozwoju ducha krytycyzmu
- zmierzało do budzenia poczucia przynależności do społeczeństwa oraz twórczej odpowiedzialności za siebie i innych.

Szkoła nie daje wykształcenia na całe życie, ale powinna wyposażyć wiedzę wyjściową, która jest następnie poszerzana i pogłębiana w edukacji ustawicznej.

Z punktu widzenia edukacji ustawicznej preferuje się te metody nauczania, które prowadzą do rozwijania samodzielności rozumowania, umiejętności wykorzystania różnych źródeł informacji, stawiania problemów i ich rozwiązania (np. metody aktywizujące, problemowe, badawcze - wielostronne uczenie się)

16. Prywatyzacja w oświacie - mocne i słabe strony

Prywatyzacja - akt przekazania prywatnemu właścicielowi państwowego mienia. Prywatyzacja może się odbywać przez uwłaszczenie lub sprzedaż

Mocne strony to:

• łatwość dostosowania szkoły do tempa przeobrażeń współczesnego świata i wymagań cywilizacyjnych (dostosowanie do rynku pracy i zapotrzebowania zawodowego)

• indywidualizowanie programów nauczania (niska tendencja do unifikacji - nie wszyscy tacy sami, każdy jest inny; mniej liczne klasy)

• możliwość wzbogacenia programu nauczania zajęciami dodatkowymi / pozaszkolnymi (nauczyciele mają świadomość robienia czegoś więcej ponad program i obowiązki)

• tworzenie wewnętrznego systemu oceniania uczniów

• łatwość rozwiązywania problemów kadrowych

• innowacyjność - szybkie wdrażanie nowych założeń

• uchronienie małych szkół przed likwidacją

Słabe strony to:

- obniżenie jakości kształcenia,

- segregacja edukacyjna i społeczna uczniów

- oddanie zbyt dużej części nadzoru edukacji w ręce samorządów, dla których czasami głównym kryterium jest czynnik ekonomiczny.

- Oświatowe związki zawodowe obawiają się również utraty gwarancji praw pracowniczych, spowodowanej obawą o zmianę dotychczasowego sposobu zatrudnienia:

W takich szkołach nie zawsze będzie obowiązywała Karta nauczyciela. To pozwoli na wydłużenie czasu pracy i zmniejszenie wynagrodzeń .

17. Wyodrębnij składniki procesu kształcenia i określ ich wpływ na efektywność tego procesu.

Formy w procesie kształcenia:

1. przewaga roli nauczyciela (encyklopedyzm)

2. przewaga roli ucznia (Dewey)

3. zrównoważenie roli uczenia i nauczyciela

Nowoczesny system kształcenia charakteryzuje się tym, iż rola nauczyciela i podległych mu uczniów stanowią pewną zintegrowaną całość. W procesie tym nauczyciel posiada kierowniczą rolę natomiast uczniowie wykazują aktywny i samodzielny udział w lekcję. Wincenty Okoń stworzył teorię dotyczącą wspólnych elementów procesu kształcenia. Kupisiewicz podaje następujące właściwości nowoczesnego modelu kształcenia:

• integracja procesu uczenia się z procesem nauczania

• integracja dydaktycznych i wychowawczych oddziaływań

• wszechstronność procesu kształcenia polegająca na łączeniu szkoły z prawdziwym życiem

• indywidualizacja procesu kształcenia polegająca na różnym tempie wykonywanych czynności, różnym zasobie wiedzy oraz zaawansowania w danym przedmiocie, różnym stopniu uzdolnienia lub trudności

• organizacyjna i metodyczna elastyczność

Okoń jest autorem koncepcji siedmiu ogniw procesu kształcenia, których łańcuch jest rozerwalny. Elastyczność tej teorii wyraża się w tym, iż na jednej lekcji niekoniecznie należy stosować wszystkie te ogniwa, czasami nawet korzystniej jest pominąć któreś z nich.

Na efektywność tego procesu składają się:

Stworzenie odpowiedniej atmosfery na lekcji czyli:

• wprowadzenie określonych reguł i procedur

• przedstawianie zasad w pozytywnej formie

• tworzenie zasad obowiązujących przy zmianie aktywności

• podkreślanie znaczenia zasad

• egzekwowanie przestrzegania zasad

• czujności nauczyciela

• odpowiednie tempo i rytm pracy

• płynny przebieg zajęć

Do popełnianych przez nauczycieli błędów na tym etapie kształcenia zalicza się:

• brak uświadamiania uczniom celów lekcji

• zbyt łatwe lub zbyt trudne cele wytyczane uczniom

• podawanie jedynie tematu lekcji bez celów szczegółowych

• brak ukazywania przydatności przerabianego materiału w praktyce

W czasie tego etapu kształcenia uczniowie wykazują następujące trudności:

• brak świadomości celów lekcji

• stosunek rodziców do szkoły - aspiracje rodziców

• wpływ ich starszego rodzeństwa

• przejawiana postawa w sytuacji zmuszającej go do samodzielnej nauki prowadzącej do ujrzenia jej celu

• brak motywacji

18. Określ główne zasady kształcenia i wskaż ich znaczenie dla właściwego przebiegu procesu nauczania - uczenia się.

Zasada to norma postępowania, uznanego za obowiązujące (jest to norma intuicyjnie przyjęta).

W. Okoń w swojej książce pt. Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, podaje ich 7:

Klasyfikacja zasad wg Okonia:
1. zasada poglądowości - Można ją określić jako zespól norm, które wywodzą się z prawidłowości procesu kształcenia, dotyczących poznawania rzeczywistości na podstawie obserwacji, myślenia i praktyki - na drodze od konkretu do abstrakcji i od abstrakcji do konkretu. Takie poznanie jest warunkiem głębszego rozumienia rzeczywistości, a tym samym skuteczniejszego na nią oddziaływania.

2. samodzielności - czyli ograniczonej zależności ucznia od nauczyciela = skłania ucznia do samodzielnego:

- wyboru i planowania pracy,
- wykonywania pracy,
- sprawdzania wykonanej pracy. Nauczyciel kształtuje u uczniów myślenie samodzielne wtedy, gdy:
- wdraża ich do formułowania problemów,
- uczy ich samodzielnego rozwiązywania,
- przyzwyczaja młodzież do sprawdzania uzyskanych odpowiedzi.

3. systemowości - czyli o porządkowaniu wiedzy w głowie uczniów. Skuteczność procesu kształcenia zależy od stopnia uporządkowania materiału dydaktycznego, od jego planowego ujęcia według pewnych właściwych dlań założeń, od racjonalnego podzielenia materiału na sensowne fragmenty i kolejnego ich opanowywania w ciągłym nawiązywaniu do jakichś całości, od tego, czy podążając do przodu, uczeń opanował dobrze materiał poprzedni, niezbędny do zrozumienia i opanowania materiału nowego, od tego wreszcie, czy nabywaniu wiedzy systematycznie towarzyszy rozwijanie i doskonalenie odpowiednich sprawności i kompetencji praktycznych. Uczenie się przebiega skuteczniej, gdy uporządkowane zbiory elementów i związków między nimi są należycie usystematyzowane w dostępnych uczniom materiałach i na lekcji, a zarazem gdy zapewnia się odpowiednią ich hierarchizację -zarówno w obrębie przedmiotu, jak i między przedmiotami - przez uwzględnienie więzi międzyprzedmiotowych i odpowiedniego transferu wiedzy z przedmiotu do przedmiotu, czego domaga się podporządkowana zasadzie systemowości zasada korelacji.

4. związku teorii z praktyką - Orientuje ona nauczycieli i twórców programów kształcenia o konieczności harmonijnego wiązania ze sobą wiedzy naukowej z praktyką codziennego życia, a zarazem o niebezpieczeństwach, jakie kryje w sobie oderwanie procesu kształcenia od praktyki bądź od teorii. Jej podstawę stanowi wiedza o tej stronie procesu kształcenia, która odnosi się do związku między poznawaniem rzeczywistości, czego efektem jest teoria, a jej zmienianiem, czyli praktyką. Teoria to zespół twierdzeń wyjaśniających daną dziedzinę rzeczywistości oraz mechanizmy jej przekształcania, praktyka zaś to materialna działalność ludzi, przekształcająca rzeczywistość stosownie do ich potrzeb. Związek między jedną a drugą w nauczaniu szkolnym jest więc oczywisty: teoria daje młodzieży poznanie świata, praktyka uczy oddziaływania nań skutecznego, bo opartego na poznaniu jego właściwości.

5. zasada indywidualizacji i uspołecznienia - Praca grupowa, ukierunkowana na to, aby ucznia uczynić społecznie dojrzałym człowiekiem, może występować w szkole w różnych postaciach. Proces kształcenia, w którym stosuje się harmonijnie ze sobą łączone różne formy pracy, tj. pracę indywidualną, frontalną i grupową, sprzyja socjalizacji i uspołecznieniu.Uspołecznianie uczniów dokonuje się w szkole pod wpływem ogółu działań zmierzających do uczynienia z ucznia - przy współpracy z rodziną - pełnowartościowej istoty społecznej, poprzez danie mu szans zdobycia takiej i wiedzy o świecie i takich kwalifikacji ogólnych i zawodowych, jak również ; takich systemów wartości i takiego stopnia rozwoju osobowości, aby się mógł stać się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa, a zarazem w tym społeczeństwie realizować swoje indywidualne cele życiowe. Pod wpływem działań socjalizacyjnych następuje uspołecznianie jednostki. Uspołecznianie jest procesem społecznego dojrzewania człowieka, polegającym na kierowaniu się w codziennej działalności w coraz większym stopniu dobrem ogółu, a nawet, w najlepszym przypadku, zapewniającym harmonię bądź nawet przewagę wartości społecznych , w myśleniu i działaniu jednostki w stosunku do myślenia i działania nastawionego wyłącznie na dobro osobiste. 

6. Efektywności - Z zasadą efektywności wiąże się sprawdzanie osiągnięć szkolnych. Na wydajność mają wpływ i inne czynniki, zwłaszcza związane z nauczycielem, jego kulturą ogólną, wykształceniem, przygotowaniem dydaktycznym, identyfikacją z zawodem, talentem pedagogicznym, jak również z domem ucznia i jego pobudzającym lub hamującym wpływem na osiągnięcia szkolne. Zasada efektywności dotyczy funkcjonowania i optymalizacji wielu czynników, biorących bezpośredni lub pośredni udział w procesie dydaktycznym. Udział bezpośredni biorą takie czynniki, jak metody pracy nauczycieli i uczniów, ilość czasu zadaniowego, wiadomości i sprawności uczniów, udział zaś pośredni takie, jak inteligencja, zdolności uczniów, wykształcenie i kultura pedagogiczna nauczycieli oraz środowisko rodzinne i rówieśnicze. Obszar, na jakim funkcjonuje zasada efektywności, zawiera się między celami kształcenia a osiągnięciami szkolnymi. Cele określają kierunek zmian, jakie pod wpływem kształcenia mają się dokonać w uczniach, osiągnięcia zaś, zwłaszcza te, które poddają się pomiarowi, mówią o tym, jakie zmiany pod wpływem kształcenia rzeczywiście się w nich dokonały.

7. Stopniowania trudności - Zasada przystępności, zwana też zasadą stopniowania trudności, należy od czasów Komeńskiego, który zalecał, aby postępować od znanego do nieznanego, jak również od tego, co bliskie, do tego, co dalsze. Istnieje potrzeba poszukiwania takich sposobów nawiązania przez nauczyciela kontaktu z każdym uczniem, jak również doboru takich metod, pracy i środków, aby w stopniu maksymalnym uruchomić te siły i możliwości ogółu uczniów, jakie odpowiadają danej fazie ich rozwoju umysłowego, społeczno-moralnego i fizycznego. Respektowaniu tej zasady służy cały zasób wiedzy dydaktycznej i psychologicznej nauczyciela oraz cały zasób jego doświadczeń w pracy z dziećmi i młodzieżą. Szczególnie ważna jest przy tym znajomość wszystkich uczniów w klasie, różnic w ich postępach szkolnych, w ich temperamencie i tempie uczenia się, jak również znajomość klasy jako zbiorowości, jej wewnętrznej struktury, osób wpływowych, motywacji i nastawienia do szkoły. A wszystko po to, aby znając stan rzeczy skuteczniej nań oddziaływać, zmierzając do możliwie pełnego wykorzystania oraz rozwinięcia sił i możliwości młodzieży, a tym samym do osiągnięcia wysokich wyników kształcenia.

19. Wyjaśnij, na czym polega kształcenie wielostronne i wskaż wartości tej koncepcji dydaktycznej.

Nadrzędnym celem każdego procesu nauczania, według Czesława Kupisiewicza jest optymalny rozwój umysłowy, emocjonalny i wolicjonalny ucznia, czyli wszelkie świadome, planowe i systematyczne oddziaływania dydaktyczno-wychowawcze zapewniające mu wykształcenie ogólne lub zawodowe . Formy kształcenia dzielimy między innymi ze względu na treść kształcenia. W tym obszarze znajduje się kształcenie wielostronne.

Podział ze względu na treść kształcenia:

a) kształcenie jednostronne - odnosi się do każdego typu kształcenia, w którym dominuje jeden rodzaj aktywności podmiotu uczącego się: aktywność intelektualna, emocjonalna lub praktyczna. Każda z nich prowadzi do jednostronnego formowania osobowości ucznia: intelektu, przeżyć i zdolności artystycznych lub umiejętności praktycznych

b) kształcenie wielostronne - postać kształcenia, w której podmiot przejawia nie tylko aktywność poznawczą, emocjonalna i praktyczną, ale każda z nich występuje zarówno w formie produktywnej i nieproduktywnej

Teoria kształcenia wielostronnego powstała w wyniku badań przeprowadzonych w Katedrze Dydaktyki Uniwersytetu Warszawskiego. Jej pierwszy zarys pojawił się w 1965 roku w rozprawie Wincentego Okonia ,, Wielostronne uczenie się a problem aktywności uczniów”. W wersji rozszerzonej przedstawił ją w dwóch książkach ,,Podstawy wykształcenia ogólnego” (1967), ,, Nauczanie problemowe we współczesnej szkole”(1975).

Okoń opublikował serię artykułów, zwracając uwagę na wady dotychczasowych metod wprowadzonych w szkole, które miały na celu jednostronne uczenie oraz nauczanie bez uwzględnienia pełnego rozwoju osobowości ucznia.

Przez kształcenie wielostronne Okoń rozumie „ złożony proces rozwoju człowieka, dokonujący się pod wpływem kształcenia, i to nie tylko szkolnego nauczania i uczenia się. Mówiąc o rozwoju człowieka, mamy na myśli zarówno rozwój poszczególnych jednostek poddanych edukacji, jak i rozwój całego - młodego i starszego - pokolenia, w swoisty sposób wpływający na rozwój i postęp w życiu społeczeństwa”.

Wincenty Okoń zwrócił uwagę na to, że współczesna szkoła kładzie zbyt duży nacisk na rozwój lewej półkuli ucznia, która odpowiada za procesy myślenia, mowy, oraz przetwarzania informacji, zaniedbując tym samym półkulę prawą, która odgrywa znaczną rolę w syntezie odbieranych bodźców oraz odpowiada za intuicję. Okazuje się, utrudnia to pełny rozwój człowieka.

W. Okoń a także Cz. Kupisiewicz uważają, iż kształcenie w szkole powinno obejmować całą osobowość ucznia. Należy rozwijać nie tylko jego cechy instrumentalne, lecz także wpływać na przeżycia i formułować cechy kierunkowe. Wielostronne kształcenie daje uczniom możliwość dowodzenia oraz wnioskowania. Nacisk jest kładziony na łączenie ucznia z nauczycielem, przekazywania wiedzy z jej samodzielnym zdobywaniem.

Człowiek rozwija się harmonijnie jedynie w sytuacji, gdy umożliwia mu się doskonalenie intelektualne, emocjonalne i praktyczne. Jedynie połączenie tych dwóch wymiarów jest w stanie stworzyć wielostronnie rozwiniętą osobowość, która jest ogniwem całego pokolenia oraz kształtuje życie społeczne.

Kształcenie wielostronne jest nierozerwalnym ogniwem łączącym podstawowe ludzkie funkcje:

• Poznanie świata oraz siebie - poprzez poznanie gotowej wiedzy oraz jej przyswajanie (funkcja intelektualna, poznawcza)

• Wartościowanie ( aktywność emocjonalna)

• Działanie, które ma na celu dokonanie zmian ( aktywność praktyczna)

Koncepcja ta ma duże znaczenie dla współczesnej dydaktyki polskiej - została uznana za wiodący model (paradygmat) jej unowocześniania i przebudowywania. Zakłada podmiotowy charakter uczestnictwa ucznia w procesie kształcenia. W osobowości rozwijającego się człowieka dostrzega się i mocno podkreśla zaangażowanie emocjonalne towarzyszące procesom intelektualnym.

Organizowany przez szkołę proces uczenia się powinien uwzględniać wieloaspektową aktywność człowieka i obejmować przyswajanie gotowych wiadomości, samodzielne odkrywanie i badanie, a następnie wdrażanie do praktyki. Tym trzem strategiom towarzyszy wyzwalanie uczuć, ich pobudzanie, kształtowanie, oraz przekazywanie. Funkcjonowanie człowieka oraz wiedza, jaką zdobywa on w czasie swojego życia, stały się fundamentem, na którym zbudowano teorię kształcenia wielostronnego.

W nauce wyodrębniono cztery podstawowe kategorie zdań odzwierciedlających naszą rzeczywistość - adekwatnie można przyjąć cztery drogi poznania:

1. opis - poznanie przez przyswajanie,

2. wyjaśnianie - poznanie przez odkrywanie,

3. cena - poznanie przez przeżywanie,

4. norma - poznanie przez działanie.

Analogicznie do procesu poznania uczenia się może przebiegać czterema różnymi drogami, z wykorzystaniem różnych metod:

• Informacyjna -uczeń może opanować gotowe wiadomości z wykorzystaniem dostępnych źródeł pomocy, opracowań - uczy się przez przyswajanie, gromadzi informacje

• Problemowa - Może samodzielnie odkrywać wiedzę, odwoływać się do swoich pomysłów, tworzyć - uczy się przez rozwiązywanie problemów.

• Emocjonalna - Może budować swój własny system wartości, sądów, ocen przez przeżywanie różnych zjawisk, procesów, zdarzeń itd. - uczy się przez przeżywanie (emocje).

• Operacyjna - Może działać praktycznie, tworząc w ten sposób normy albo je weryfikując, bądź przyswajać gotowe. Rozwija wówczas swoje nawyki, umiejętności, przekształca otoczenie, dokonuje zmian w samym sobie - uczy się przez działanie(operacje).

W ten sposób teoria kształcenia wielostronnego przełamuje jednostronność panujących i przez jakiś czas modnych koncepcji, np. nauczania podającego, praktycznego, problemowego itd. Odnosiły się one do jednej ze stron osobowości, eksponując albo rozwój intelektualny, albo praktyczny, a zaniedbując pozostałe.

W nauczaniu wielostronnym należy traktować osobowość jako stopniowo harmonizującą się całość. Ważne jest tu: poznawanie świata i siebie, przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości oraz zmienianie świata. Najważniejszą istotą tej teorii jest to, że uwzględnia ona podstawowe rodzaje działalności ludzkiej, tym samym działalności ucznia, które w konsekwencji mają wywoływać pożądane zmiany w nim samym.

• metody asymilacji wiedzy - oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym: pogadanka, dyskusja, wykład, praca z książką

• metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy - metoda problemowa, metoda przypadków, giełda pomysłów, mikronauczania, zabawy i gry dydaktyczne.

• Metody waloryzacyjne, eksponujące - oparte na przezywaniu emocji ( metody impresyjne-uczestniczą w gotowych imprezach; ekspresyjne - sami organizują imprezy)

• Metody praktyczne - organizowanie działalności uczniów ( metody ćwiczebne, metody realizacji zadań wytwórczych)

20. Metody aktywizujące i ich walory edukacyjne.

Aktywizacja: ogół poczynań nauczycieli i uczniów zapewniających uczniom odgrywanie czynnej roli w realizacji zadań, które dotyczą zarówno nauczyciela jak i wychowanka
Uwarunkowania aktywności: ciekawość, zainteresowanie, postawa dialogu, praktyczna użyteczność, związek teorii z praktyką, emocje, sytuacje problemowe, czynniki endogenne, bodźce.

Metody aktywizujące - pomoce i wskazówki, dzięki którym uczeń poszerza swoją wiedzę, pogłębia swoje zainteresowania, rozwija nowe pomysły i nowe idee, komunikuje się z innymi, uczy się dyskutować o spierać na różne tematy. Metody aktywizujące stymulują myślenie ucząc przez przeżywanie!

Metody te charakteryzują się:

• dużą siłą stymulowania aktywności uczniów i nauczycieli,

• wysoką skutecznością,

• dużą różnorodnością i atrakcyjnością.

Co przemawia za stosowaniem metod aktywizujących?
Dla nauczyciela
-przeżywa wewnętrzne odrodzenie
-znajdują motywację do podejmowania nowych wyzwań
-odkrywa nowe możliwości pedagogiczne
-doznaje dowartościowania
-ciągłe eksperymentowanie wzmacnia nauczyciela, bo dzięki jego działaniom uczniowie się zmieniają
Dla ucznia
-stają się bardziej samodzielni
-rozwijają własne strategie uczenia się
-wyzwalają w sobie autentyczną motywację i ciekawość uczenia się
-budują autonomię (własną) nauki i pracy.

Ogólne wartości metod aktywizujących:

umożliwiają rozwój:

- twórczego rozwiązywania problemów
- prezentowania własnego punktu widzenia oraz przygotowania do publicznych wystąpień
- poszukiwania, porządkowania, wykorzystywania informacji z różnych źródeł
- planowania, organizowania i oceniania własnej nauki
- skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach
- przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych
- współdziałania w zespole i pracy w grupie, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji

stają się bardziej samodzielni
-rozwijają własne strategie uczenia się
-wyzwalają w sobie autentyczną motywację i ciekawość uczenia się
- budują autonomię (własną) nauki i pracy

- pogłębić zainteresowanie wspólną sprawą,

- przyswoić bez trudu wiedzę

- rozwinąć własne pomysły,

- komunikować się,

- dyskutować i spierać się na różne tematy.

Według doktor Justyny Strykowskiej, autorki książki „Niedostosowanie społeczne dzieci w wieku szkolnym”, oraz innych autorów, głównymi metodami aktywizującymi są:

Metoda sytuacyjna - polega na przeanalizowaniu przed zajęciami opisu sytuacji, a następnie na dyskusji nad zawartym problemem i przyjęciem określonego rozwiązania, oraz podjęciu decyzji. Opis sytuacji, to nie tylko opis z metody przypadków, ale komplet materiałów związanych z danym problemem (od kilku do kilkuset stron). Powinien zawierać wszystkie informacje istotne dla podjęcia decyzji - nie ma tu bowiem fazy uzupełniania opisu przez nauczyciela.Metoda przypadków jest szczególnym przypadkiem metody sytuacyjnej.
Metoda inscenizacji - polega na inscenizacji pewnego zdarzenia. Część uczniów staje się aktorami i odgrywa przydzielone przez nauczyciela role zgodnie z przygotowanym scenariuszem. Pozostali uczniowie są obserwatorami. Po inscenizacji rozpoczyna się dyskusja, w wyniku której powinno dojść do wspólnej, uzgodnionej oceny zainscenizowanego problemu.
Drama - jest uczeniem się przez doświadczenie i przezywanie. W dramie nie wykorzystuje się scenariuszy charakterystycznych dla teatru. Uczniowie stosując dramę działają zgodnie ze swoją wyobraźnią i „na gorąco" ustalają kierunki rozwoju fikcyjnych zdarzeń, w których uczestniczą. Drama ma zatem charakter „otwarty", nie ograniczony wymaganiami scenariusza. W tej metodzie nie ma typowego dla teatru podziału na aktorów i publiczność. Wszyscy są aktywnymi uczestnikami zajęć.
Metoda gier dydaktycznych - Jest to metoda oparta na grze, która jest zabawą prowadzoną według ściśle określonych reguł postępowania, prowadzących do konkurowania grających ze sobą, uczących się w ten sposób osób. Wśród gier dydaktycznych można wyróżnić: quizowo - turniejowe, planszowe, sytuacyjne, decyzyjne, inscenizacyjne.
Metoda projektów - to metoda nauczania, w której uczniowie realizują „duże" przedsięwzięcie (znacznie obszerniejsze od zadania domowego) w oparciu o przyjęte wcześniej założenia. Zadanie jest realizowane przez uczniów samodzielnie, ale koordynowane jest ono przez nauczyciela. To on określa merytoryczne ramy projektu, a uczniowie sami wybierają sobie temat projektu. Projekty mają rozwijać samodzielność, uczyć zbierania danych, dobierania i korzystania ze źródeł, prezentowania wyników. Projekty wykonuje się najczęściej grupowo. Jest to praca długoterminowa.
Metoda dyskusji - Dyskusja związana z wykładem - odmiana dyskusji odnosząca się do wykładu, mająca na celu wyjaśnienie wątpliwości uczących się, co do tez i sformułowań zawartych w wykładzie oraz uzyskiwanie od nich informacji zwrotnej dotyczącej zrozumienia treści.
Wielokrotna - jest to dyskusja prowadzona w małych grupach. W pierwszej fazie praca przebiega w grupach pod kierunkiem lidera,, w fazie drugiej zajęcia mają charakter plenarny, podczas-których prezentuje się wyniki dyskusji grupowych oraz wybiera optymalne rozwiązanie. W grupach dyskutować można nad tym samym zagadnieniem lub problemem stanowiącym element jakiejś całości.
Burza mózgów - przykład dyskusji polegającej na umożliwieniu uczniom szybkiego zgromadzenia wielu konkurencyjnych lub uzupełniających się hipotez rozwiązania problemu. Można zgłaszać wszystkie pomysły i rozwiązania, w obojętnej formie, tak żeby nawet chwila namysłu nad poprawnością językową nie zmniejszyła pomysłowości. Pomysły te nie mogą być oceniane, ani komentowane, a na ich autorów nie spada żadna odpowiedzialność, czy konsekwencja za ich podanie. Cała konstrukcja burzy mózgów jest tak pomyślana, aby przerwać komunikację między fazą pomysłów i fazą oceniania pomysłów.
Inne nazwy tej metody to: giełda pomysłów, sesja odroczonej oceny, jarmark pomysłów, konferencja dobrych pomysłów.
Dyskusja panelowa (dyskusja obserwowana)
Charakteryzuje ją istnienie dwóch ciał:
- dyskutujących ekspertów (panel)
- uczących się słuchaczy (audytorium).
Najpierw wypowiadają się eksperci, wprowadzając w temat, potem dyskutują między sobą, a następnie głos może zabierać każda osoba z audytorium.
Metaplan - jedna z technik prowadzenia dyskusji zwana inaczej „cichą dyskusją". Polega ona na tym, że w czasie narady jej uczestnicy tworzą plakat, który jest graficznym skrótem dyskusji. Uczestnicy dyskusji zamiast zabierać głos, zapisują swoje myśli na kartkach określonego kształtu i koloru w krótkiej formie równoważników zdań. Następnie przypinają te kartki do arkusza papieru umieszczonego na tablicy lub planszy.
Dyskusja okrągłego stołu
Dyskusja polegająca na swobodnej wymianie poglądów między uczestnikami zajęć, a nauczycielem, przedstawiającym pewien problem, jak również między samymi uczestnikami.
Charakterystyczną cechą dyskusji okrągłego stołu jest nieformalność i swoboda wypowiedzi wszystkich dyskutantów (bez względu na pozycję).
Dyskusja piramidowa - inne nazwy to: dyskusja szczeblowa, śnieżna kula, od indywidualnej pracy do stanowiska całej klasy.
Problem podany przez nauczyciela każdy uczeń rozważa indywidualnie i formułuje odpowiedź pisemną. Następnie uczniowie siadają dwójkami i ustalają wspólne stanowisko. Potem dwójki dobierają się w czwórki, czwórki w ósemki itd. i za każdym razem uzgadniane jest wspólne zdanie. Na koniec wypracowuje się jedno wspólne stanowisko całej klasy.
Drzewo decyzyjne - stanowi graficzny obraz procesu podejmowania decyzji w określonej sprawie. Po zdefiniowaniu problemu uczniowie pracując w grupach określają cele i wartości istotne dla osób podejmujących decyzję. Następnie znajdują różne możliwości rozwiązań - ich ilość odpowiada liczbie „gałęzi" drzewa. Potem określają pozytywne i negatywne skutki każdego możliwego rozwiązania, by na koniec podjąć ostateczną decyzję.

21. Jak uzasadnisz znaną regułę: maksimum nagród i minimum kar w wychowaniu.

POJĘCIE KARY I NAGRODY W WYCHOWANIU

Nagroda to forma jednostkowej lub zbiorowej aprobaty czyjegoś zachowania, sprawiająca osobie wynagradzanej satysfakcję i zadowolenie oraz zachęcająca do powtarzania podobnych zachowań, a tym samym utrwalająca w niej wzory postępowania akceptowane przez środowisko.

Kara to sztucznie lub w sposób naturalny wywołana sytuacja przykra dla osobnika, mająca zahamować ten rodzaj zachowania, który ją wywołał. Kara w wychowaniu polega najczęściej na unikaniu przykrych konsekwencji związanych z wykonaniem, niewykonaniem lub złym wykonaniem pewnych czynności w jakichś wiadomych osobnikowi warunkach.

Z kolei z psychologicznego punktu widzenia czynniki mające wartość gratyfikacyjną bywają dodatnie lub ujemne. Dodatnie -to te , których osiągnięcie zaspakaja potrzebę ,ujemne -to te ,których uniknięcie zaspakaja potrzebę. Pierwsze z nich określa się w psychologii jako nagroda, drugie jako kara. Psychologiczne określenie nagrody i kary różni się od ujęcia spotykanego w praktyce pedagogicznej .W tym wypadku odnoszą się one do specjalnych zabiegów świadomie stosowanych przez wychowawcy, mających na celu wywołanie określonych, trwałych skutków w psychice wychowanka (przy czym ten ostatni jest w pełni świadomy, że są one rezultatem działań wychowawcy).

Mechanizm działania nagrody i kary

Kara to przykrość, która spotyka wychowanka za popełnione czyny naganne. Może ona wyeliminować pojawianie się tego czynu, natomiast nie zachęci do postępowania właściwego. W sytuacji nadmiernego karania będzie się on czuł pokrzywdzony i prawdopodobnie będzie szukał sposobów uniknięcia kary( kłamstwo, ucieczka ).

Kara jest mechanizmem, które nie uczy nowych zachowań. Natomiast nagroda posiada wartość wychowawczą; dzięki niej można skutecznie poprawić postępowanie wychowanka

Wartość nagrody polega na tym, że kojarzy się ona dziecku z określonym ( pożądanym ) postępowaniem i zachęca do powtarzania go. Jest istotnym czynnikiem aktywizującym działanie. Uczenie się, nabywanie nowych nawyków oraz umiejętności przebiega lepiej, szybciej i skuteczniej, jeżeli towarzyszy tym czynnością stan zadowolenia, przyjemności.

Im bardziej chwalimy dziecko za daną czynność, tym bardziej staje się ono dla niego atrakcyjną. Jest źródłem wewnętrznego zadowolenia. Nagradzajmy, więc dziecko, jeśli tylko na to zasługuje. Każde może i powinno przeżyć własny sukces, jeśli mu w tym pomożemy. Dostrzegajmy zawsze wysiłek dziecka i jego dobre chęci. Nie krytykujmy przesadnie, co zwykle wywiera odwrotny, negatywny skutek. Ważne jest jednak, aby starannie dobierać nagrody, stosowne zarówno do wieku, jak i do sytuacji wychowawczej.

Funkcja nagrody

Funkcja nagradzania wychowawczego polega na zaspokajaniu określonych motywów wychowanka, w następstwie przejawiania przez niego pożądanych form zachowania. W ten sposób zostaje on skłoniony do powracania do pewnych zachowań.

Wychowanek dostatecznie często nagradzany nabiera poczucia bezpieczeństwa jak również wiary we własne siły, co budzi chęć do dalszych, konstrukcyjnych wysiłków.

Z drugiej strony nadmierna ilość i łatwość osiąganych nagród wywołuje stopniową demobilizację.

Wynika z tego konieczność urozmaiconego nagradzania oraz nieustannego podnoszenia wymagań w stosunku do wychowanka. Nagradzanie wychowawcze musi być zindywidualizowane. Wiadomo bowiem, że te same następstwa mają dla jednych wartość dodatnią, dla innych -ujemną lub są zgoła bez wartości.

Funkcja kary

Karanie to metoda wychowawcza polegająca na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń, pozostającym w czasowym związku z jego określonym zachowaniem się. Celem jej jest eliminacja pewnej czynności oraz zmiana intensyfikacji czynności. Kara polega albo na wprowadzeniu czynników awersyjnych albo odebraniu czynników atrakcyjnych. Kary „pozytywne” - polegają na wprowadzeniu czynników awersyjnych - powodują strach .Kary „negatywne „ - polegają na odebraniu atrakcyjnych - powodują frustrację.

Funkcja kary polega na zwalczaniu zachowań destrukcyjnych, obniżaniu prawdopodobieństwa występowania ich w przyszłości, tłumieniu niepożądanych motywów działania. Spełnia też funkcje orientacyjne - pozwala wychowankowi ustalić, co w jego postępowaniu jest dobre, a co złe z wychowawczego punktu widzenia oraz jakie wymagania stawia mu wychowawca. Zachodzi niebezpieczeństwo, że jeśli uczeń nie uchwyci związku między wykroczeniem a karą, jaka go spotkała może nasilić swoją aktywność. Należy również pamiętać, że dziecko bardzo silnie reaguje na niepowodzenia. Ciągłe nagany i niezadowolenie rodziców i nauczycieli zniechęcają do wysiłku i powoduje porażkę.

Nagradzać czy karać?

W procesie wychowawczym, zarówno w szkole, jak i w domu, stosujemy nagrody i kary. Są one nieodzowne, jako bodźce mające na celu zmobilizowanie dzieci i młodzieży do wypełniania obowiązków, do powstrzymania ich od zachowań niewłaściwych. Mają także na celu kształtowanie refleksyjnego stosunku do zachowania się i ułatwienie samokierowania zachowaniem tak, aby umożliwiło ono nawiązanie prawidłowych życzliwych i harmonijnych stosunków i w szkole, i poza nią - czyli, np. w domu. Osobiście wierzę w skuteczność nagród i kar (kar umiarkowanych), jako metod wychowawczych. Uważam jednak, że funkcja nagrody w wychowaniu jest bardziej znacząca, niż kara. Nagrody bowiem bardziej wpływają na kształtowanie aktywnej postawy dziecka - wyzwalają jego czynny stosunek do obowiązków, do stawianych mu wymagań. Kary natomiast podkreślają przymusowy ich charakter.

Nagradzanie prowadzi do eliminacji jakiejś czynności ze zbioru odpowiedzi jednostki na jakąś sytuację, jeżeli za pomocą nagród utrzymamy czynność konkurencyjną. Sinkler (przeciwnik karania) obok wzmacniania czynności konkurencyjnej wymienia: wygaszanie, nasycanie, zmianę okoliczności, odwrócenie uwagi i pogodzenie się z niepożądanym zachowaniem. Nie trzeba sięgać po karę, gdy można zastosować inne metody. W przypadku karania obok awersyjności, temperamentu, rodzaju zadania należy brać pod uwagę inteligencję - kara zawiera w sobie informację o wyniku, jest to sygnał do modyfikacji postępowania. Wzmocnienie negatywne, czyli kara z reguły nie eliminuje zachowań aspołecznych, tylko je tłumi i hamuje na pewien okres. Skuteczność sterowania negatywnego zależy od tego, czy wskazano nowe alternatywy działania.                                                                                                 

„Nie kara wyeliminuje z życia społecznego lenistwo, agresję czy zbrodnię. Aspołeczne zachowanie można usunąć jedynie przez odpowiednie ukształtowanie środowiska”. - Sinkler

 

Nie można wyeliminować kar z życia społecznego. Skoro nie można stworzyć świata bez

kary, to należy stworzyć świat, w którym dominuje nagroda.

22. Jakie pozytywne i negatywne modele oddziałują na dorastających w świecie mediów.

Media są to instytucje dążące do przekazywania ważnych lub mniej ważnych informacji ze świata. Odbiorcami takich wiadomości jesteśmy my - społeczeństwo. Mówi się, że media są tak zwaną „czwarta władzą”. Środki masowego przekazu tworzą podstawę systemu komunikowania się w kulturze masowej i w wysokim stopniu określają jej charakter. Dziś mass media stały się nieodłączną częścią rzeczywistości. Ta wszechobecność ma wpływ na jednostki i określone społeczności, nie tylko organizując życie, ale prowadząc też do powstawania zmian w sferze intelektualnej, emocjonalnej i społecznej.
Do środków masowego przekazu zalicza się: wysokonakładową prasę, radio, telewizję, fonografię (płyty, kasety), szeroko rozpowszechnione filmy i wideokasety oraz wydawane w dużych nakładach publikacje książkowe.
Role mediów we współczesnej edukacji trzeba widzieć nie tylko w aspekcie niesamowitych możliwości i stwarzania ogromnych szans, ale również w aspekcie niebezpieczeństw, zwłaszcza wychowawczych i społecznych. Istnieje, więc potrzeba nauczania ludzi posługiwania się mediami, jako narzędziami pracy intelektualnej, przygotowania uczniów już na poziomie szkoły podstawowej do właściwego i krytycznego odbioru wykorzystywaniu komunikatów medialnych.

Można wyodrębnić cztery modele stosowane w wyjaśnieniu wpływu obrazu telewizyjnego, filmowego na zachowanie dziecka:

POZYTYWNY:

1. Katharsis - wg teorii Freuda jest to zachowanie lub zdarzenie, które umożliwia uwolnienie jakichś wypartych, zablokowanych emocji czy przeżyć.

W ramach tej teorii uważa się, że oglądając na ekranie sceny gwałtów widzowie wyzwalają istniejące w nich uczucie agresji, ponieważ otrzymują namiastkę tych gwałtów, do których byliby zdolni - zgodnie z powyższym następuje więc wyzwolenie nagromadzonego w widzach okrucieństwa.Katharsis przeżyty w trakcie oglądania telewizyjnej przemocy prowadzi do zahamowania tendencji agresywnych.

Jednakże prowadzone badania nie potwierdziły jednoznacznie powyższej teorii, a wskazują nawet, iż osoby preferujące programy telewizyjne eksponujące agresję okazały się bardziej agresywne, a obecnie obserwuję się również wzrost zachowań agresywnych u dzieci korzystających z „agresywnych” gier komputerowych.

NEGATYWNE:

1. Model katalizy w przeciwieństwie do katharsis zakłada, że agresja widziana w mediach elektronicznych działa jako katalizator, który inicjuje, ułatwia ekspresję przemocy u widza. Oglądanie zachowań agresywnych nasila ich wystąpienie u obserwatorów, prowadzi do zatarcia granic między dobrem a złem.

Oto jeden z przykładów:

„Gdy parę lat temu prasa bydgoska doniosła o podłożeniu bomby w jednej z bydgoskich szkół, policja natychmiast stwierdziła gwałtowny wzrost tego rodzaju przypadków. Podobnie różnego rodzaju akcje charytatywne pokazujące ich uczestników w środkach masowego przekazu zwiększają liczbę woluntariuszy, jak i liczbę darczyńców. Ten mechanizm doskonale wykorzystuje Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy” (St. Juszczyk).

2. Koncepcje naśladownictwa czy modelowania zakłada, że telewizja działa na widza jak model zachowań prospołecznych, czy antyspołecznych, których nie musimy się uczyć, ćwiczyć, powtarzać czy trenować, aby te zachowania podjąć w sytuacji, kiedy nadarza się sprzyjająca okazja.

Sytuacja ta sprawia, że dziecko staje się nie tylko obserwatorem przemocy, lecz również jej sprawcą. Oglądanie scen przemocy w telewizji wpływa na agresywność dzieci, a korzystanie z gier komputerowych o takiej treści ma wpływ jeszcze silniejszy. Dziecko, uczestnicząc w akcji rozgrywającej się na ekranie włącza się czynnie lub identyfikuje z pojedynczym czy wieloma bohaterami. Bierze więc udział w różnych, często agresywnych sytuacjach, akceptuje patologiczne zachowania, a tym samym staje się uczestnikiem aktywnie utożsamiając się w danej akcji. Najczęściej utożsamia się z bohaterem takim, który zwycięża, doświadczając przy tym poczucia siły, mocy, nabierając tym samym cech zachowania agresywnego.

3. Model braku wpływów „no effect”. Zakłada on, że przekaz filmowy i telewizyjny nie ma większego wpływu na widza. Przemoc, agresja w fazie początkowej pobudzają silnie wrażenia i odczucia widza, po których następuje zobojętnienie, brak reakcji.

Dzieci oglądając filmy „agresywne” o wiele słabiej reagują na przejawy agresji i przemocy wśród rówieśników. O wiele rzadziej przychodzą z pomocą bitym kolegom, nie widząc niczego złego w zachowaniach bijących. Zaczyna się jednocześnie kształtować pogląd, że świat jest niebezpieczny, a przemoc jest powszechnie akceptowana, gdyż właśnie przemoc jest jedynym sposobem rozstrzygania nieporozumień.

23. Scharakteryzuj główne style wychowania.

Rodzina jest tym składnikiem środowiska wychowawczego, który oddziałuje na jednostkę najdłużej, niekiedy przez całe życie. Wpływ wychowawczy jest jednak najsilniejszy we wczesnych stadiach rozwoju, w okresie dzieciństwa, gdy jednostka nie podlega jeszcze lub podlega w ograniczonej mierze oddziaływaniom innych instytucji, a za opiekę nad nią i jej wychowanie odpowiedzialni są przede wszystkim rodzice. Rodzina stanowi w życiu dziecka pierwsze i naturalne środowisko wychowawcze. Rodzina jako grupa wychowawcza oddziałuje na dzieci przez sam fakt bycia jej członkiem. Proces wychowawczy dokonuje się w toku codziennych zmagań, podczas pracy, zabawy, odpoczynku, rekreacji oraz podczas udziału w życiu społecznym i kulturalnym. Rodzice przygotowują swoje dziecko do pełnienia ról społecznych w dorosłym życiu.
Funkcje wychowawcze spełniane przez rodzinę zostają realizowane w rozmaity sposób, każdą rodzinę cechuje też określony styl wychowania, decydujący o ilości i jakości oddziaływań na psychikę dziecka.
Styl wychowania charakterystyczny dla danej rodziny jest jakby odbiciem sposobów i metod oddziaływania na dziecko wszystkich członków rodziny.

Styl autokratyczny - przeważał w rodzinach patriarchalnych, ma on więc charakter, konserwatywny i jest oparty na tym rodzaju autorytetu, który został nazwany autorytetem przemocy lub pedantyzmu. Zakłada wyraźny dystans między rodzicami a dzieckiem. Rodzice kontaktują się z nim w sposób formalny, nie wnikając w jego potrzeby psychospołeczne, zainteresowania, motywy i uzdolnienia itp. Starają się kierować \" odgórnie\", nagminnie wydając polecenia i zakazy. Uznają tylko racje własne, nie tolerują sprzeciwu. Manipulują dzieckiem, nie dopuszczając go do współdecydowania w sprawach rodzinnych. W razie nieposłuszeństwa stosują surowe kary. Od dzieci wymaga się bezwzględnej karności i posłuszeństwa, podporządkowania się wszystkim poleceniom i nakazom rodziców, a zwłaszcza ojca.

Styl liberalny - przypomina pod pewnymi względami wychowanie niekonsekwentne czy też ingerowanie w sprawy dziecka i w jego zachowanie wyłącznie od przypadku do przypadku. W rodzinie polega na całkowitym niemal pozostawieniu dziecka samemu sobie, a więc nie wtrącaniu się w jego sprawy, tolerowanie aspołecznych zachowań, brak kontroli i opieki ze strony rodziców. Istotną cechą liberalnego stylu wychowania jest zarówno pobłażliwy stosunek do dziecka, jak i przesadna uległość, wyrażająca się m.in. w spełnianiu wszelkich jego zachcianek i życzeń. Styl liberalny przypomina pod pewnymi względami wychowanie niekonsekwentne czy też ingerowanie w sprawy dziecka i w jego zachowanie wyłącznie od przypadku do przypadku. Często to dziecko kieruje rodzicami, korzysta z nadmiernej swobody i przywilejów, co w konsekwencji sprawia, iż są to \" jednostki wprawdzie o dużym poczuciu własnej wartości( niestety często zbyt dużym), ale niejednokrotnie egoistyczne, niezdyscyplinowane wewnętrznie, niezdolne do trwałego wysiłku, mało zahartowane.

Styl demokratyczny - jest uważany za najkorzystniejszy styl wychowania dla rozwoju osobowości dziecka. Dziecko bierze udział w życiu rodziny, omawia, dyskutuje i planuje sprawy codziennego współżycia rodzinnego. Zna zakres swoich obowiązków, na które sam się zgodził. Rodzice preferujący ten styl wychowania nie stosują na ogół kar, a raczej wyjaśniają dziecku jak i dlaczego powinno postąpić inaczej, posługują się metodami perswazji i argumentacji. W takiej rodzinie rodzice odwołują się w pierwszym rzędzie do uczuć i ambicji dziecka. Stosują zachęty. Dążą do związania dziecka ze sobą uczuciem sympatii. Więź emocjonalna dziecka z rodzicami jest silna, przeważają zdecydowanie uczucia pozytywne, wzajemne zaufanie, sympatia i życzliwość.

24. Koncepcja człowieka we współczesnych nurtach psychologii : behawioryzmie, psychoanalizie, psychologii humanistycznej, psychologii poznawczej (do wyboru).

"Koncepcje psychologiczne człowieka" to książka w której Józef Kozielecki przedstawił różne koncepcje człowieka w świetle psychologii i pedagogiki (opisując ich zastosowanie w szkolnictwie). Kozielecki opisał cztery koncepcje człowieka.

Behawioryzm ( Watson) akcentuje wpływ środowiska zewnętrznego na człowieka i podkreśla możliwości manipulowania, sterowania człowiekiem. Zachowanie człowieka całkowicie zależy od bodźców zewnętrznych, jest reakcją na bodźce. Rozwój człowieka to proces wytwarzania (uczenia się) poszczególnych nawyków. Behawioryzm jest skoncentrowany na nagrodach i karach, jakich dostarcza człowiekowi środowisko (programowanie człowieka). Innymi słowy mówiąc, istnieją dwa rodzaje wzmocnień, które modyfikują zachowania człowieka: wzmocnienia pozytywne i negatywne. Sterują one postępowanie człowieka z zewnątrz. W podejściu behawioralnym wolność jest zatem brakiem negatywnych wzmocnień w środowisku zewnętrznym, a godność jest budowana na podstawie pozytywnych wzmocnień, które staja się bodźcami moralnymi.

Koncepcja psychodynamiczna,(Freud) która w psychologii ogólnej przybiera nazwę psychoanalizy. Mamy tu do czynienia z nieuświadomionymi wewnętrznymi siłami człowieka, które sterują ludzkim zachowaniem. Siły te pochodzą z trzech źródeł: z popędów, potrzeb oraz dążeń ludzkich. Ogromna energia psychiczna, która rodzi się z tych nieświadomych dążeń, popędów i potrzeb często spożytkowana zostaje na poradzenie sobie z konfliktami, które tu występują. Człowiek nie potrafi sobie poradzić z tymi konfliktami stąd zaczynają u niego działać różne mechanizmy, które kierują jego postępowaniem. Kozielecki wyróżnił cztery rodzaje mechanizmów obronnych: represja, projekcja, racjonalizacja i substytucja. Represja to automatyczne, dokonujące się nieświadomie, wyparcie nieakceptowanych treści, bodźców, uczuć z sfery świadomej do podświadomości. Projekcja polega na przypisywaniu sobie cech pozytywnych, których nie posiadamy, oraz na zrzucaniu na innych własnych cech, których nie akceptujemy. Racjonalizacja to pozorne rozumowe rozwiązanie, polega albo na obniżeniu dążeń, albo na obniżeniu wartości pożądanej rzeczy. Substytucja czyli zastąpienie. Sposobem radzenia sobie z tymi konfliktami i mechanizmami jest systematyczna psychoterapia. Zastosowanie tej koncepcji w szkolnictwie dotyczy nieuporządkowanych emocji uczniów. Psychoterapia jest niezwykle pomocna w leczeniu zaburzeń emocjonalnych, a właśnie rozwój emocjonalny jest w dzisiejszej szkole zaniedbany na rzecz rozwoju intelektualnego.

Koncepcja poznawcza. ((Jeny Bruner, Harry Simon, George Kelly). Według tej koncepcji człowiek jest twórczym, samodzielnym podmiotem, który potrafi decydować o swoim losie i ma na niego wpływ. Ludzkie działanie jest świadome i intencjonalne. Jest nie tylko reakcją na bodziec, jak twierdzili behawioryści, ale również interpretacją informacji, które pochodzą

z zewnątrz, dzięki strukturom poznawczym, które człowiek posiada. Owe struktury poznawcze to wiedza nabyta w czasie uczenia się i myślenia, zakodowana w pamięci. Człowiek poznaje i rozumie świat, i może w nim rozsądnie działać właśnie dzięki

tej wiedzy zakodowanej w poznawczych strukturach, a także poprzez twórcze przetwarzanie tej wiedzy. Człowiek jest w stanie sam zmieniać swoje zachowanie a dokonuje się to na drodze wychowania, które jest planowe, oraz poprzez autokreację, samorozwój, czyli tworzenie siebie według własnego projektu. Szkoła, jako środowisko wychowawcze ale i dydaktyczne, ma za zadanie tak formować swoich uczniów, aby byli sprawcami, aby umieli podejmować czynności związane z socjalizacją, czyli przystosowaniem się do warunków, w których i m przyjdzie żyć i mieszkać, do środowiska. Sprawca, to także ktoś kto jest zdolny do zmiany samego siebie, do autokreacji.

Koncepcja humanistyczna (Abraham Maslow, Carl Rogers) również docenia ludzką aktywność. Mamy tu do czynienia z holistycznym i personalistycznym ujęciem człowieka, które pozwala wyakcentować jego intencjonalność i transcendencję. Człowiek posiada predyspozycje wrodzone, czyli surowiec dla rozwoju i tworzenia własnej osobowości. Wewnętrzna struktura człowieka to jego cechy dziedziczne i ukryte, potencjalne możliwości. Domaga się ona szacunku i godności. Centralnym tematem tej koncepcji jest ludzkie "stawanie się człowiekiem" poprzez wchodzenie w relacje z naturą, innymi ludźmi i samym sobą. Człowiek nieustannie się rozwija, dąży do samorealizacji i aktualizacji ukrytych możliwości poprzez miłość, altruizm, twórcze przeżycia i rozwój własnego "ja".

Szkoła, która preferuje humanistyczną wizję człowieka, dba o kształtowanie dojrzałych osobowości wychowanków, które będą umiały nieustannie podejmować trud własnego rozwoju.

25. Potrzeby psychiczne człowieka oraz znaczenie wiedzy i rozumienia w tej dziedzinie w działalności pedagoga.

Potrzeba psychiczna, motywacja to stan osoby doznającej poczucie niespełnienia (napięcie motywacyjne), czyli frustrację potrzeb, działający jako czynnik motywujący, skłaniający zatem jednostkę do aktywności, które mogą tę potrzebę zaspokoić. Inaczej - odczuwalny brak czegoś, który powoduje, że podejmuje się działania zmierzające do zapełnienia tego braku. Z potrzebami wiąże się pozytywna lub negatywna charakterystyka afektywna. Niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu powoduje niemożność zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu.

Według A. H. Maslowa hierarchia potrzeb:

Potrzeby fizjologiczne

- potrzeba jedzenia,

- potrzeba odpoczynku,

- potrzeba przyjemnych doznań zmysłowych,

- potrzeby seksualne.

Potrzeby bezpieczeństwa wyrażają się unikaniem tego, co może przynieść śmierć lub cierpienie

- potrzeba zależności,

- potrzeba opieki i oparcia,

- potrzeba braku lęku,

- potrzeba ładu.

Potrzeby afiliacji (przynależności i miłości, akceptacji, afirmacji); ich zaspokojenie rzutuje na sposób widzenia świata, występują w dążeniach przezwyciężenia osamotnienia, alienacji

Potrzeby szacunku i uznania

- potrzeba potęgi,

- potrzeba wyczynu,

- potrzeba wolności,

- potrzeba respektu i uznania innych,

- potrzeba dobrego statusu społecznego,

- potrzeba sławy,

- potrzeba dominacji

Potrzeby samorealizacji

- dążenie do rozwoju możliwości

- dążenie do realizacji celu

Ogólnie najważniejszymi potrzebami psychicznymi są:

- potrzeby biologiczne

- potrzeba bezpieczeństwa

- potrzeba poznawcza

- potrzeba aktywności

- potrzeba samodzielności, wzrostu osiągnięć rozwoju

- potrzeba kontaktu

- potrzeba przynależności

- potrzeba akceptacji

- potrzeba posiadania

- potrzeba seksualna

- potrzeba sensu życia

Piramida potrzeb wg. Maslowa

Potrzeby psychiczne wg. M.Ziemskiej:

- potrzeba życzliwości, miłości, troski

- potrzeba kontaktu z rodzicami i ich czujności oraz współczucia

- potrzeba kontaktu szacunku dla rozwijającej się jednostki

- potrzeba wzoru

- potrzeba samourzeczywistnienia

Znaczenie wiedzy i rozumienie w działalności pedagoga:

- pedagog poprzez swoja wiedzę powinien umieć rozwijać potrzeby i zainteresowania

młodzieży

- pedagog powinien umieć przeprowadzić odpowiednia diagnozę, powinien umieć rozpoznawać i rozróżniać potrzeby dzieci inteligentnych i dzieci odchylonych od norm społecznych

- rozpoznanie potrzeb dzieci i młodzieży i stopień ich nasilenia mogą zainspirować pedagoga do poszukiwania sposobu ich zaspakajania poprzez zmianę form pracy z uczniem na lekcjach

- skuteczność zaspakajania u uczniów potrzeb wychowawczych jest uzależniona od postaw nauczyciela i jego zdolności twórczych

- pedagog powinien posiadać wiedzę dotyczącą źródeł postępowania niezadowolenia, zdenerwowania, przygnębienia oraz przeciwdziałania ich szkodliwym następstwom, wiedz ta ma pozytywny wpływ na zrozumienie zachowań uczniów

- pedagog który kojarzy w umysłach ucznia nabywanie wiedzy z z zaspokojeniem potrzeb, jest wraz ze swoim przedmiotem lubiany, a ponadto pobudza on umysłowy temperament, smak wysiłku i nauki rozwija zainteresowania i zwykle im towarzyszące zdolności

- swobodna rozmowa sprawia łatwiejszy kontakt z wychowankiem aby rozpoznać jego potrzeby inaczej może nie chcieć odpowiadać ze wstydu lub z ostrożności, wiec zawodna jest rozmowa zmierzająca wprost do celu za pomocą pytania: Jakie są Twoje potrzeby? Po drugie może ich nie znać, może je tłumić, spychać ze świadomości

- pedagog szkolny powinien tak oddziaływać na dzieci i młodzież, aby w konsekwencji powodować kształtowanie u młodzieży właściwości psychicznych uzdolnień i umiejętności sprzyjających samorealizacji, umożliwiających kierowanie własnym życiem i realizacji własnych zamierzeń i zainteresowań

26. Rozwijanie procesów poznawczych u dzieci i młodzieży.

Procesami poznawczymi nazywa się wszystkie czynności psychiczne, które służą człowiekowi do uzyskania orientacji w otoczeniu, odnosi się do wszystkich psychicznych form aktywności, które związane są z nabywaniem, przetwarzaniem, organizowaniem i używaniem wiedzy(spostrzeganie, myślenie, uwaga, pamięć).

Teoria rozwoju poznawczego Piageta:

Rozwój intelektualny jest rozumiany jako adaptacja struktur poznawczych (schematów i operacji do wymagań środowiska). Taka adaptacja zachodzi poprzez procesy poznawcze asymilacji i akomodacji. Asymilacja to proces, w którym nowy przedmiot zostaje zrozumiany w terminach pojęć lub czynności(schematów) jakie dziecko posiada. Akomodacja jest komplementarnym procesem, który umożliwia jednostce modyfikowanie pojęć i czynności, tak by pasowały one do nowych sytuacji, przedmiotów lub informacji. Akomodacja jest procesem, który polega na zmianie istniejących schematów i wytwarzania nowych. Z powodu niezmiennej natury tych procesów Piaget określa asymilację i akomodację jako funkcje niezmienne. Zanim dziecko zdobędzie nowej wiedzy, znajduje się w stanie równowagi (lub poznawczej harmonii). Gdy ten stan równowagi zostaje zaburzony - to jest gdy jednostka napotka coś nowego lub wymagającego innego podejścia - procesy asymilacji i akomodacji działają w celu przywrócenia go. Piaget mówi o procesie równoważenia i w ten sposób rozwijają się struktury poznawcze.

Stadium 1 - sensoryczno - motoryczne (od urodzenia do końca 2 r.ż.)

Stadium 2 - przedoperacyjne (od 2 r.ż. do 7 r.ż)

Stadium 3 - operacje konkretne ( od 7 - 11 r.ż.)

Stadium 4 - operacje formalne (od 11 r.ż)

Natomiast Wygotski różnił się od Piageta w sprawie znaczenia jakie w rozwoju dziecka maja inni ludzie, posiadający większą wiedzę. Wygotski twierdził, że dzieci nabywają mechanizmów myślenia i uczenia się w rezultacie społecznych interakcji, a jaki angażują się z dorosłymi ze swojego otoczenia

Podstawowe znaczenie dla rozwoju procesów poznawczych dziecka ma uwaga. Dzięki uwadze możliwe jest zarówno uzyskanie potrzebnych informacji, jak i ich przetworzenie oraz zapamiętanie. Dokonuje się to za pośrednictwem;

ukierunkowanego przeglądu eksponowanych bodźców

eliminacji bodźców zbędnych

zahamowania działań impulsywnych

selekcji i kontroli reakcji właściwych

Do 5 roku życia uwaga dziecka ma charakter mimowolny; dziecko skupia ją na wyrazistych cechach nowego bodźca, oraz na bodźcach atrakcyjnych.

Zmiana w zakresie uwagi pojawia się między 5, a 7 rokiem życia, kiedy uwaga zaczyna być

kontrolowana przez wewnętrzne reguły poznawcze, np. strategię selektywnego poszukiwania.

W miarę dojrzewania dzieci stają się coraz bardziej systematyczne, bardziej elastyczne i coraz mniej egocentryczne. Ich uwaga mimowolna staje się coraz bardziej zależna od celu oraz struktury czynności poznawczej.

Dzieci mogą różnić się stopniem koncentracji uwagi i umiejętnością skupiania uwagi dowolnej. Stopień umiejętności dowolnego skupiania uwagi ma bezpośrednie odzwierciedlenie w postępach w nauce. Obserwacja zachowania tych uczniów, którzy maja słabe wyniki pokazuje, że;

poświęcają oni zadaniu nieodpowiednią ilość czasu

nie stosują strategii umysłowych

w zbyt słabym stopniu mobilizują się aby uzyskać powodzenie

W okresie późnego dzieciństwa następuje dalszy rozwój pamięci. Pamięć, do tej pory raczej mechaniczna, zaczyna się przekształcać w pamięć w coraz większym stopniu logiczną.

Powszechne u dzieci w okresie średniego dzieciństwa nastawienie na dosłowne zapamiętanie wyuczonego materiału, zaczyna ulegać zmianom. Dzieci szkolne coraz częściej starają się zapamiętać treść tego czego się uczą.

Wykorzystują przy tym rozmaite strategie pamięciowe.

W miarę upływu lat, a także zależnie od rodzaju materiału, zmienia się repertuar stosowanych przez dzieci strategii pamięciowych. Do momentu rozpoczęcia nauki szkolnej dzieci skłonne są polegać na strategiach niewerbalnych, takich jak wskazywanie palcem.

Między 6-7, a 10 rokiem życia dzieci stosują następujące strategie:

wyliczanie i powtarzanie, semantyczne organizowanie, tworzenie wskazówek, opracowanie.

Dzieci w 10 roku życia regularnie stosują hierarchiczną kategoryzację, aby skutecznie nauczyć się i później operować bardziej złożonymi wiadomościami.

Pod koniec młodszego wieku szkolnego dzieci przy wyborze strategii pamięciowej kierują się m. in. ilością czasu i wysiłku potrzebnego do nauczenia się danego materiału.

Wraz z wiekiem dzieci wypracowują strategie coraz bardziej złożone i coraz lepiej dostosowane do danego zadania.

Zdolność do stosowania coraz lepszych strategii zapamiętywania wiąże się ze zmianami w zakresie myślenia.

Późne dzieciństwo to okres, w którym zgodnie z poglądem Piageta następuje przejście od stadium myślenia przedoperacyjnego do stadium operacji konkretnych. Np. operacje na pojęciach fizycznych, matematycznych oraz pojęciach społecznych.

Jednym z najważniejszych osiągnięć tego okresu jest pojawienie się myślenia logicznego, pozwalającego na przeprowadzenie wnioskowania o charakterze przyczynowo-skutkowym.

Myślenie przyczynowo-skutkowe możliwe jest dzięki zdolności do decentracji poznawczej (polega ona na umiejętności ujmowania cech rzeczywistości z różnych punktów widzenia), do tworzenia sekwencji (słownych, ruchowych, myślowych).

Późne dzieciństwo to moment rozwoju zdolności do dokonywania różnych klasyfikacji w tym, tworzenie klas kategorii pojęciowych oraz rozwoju pól semantycznych.

W tym okresie stopniowo doskonalą się sprawności związane z używaniem pojęć abstrakcyjnych.

27. Rozwijanie procesów emocjonalno - motywacyjnych u dzieci i młodzieży.

Osiągnięcia dziecka w dziedzinie rozwoju poznawczego, językowego oraz obrazu własnej osoby stanowią podstawę dla rozwoju emocjonalnego.

Procesy emocjonalne bywają regulatorami stosunków między człowiekiem a otoczeniem.

W zasadzie emocje o bardzo silnym natężeniu dezorganizują działania. W wielu sytuacjach przeżycia emocjonalne wpływają dodatkowo na przebieg działania. Zdarza się, że również porażka, która nastąpiła bezpośrednio po sukcesie mobilizuje aktywność, wpływa na polepszenie wyniku. Czyli lęk o średnim natężeniu działa mobilizująco. Treść emocji także wpływa na efektywność działania np. uczucie gniewu działa mobilizująco, natomiast smutek czy przygnębienie łączy się ze spadkiem aktywności a nawet całkowicie biernym zachowaniem. Procesy emocjonalne oddziałują na kierunek działania.

Natomiast procesy motywacyjne są również regulatorem ludzkiego działania, gdyż podobnie jak procesy emocjonalne mogą ukierunkować jego działanie.

Motywacja to zespół wyznaczników ukierunkowujących zachowanie na określone cele. Procesami motywującymi są takie zjawiska jak- chęć, życzenie, pragnienie, zainteresowanie czymś, obawa przed czymś.

Źródłem aktywności są często potrzeby i zadania, potrzeby biologiczne ( instynkty i popędy), psychiczne, osobiste i społeczne.

Osiągnięcia dziecka w dziedzinie rozwoju poznawczego, językowego oraz obrazu własnej osoby stanowią podstawę dla rozwoju emocjonalnego.

Procesy emocjonalne bywają regulatorami stosunków między człowiekiem a otoczeniem.

W zasadzie emocje o bardzo silnym natężeniu dezorganizują działania. W wielu sytuacjach przeżycia emocjonalne wpływają dodatkowo na przebieg działania. Zdarza się, że również porażka, która nastąpiła bezpośrednio po sukcesie mobilizuje aktywność, wpływa na polepszenie wyniku. Czyli lęk o średnim natężeniu działa mobilizująco.

Treść emocji także wpływa na efektywność działania np. uczucie gniewu działa mobilizująco, natomiast smutek czy przygnębienie łączy się ze spadkiem aktywności a nawet całkowicie biernym zachowaniem. Procesy emocjonalne oddziałują na kierunek działania.

Natomiast procesy motywacyjne są również regulatorem ludzkiego działania, gdyż podobnie jak procesy emocjonalne mogą ukierunkować jego działanie.

Motywacja to zespół wyznaczników ukierunkowujących zachowanie na określone cele. Procesami motywującymi są takie zjawiska jak- chęć, życzenie, pragnienie, zainteresowanie czymś, obawa przed czymś.

Źródłem aktywności są często potrzeby i zadania, potrzeby biologiczne ( instynkty i popędy), psychiczne, osobiste i społeczne.

Rozwój motywacji wg Nancy Leffert- „Kształtuj charakter i buduj osobowość dziecka”

• Dzieci muszą znać i mieć możliwość obserwowania zmotywowanych dorosłych odnoszących sukcesy. Rób, co możesz, aby pomagać malca spędzać czas z dorosłymi, którzy pragną odnosić sukcesy w pracy, domu i działalności społecznej.

• Pozwalaj dzieciom bawić się tymi zabawkami, które im się podobają . Dzięki temu znajdą motywację w sobie - będą się bawić dla siebie, a nie po to, aby sprwić przyjemność innym.

• Motywacja trwa dłużej, gdy pochodzi z wewnątrz. Zamiast nakłaniać dzieci do czegoś, pozwól im się kierować własnymi zainteresowaniami.

• Dziel trochę zadania na etapy, aby umożliwiać dzieciom częstsze odnoszenie sukcesów. Zbyt duże wyzwania mogą przytłoczyć i zniechęcić malców.

• Pomagaj dzieciom szukać odpowiedzi na nurtujące pytania oraz dowiadywać się coraz więcej na tematy, które je interesują. Kiedy dziecko zadaje pytanie, zawsze udzielaj mu odpowiedzi. Jeśli nie jesteś pewien, czego malec chce się dowiedzieć, powiedz: „Nie wiem, o co dokładnie Ci chodzi. Czy mógłbyś powiedzieć coś więcej? '' .

Emocje mają podłoże biologiczne i stanowią część wrodzonych predyspozycji wszystkich istot ludzkich. Już w początkowych tygodniach życia można rozróżnić kilka podstawowych emocji, natomiast kolejne pojawiają się w pużniejszych etapach rozwoju, gdyż wymagają bardziej złożonych funkcji poznawczych, takich jak poczucie Ja, które kształtuje się dopiero po okresie niemowlęcym. Wspólne objawy biologiczne powodują, ze wszyscy ludzie posiadają ten sam repertuar emocji . Jednakże sposób i okoliczności, w jaki okazujemy swoje emocje będzie zależał od wychowania i doświadczenia.

Dzieci nie tylko doświadczają emocji, również o nich myślą. Od razu, gdy zaczynają mówić są w stanie je nazwać, rozmyślać o nich, oraz rozmawiać na ich temat. Również od 3.r.ż. potrafią wnioskować na temat stanów emocjonalnych innych osób, coraz lepiej rozumieć przyczyny i przewidywać skutki emocji. To z kolei umożliwia pużniejsze tworzenie rozbudowanych teorii na temat tego, dlaczego ludzie zachowują się tak, a nie inaczej. Dzieki temu dzieci uzyskują większą zdolność „czytania w umyśle'' innych osób.

Proces ten jest w dużej mierze możliwy dzięki rozmową na temat emocji, najpierw z rodzicami potem z innymi dziećmi. Wynika z nich, że nawet małe dzieci bardzo interesują się przyczynami własnych i cudzych emocji. Dzieci z rodzin, z których się często o tym rozmawia, są bardziej zaawansowane w rozumienie emocji niż dzieci z innych rodzin. Zatem rozwój emocjonalny kształtowany jest przez doświadczenie społeczne. Widać to wyraznie, kiedy porówna się „reguły okazywania emocji '', których dzieci różnych kultur muszą się nauczyć. Są to normy wyrażania określonych emocji w określonych okolicznościach.

Tak samo jak w przypadku kompetencji intelektualnych, obserwuje się duże zróżnicowanie kompetencji emocjonalnych. Istnieje wiele przyczyn tych różnic: biologiczne, donoszące się do temperamentu i innych cech wrodzonych ; interpersonalne, tj. sposób wychowania dziecka, i środowiskowe, także jak np. ubóstwo. Szczególnie istotna cecha jak regulacja własnych emocji i panowanie nad nimi, ponieważ brak tych zdolności może mieć fatalne skutki społeczne. Rozwój tych umiejętności polega na przeniesieniu kontroli z opiekuna na dziecko. Procesowi temu poświęcony jest cały okres dzieciństwa, kiedy to dziecko przyswaja sobie rozmaite strategie regulacji uczuć i sposobu ich ukazywania.

Zródło: H. Rudolph Schaffer „Psychologia dziecka ''

28. Rozwijanie postaw prospołecznych u dzieci i młodzieży.

Pojęcie postawy rozumiane jest przede wszystkim jako element osobowości wyrażający się w gotowości człowieka do określonego zachowania się w danej sytuacji, inaczej mówiąc jest pewnym nastawieniem wynikającym z poglądów, uczuć i dążności danej jednostki odnoszących się do rzeczy nastawienia. Źródłem postaw jest przyjęty światopogląd, rozumiany jako zbiór subiektywnych doświadczeń intelektualnych i emocjonalnych, określających relację z rzeczywistością.

Można wyróżnić postawę prospołeczną i aspołeczną.

- "postawa prospołeczna to przejawiające się w zachowaniu skłonności do podejmowania czynności prospołecznych czy korzystnych społecznie. Postawę prospołeczną cechuje występowanie u danego osobnika licznych czynności prospołecznych. Przyjmują one formę udzielania pomocy, dodawania ufności we własne siły, darzenia "dobrym słowem", zaspokajania ludzkich potrzeb, opiekowania się, obrony słabszych, wyrażania współczucia. Postawy i odpowiadające im czynności prospołeczne przejawiają się w różny sposób w zależności od wieku, wykształcenia, przynależności społecznej, zwyczajów i tradycji kulturowych obowiązujących w danej grupie. Do postaw prospołecznych kształtujących się w procesie socjalizacji zaliczamy: postawę życzliwości, sprawiedliwości oraz altruistyczną".

Jeżeli na jednostkę oddziałowuje grupa będąca nosicielem określonej podkultury, sprzyja to wytworzeniu się działania aspołecznego.

- " mianem postawy aspołecznej można określić występującą u danego osobnika skłonność, tendencję do działania aspołecznego. W tym znaczeniu postawa aspołeczna przejawia się w występowaniu licznych czynności aspołecznych, tj. postawa izolacji, egocentryzmu, wrogości i sadyzmu. Różnią się one sposobem manifestowania oraz stopniem szkodliwości społecznej".

Formy postaw.

Konstruktywne, czyli twórcze, wnoszące coś nowego, ale także spajające to, co jest. Przykładem takiego nastawienia są wszelkie postawy prospołeczne: altruistyczne, obywatelskie czy patriotyczne.

- altruistyczne - wyrażające się troską o dobro drugiego człowieka, ukierunkowane na realizację celów pozaosobistych często z poświęceniem własnych interesów. Niekoniecznie muszą to być nastawienia świadome, ale przede wszystkim bezinteresowne i dobrowolne.

- obywatelskie - to postawy wyrażające się wypełnianiem podstawowych obowiązków wynikających z faktu zamieszkania lub przebywania w danym kraju i społeczności; należą do nich: troska o wspólne dobro, dbałość o stan środowiska naturalnego, poszanowanie innych, przestrzeganie prawa oraz gotowość do ponoszenia pewnych ciężarów i świadczeń na rzecz dobra wspólnego.

- patriotyczne, tak jak obywatelskie, wynikające z kierowania się dobrem wspólnym, ale oprócz tego, wyrażające się szacunkiem i umiłowaniem ojczyzny, poczuciem silnej więzi emocjonalnej z narodem, jego kulturą i tradycją, stawianiem dobra własnego kraju ponad interesy osobiste oraz gotowością poświęcenia się na rzecz ojczyzny. Postawę patriotyczną, co zdecydowanie odróżnia ją od nacjonalistycznej, charakteryzuje także szacunek dla innych narodów.

Postawy prospołeczne, stanowią warunek niezbędny egzystencji i prawidłowego funkcjonowania ludzi. Dlatego też każdy rodzic powinien troszczyć się o to, by takie postawy kształtować. Wśród postaw kształconych w procesie wychowania ważną rolę stanowią postawy prospołeczne. Przejawiają się one w uwrażliwieniu innych osób i grup społecznych oraz gotowości do podejmowania korzystnego dla nich działania. Do postaw tych należą: postawa współdziałania, życzliwości, sprawiedliwości oraz altruistyczna.

System ogólnych postaw dotyczący ustosunkowania się dziecka do otaczającego świata, zwany charakterem, kształtuje się w okresie, gdy ono zaczyna pojmować, że nie każdy sposób zaspokajania potrzeb wywołuje aprobatę otoczenia. Rodzice preferując i nagradzając jedne sposoby zachowania, a ganiąc inne, wskazują dziecku, jak powinno się zachowywać w konkretnej sytuacji. Dziecko obserwuje także rodziców i innych członków rodziny. Widzi, w jaki sposób odnoszą się do siebie, do podejmowanych zadań, do innych ludzi. Ustosunkowanie się rodziców do otoczenia, wyrażane w różnych opiniach wpływa na podobne widzenie tych spraw przez dziecko. W młodszym wieku szkolnym utrwalają się te sposoby zachowania, które często powtarzane są w odniesieniu do dziecka lub też w jego obecności. Przy współudziale rodziny kształtują się zachowania prospołeczne tj. ustosunkowanie się do środowiska i umiejętność nawiązywania pozytywnych kontaktów z innymi ludźmi, zdolność do odczuwania ich przeżyć emocjonalnych, poszanowanie indywidualności drugiego człowieka, tolerancja wobec odmiennych poglądów, poszanowanie własności społecznej.

W ramach środowiska rodzinnego E. Misiorna [1987, s. 67-68] wyodrębniła grupę czynników, które wpływają na kształtowanie się wrażliwości dziecka na los drugiego człowieka i gotowość przyjścia mu z pomocą.

Należą do nich:
1. sytuacja społeczna rodzin badanych dzieci:
- wykształcenie rodziców;
- struktura rodziny;
- liczba dzieci w rodzinie;
- pozycja dziecka w rodzinie;
2. organizacja życia w rodzinie:
- obowiązki dziecka w rodzinie - ich charakter i częstotliwość;
- organizacja dnia dziecka w rodzinie;
3. system wychowania i atmosfera wychowawcza w rodzinie:
- system kar i nagród;
- wartości uznawane przez rodziców;
-stosunek rodziców do kontaktów społecznych dziecka;
- kontrola czasu wolnego dziecka prze rodziców.

Rodzina stanowi grupę społeczną, w której dziecko przyswaja normy społeczne, zasady współżycia i współdziałania z ludźmi. Swoistość ta wynika z silnych powiązań emocjonalnych członków rodziny, intensywności i bezpośredniości oddziaływań wychowawczych. Z psychologicznego punktu widzenia czynniki te umożliwiają uczenie się zachowań społecznych w sposób najbardziej trwały i efektywny. Mechanizmem kształtującym postawy altruistyczne jest naśladowanie rodziców. Z drugiej strony, rodzice mają możliwość bezpośredniego oddziaływania na dziecko, stosując przy tym różne środki wychowawcze, "wysuwając" ku dziecku swoje oczekiwania i żądając ich realizacji.

Liczne badania jak podaje J. Karyłowski [1977, s. 64] wskazują, iż czynnikiem o podstawowym znaczeniu mającym wpływ na rozwój zdolności do zachowań prospołecznych jest silny związek emocjonalny między dzieckiem a rodzicami. Dawanie dziecku ciepła i okazywanie mu miłości sprzyja kształtowaniu się pozytywnego stosunku do samego siebie i wiary we własne siły. Stanowi to ważną przesłankę zdolności do zachowań prospołecznych. Kontakt z rodzicami stanowi dla dziecka model, wzorzec kontaktów z ludźmi. Okazywanie przez rodziców miłości dziecku kształtuje u niego przyszły pozytywny stosunek do innych ludzi. Jest on także czynnikiem sprzyjającym identyfikowaniu się dziecka z rodzicami, przyjmowaniu ich wartości i naśladowaniu ich zachowań.

Odpowiednie pokierowanie rozwojem dziecka, zapewnienie mu właściwych warunków do życia, odpowiedzialność i świadomość wychowawcza będą w dużym stopniu wpływać na postawy dziecka wobec innych ludzi: najpierw osób z najbliższego otoczenia, później kolegów z klasy i szkoły, z biegiem lat - wobec coraz szerszych kręgów społecznych.

W podjętej odnowie naszego kraju wyjątkowe miejsce przypada rodzinie w kształtowaniu pozytywnych form społecznego zachowania. Wydaje się, że świadomość wychowawcza rodziców i ich poczucie odpowiedzialności za los dziecka ma ogromne znaczenie w jego dalszym życiu.

29. Nowatorskie nurty edukacyjne w oświacie i wychowaniu XX wieku.

Na przełomie XIX i XX w. tradycyjna szkoła była krytykowana za sztywną „koszarową” organizację i atmosferę, za sformalizowane metody, powodujące raczej bierność intelektualną uczniów i wymagające bardziej „zapamiętania” aniżeli „rozumienia” wiedzy, za oderwanie i izolowanie młodzieży od codziennego życia społecznego i kulturalnego itp. Ta krytyka wywołała ruch reform, który znalazł wyraz w pierwszych dziesięcioleciach stulecia w ruchu nazywanym NOWYM WYCHOWANIEM. N.W. żądało od wychowania i edukacji szkolnej indywidualizowania, uwzględniania samorzutnych zainteresowań młodzieży, swobody, pielęgnowania samodzielności i aktywności uczniów, pomagania wychowankom w autoedukacji i samowychowaniu oraz w uzyskiwaniu jednostkowego sukcesu. Zgodne to było z duchem liberalizmu politycznego i leseferyzmu gospodarczego (fr. laisser faire - pozwalać czynić). Leseferyzm w życiu gospodarczym to całkowita wolność nie krępowania wpływem państwa; w wychowaniu zaś w miejsce tradycyjnej „tresury” - akceptowanie żywiołowości i spontaniczności dzieci¹.

Ellen Key szwedzka publicystka i działaczka społeczna w książce „Stulecie dziecka” w r. 1900 przedstawiła koncepcje szkoły jutra jako szkołę radosnego życia dziecka. Zapowiadała, że XX w. zapewni szczęśliwy rozwój wychowawczy i taką szkołę wszystkim dzieciom na świecie. I rzeczywiście w pierwszych dziesięcioleciach XX w. Now. Wych. deklarowało i wniosło przemyślaną psychologicznie i serdeczną opiekę każdemu dziecku oraz w tym duchu doskonaliło metody nauczania i wychowania szkolnego i pozaszkolnego. Pedagogika przyjmowała charakter pedagogiki humanistycznej tzn. opowiadała się radykalnie i jednoznacznie po stronie dziecka jako człowieka i jego niezbywalnych praw ludzkich do szacunku, szczęśliwego dzieciństwa i edukacji na miarę indywidualnych zdolności i osobowych możliwości. Realizowano to poprzez urzeczywistnienie nowatorskich koncepcji wychowawczych i dydaktycznych np.

1) ruch tzw. WIEJSKICH ZAKŁADÓW WYCHOWAWCZYCH („szkół na wsi”)

1. szkoła dr Cecila Reddiego w Abbotsholm w Anglii

2. szkoła Edmunda Demolinsa w La Roche we Francji

3. Landerziehungsheim Hermanna Lietza w Niemczech i inne

4. pisał o nich w Polsce już w 1908 roku Józef Lewicki

2) upowszechniają się instytucje wychowania przedszkolnego: oprócz prywatnych i wyznaniowych powstaje też publiczne nawet na wsiach. (dziecko musi wychodzić „poza rodzinę”)
3) system Marii Montessori (1870 - 1952) powstały we Włoszech w zakładanych „domach dziecięcych” - zakładał on kształcenie wrażliwości wszystkich zmysłów oraz rozwój umysłowych i manualnych sprawności dziecka przez dostarczenie mu materiału „dydaktycznego” (do manipulowania) i umożliwienie spontanicznej aktywności w warunkach jak najbardziej zbliżonych do prawdziwego życia.

4) ośrodki zainteresowań - jako skuteczna metoda nauczania i wychowania dzieci - twórca belgijski lekarz i pedagog Ovide Decroly (1871 - 1932)

5) nauczanie całościowe i nauczanie łączne - w edukacji wczesnoszkolnej-w naszych szkołach obecnie ta koncepcja odżywa jako nauczanie zintegrowane, czy nauczanie blokowe

6) metody technik żywego rachunku i swobodnego tekstu dzieci - żywe i stosowane do dziś - powstałe we Francji- twórca Celestin Freinet (1896 - 1966)

7) szkoły pracy - zasłynęły w organizowaniu szkolnej pracy wychowawczej i dydaktycznej-
a) w Niemczech „szkoła pracy” Georga Kerschensteinera

b) w Szwajcarii „szkoła twórczej aktywności” dzieci Adolphe'a Ferriere'a

c) w Polce „szkoła twórcza” Henryka Rowida

8) rozwiązywanie problemów jako metoda nauczania J. Deweya (ameryk.)

plan daltoński Helen Parkhurst (ameryk.)

metoda projektów Williama H. Kilpatricka (ameryk.)

plan mannheimski „dobru pedagogicznego na podstawie uzdolnień dziecka” (niemiec) Antona Josepha Sickingera

9) dzisiejsze koncepcje szkół twórczych, szkół „autorskich” szkół „bez murów” itd.

Wyżej wymienione nowości stanowiły jedynie „oazy” dobrej roboty pedagogicznej, ponieważ szkoły powszechne w swojej masie i skali światowej pozostawały „skoszarowanymi” instytucjami przekazującymi dzieciom i młodzieży encyklopedyczną wiedzę głównie „do zapamiętania”.
Dodać należy tu również rozwój wychowawczej troski i opieki nad wszelkimi kategoriami dzieci i młodzieży tj. m.in. sierotami, dziećmi opuszczonymi, moralnie zaniedbanymi i przestępczymi, niepełnosprawnymi itp.np.

1. samorządne republiki dziecięce i młodzieżowe (Ameryka)

2. kolonie i kluby dziecięce (Rosja)

3. dom sierot J. Korczaka (Polska)

4. „Nasz Dom” M. Rogowska - Falska

5. „wioski - gniazd sierocych” K. Jeżewskiego

6. „ogniska wychowawcze” dla młodzieży zaniedbanej Kazimierza Lisieckiego - Dziadka

Rozwój pedagogiki specjalnej np. Maria Grzegorzewska w Polsce. Skauting odegrał znaczącą rolę wychowawczą i opiekuńczą - stworzony przez lorda Roberta Stephensona Baden - Powella. W Polsce - skauting przeniósł Andrzej Małkowski.

„Sportowa edukacja” powstała i spopularyzowana została w wyniku wskrzeszenia przez Pierre'a de Coubertina nowożytnych igrzysk olimpijskich (1896r.). Zasada sportu „fair play” ukazała swoją wielką siłę wychowawczą^.

30. Przykłady twórców wielkich systemów pedagogicznych.

Jan Amos Komeński (1592-1670)

U podstaw poglądów Komeńskiego leży sensualistyczna teoria poznania. Przyjmując, że prawdziwość i pewność nabywanej przez człowieka wiedzy zależy przede wszystkim od świadectwa zmysłów. Szczególną wagę przywiązywał do zasady poglądowości w nauczaniu. Troszczył się o to aby objęto nauczaniem ogół ludzi. Dużą zasługą Komeńskiego jest utworzenie klasowo - lekcyjnego systemu nauki szkolnej. W „Wielkiej dydaktyce" rozwinął go udoskonalił i uzasadnił. Wyodrębnił w nim 4 sześcioletnie szczeble, obejmujące lata nauki i wychowania młodego człowieka. Najpierw w szkole macierzystej (od lat 6) następnie w szkole języka ojczystego (6 - 121at), w szkole języka łacińskiego (12 - 18) i wreszcie w akademii (do 24 lat).

Jan Jakub Rousseau (1712-1778)

Był bojownikiem o prawo dziecka do [aktywności, do swobodnego rozwoju. Domagał się takiej edukacji, jaka odpowiadałaby potrzebom i zainteresowaniem rozwijającego się dziecka. Sformułował zasadę swobodnego wychowana. Przesuwał wych. umysłowe dzieci na okres po 12 r. ż. Sądził, że wystarczy w młodszym wieku szkolnym rozwinąć należycie zmysł), a później w wieku 12 - 15 lat, ukształtować jasne pojęcia i umysłowe zdolności.

Jan Henryk Pestalozzi (1746-1827)

Zmierzał on do opanowania całego nauczania na psychologii dziecka. Twierdził, że wszystkie poczynania wychowawcze powinny być dostosowane do odpowiednich stopni rozwoju sił dziecka. Za główny cel nauczania przyjmował rozwijanie moralności i umysłu dzieci. Celem nauczania czynił pobudzenie i rozwijane własnej działalności umysłowej dzieci, kierowanie obserwowaniem przez dzieci otaczających je zjawisk, a zarazem ich uogólnieniem i wyrażaniem w słowie. Wielką jego zasługą było zwrócenie uwagi na rolę działania w procesie nauki szkolnej. Wprowadził on do metodyki nauczania początkowego wiele form aktywności praktycznej dzieci, jak obserwowanie, rysowanie, dokonywanie pomiarów, wytwarzanie przedmiotów.

Jan Fryderyk Herbart (1776-1841)

Przedstawił on system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii. Za główny cel wychowania i kształcenia uważał ukształtowanie moralnego charakteru, a za prowadzące do tego główne środki - kierowanie dziećmi karność i nauczanie wychowujące. Jego dzieła to „Pedagogika ogólna wyprowadzona z celów wychowania" (1806) i „Wykłady pedagogiczne w zarysie". (1835).

Jan Władysław Dawid (1859-1914)

Domagał się oparcia nauczania na poznaniu zmysłowym, umysłowym i na działalności praktycznej. Nie zatrzymuje uwagi ucznia na zewnętrznych cechach rzeczy, lecz obok nich wprowadza procesy uogólniania i tworzenia pojęć oraz różne formy działania praktycznego. Dostrzega wielostronności i złożoności procesu nauczania.

John Dewey (1859-1952)

Wiązał swoje poglądy pedagogiczne z bezpośrednią praktyką szkolną. Wykazał, że istnieją możliwości powiązania szkoły z życiem środowiska oraz takiego doboru treści aby nabrały one wartości pozytywnej i realnego znaczenia w życiu samego dziecka co sprzyja jego rozwojowi. Stwierdził on, że dziecko poznaje nowe sprawy nie dla wiedzy samej, lecz dla działania, interesuje się tym, co może bezpośrednio zrobić. W ten sposób połączył poznanie z działaniem. Przy tym jako zwolennik przyrodniczego empiryzmu, dostrzegał miejsce poznania i działania w rozwiązywaniu problemów w codziennych doświadczeniach dzieci.

Bogdan Nawroczyński (1882-1974)

W swoich „Zasadach nauczania" (1957) sugeruje wprowadzenie do szkół dwu toków lekcji Opracował następujące stopnie formalne

1). zetkniecie ucznia z trudnością teoretyczną lub praktyczną

2). Sformułowanie podstawowego pytania,

3). Poszukiwanie

4). Sformułowanie i utrwalenie zdobytej odpowiedzi

5). Połączone z wyrażaniem (ekspresją) zastosowanie jej w szeregu ćwiczeń

Celestyn Freinet (1896-1966)

Założeniem jego systemu pedagogicznego jest przystosowanie szkoły dla dziecka. Ale takie przystosowanie, które umożliwia dziecku uruchomienie jego energii życiowej i jego duchowe wzbogacenie. Do uruchomienia tych sił potrzebny jest nie tylko nauczyciel, ale także odpowiednie środowisko, bogato wyposażone, aby mogło stanowić pole do wielostronnej aktywności dziecka. W tym środowisku dziecko samo staje się twórcą. Swobodna aktywność dziecka jest jego nauką. System ten najpełniej odbija w sobie wszystkie zasady nowego wychowania. Łącząc swobodę dzieci z wszechstronną troska o ich rozwój, a zarazem ich bogata aktywność twórczą z wysokim wymaganiami realizuje on ideały pedagogiki współczesnej.

Piotr Jakowlewicz Galpierin (1901-1988)

Jego system opierał się na teorii etapowego kształtowania czynności umysłowych. Głosił on pogląd o związku psychiki z zachowaniem. Twierdził, że skuteczne nauczanie wymaga wprowadzenia takich treści, jakie odpowiadają strefie najbliższego rozwoju ucznia, a nie aktualnemu poziomowi tego rozwoju. Teoria Galpierina wykorzystuje osiągnięcia cybernetyczne, jest teorią, której główna zasadę stanowi sterowanie procesem uczenia się. Uczenie uważa za główną formę aktywności młodzieży szkolnej.

---