Ekonomia - gospodarowanie, dostosowanie - jest nauką o procesach gospodarczych, tzn. produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji środków, zaspokajania potrzeb ludzkich. Ekonomia stara się wykrywać i opisywać pewne szczególne prawidłowości rządzące tymi procesami, które są określone mianem praw ekonomicznych.

Uwarunkowaniem działalności gospodarczej jest ograniczoność zasobów gospodarczych, ekonomia pokazuje w jaki sposób ludzie działający w różnych warunkach korzystają z tych ograniczonych zasobów, jak je rozdzielają i czym się kierują dokonując wyboru.

Wyróżnia się 3 podstawowe rodzaje zasobów:

• zasoby naturalne, dostarczane przez naturę i identyfikowane z ziemią,

• zasoby ludzkie - (energia, umiejętności, doświadczenie) identyfikowane z pracą,

• zasoby kapitałowe - kapitał.

Ekonomię dzielimy na makro i mikroekonomię.

• Mikroekonomia - bada poszczególne elementy tworzące gospodarkę, np. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, rynki określonych produktów i usług, analizuje się sposób działania i zachowania poszczególnych uczestników życia gospodarczego.

• Makroekonomia - badanie wielkości ekonomicznych dotyczących całej gospodarki (agregatowych wielkości) całkowita produkcja, konsumpcja, globalne dochody i wydatki, globalne zatrudnienia, kryzysy gospodarcze, inflacja.

Cechy praw ekonomicznych:

• obiektywność

• historyczność

• stahastyczność - prawa wielkich liczb

Specyfika praw ekonomicznych powoduje, że w ekonomii niewielką rolę może odgrywać klasyczny eksperyment. Proces gospodarczy stanowi skomplikowaną i nierozerwalną całość, zazwyczaj nie da się ich dowolnie zmieniać. W związku z tym klasyczny eksperyment można zastąpić poprzez budowę modeli ekonomicznych gdzie istnieje możliwość symulacji procesów gospodarczych. Druga możliwość to porównywanie wielu obserwacji rozmaitych procesów w wielu warunkach, np.: badanie przyczyn inflacji w różnych warunkach i porównywanie w innych.

Racjonalność polega na dążeniu albo do maksymalizacji wyników osiąganych z danych nakładów, albo też do minimalizacji nakładów do osiągnięcia danych wyników.

Podstawowe warunki racjonalnego działania:

• określony cel

• wiedza o sposobach realizacji tego celu (środkach, metodach)

• wiedza o zachowaniu innych podmiotów

Prakseologia - nauka o racjonalnym zachowaniu (wg Karpińskiego).

Czynniki wytwórcze - część zasobów użyta do konkretnych przedmiotów gospodarowania:

• środki pracy

• przedmioty pracy - materialna część

• siła robocza

Środki pracy to maszyny, budowle przy pomocy których realizujemy procesy wytwarzania. Zużywają się stopniowo. Przedmioty pracy są to materiały które są przetwarzane w procesie wytwarzania i są one zużywane w jednym cyklu produkcyjnych i w całości wchodzą w wyprodukowane wyroby.

Siła robocza - zdolność do wykonywania pracy.

Produkcja - jest to działalność ludzka polegająca na wytwarzaniu różnych środków niezbędnych do zaspokajania potrzeb ludzkich.

Efektem procesu produkcji są produkty.

Dobra wolne i produkty zaspokajają nasze potrzeby. Dobra wolne - są to dobra, które nie zostały wyprodukowane i można je uzyskać bez płacenia za nie, np.: powietrze. Ekonomia nie zajmuje się dobrami wolnymi.

Podział potrzeb:

• biologiczne i kulturowe

• indywidualne i zbiorowe - bezpieczeństwo

Systemy społeczno - gospodarcze.

Def. Systemu społeczno-gospodarczego.

Systemem społ.-gosp. nazywamy całokształt warunków (materialnych, instytucjonalnych, społecznych, politycznych) oraz reguł i mechanizmów gospodarowania.

Kryteria wyodrębniania systemów:

1. Cele (motywy) produkcji i stosowane formy podziału jej wyników dzielimy na:

• naturalne (zaspokajanie własnych potrzeb, np. hodowla)

• towarowe (zaspokajanie cudzych potrzeb i odnoszenie z tego korzyści)

2. Skala i sfery gospodarowania.

3. Dominujące formy własności czynników produkcji.

4. Mechanizmy regulacji procesów gospodarczych (rynkowy, nakazowy).

5. Podział uprawnień do podejmowania decyzji.

Towar - jest to produkt pracy ludzkiej przeznaczony na sprzedaż.

System rynkowy - posiada nast. podstawowe cechy:

• występuje dominacja prywatnej własności środków produkcji

• rynkowa alokacja zasobów

O istnieniu rynkowego mechanizmu regulowania gospodarki można mówić wówczas gdy są spełnione dodatkowo jeszcze dwa warunki, tzn. dostatecznie są rozwinięte instytucje obsługujące rynek (bank, giełda), oraz występuje integralność rynków.

Własność w sensie prawnym - jest to stosunek między osobą a rzeczą z tytułu prawa posiadania własności.

Własność w sensie ekonomicznym - jest to zbiór stosunków między ludźmi powstający w związku z korzystaniem przez nich z rezultatów działalności gospodarczej.

Podział własności w sensie ekonomicznym:

1. własność publiczna - własność państwowa, własność samorządów terytorialnych

2. własność prywatna:

• produkcja kapitalistyczna (indywidualna, grupowa)

• własność drobnotowarowa

Własność kapitalistyczna charakteryzuje się trzema cechami:

• działalność oparta jest o kapitał

• zatrudnienie najemnej siły roboczej

• celem działalności jest maksymalizacja zysków

Własność kapitalistyczna grupowa - spółki zorganizowane są:

• wg prawa cywilnego (np. przedsiębiorstwa osób fizycznych, spółki cywilne - nie mają osobowości prawnej, odpowiedzialność majątkowa)

• wg prawa handlowego (spółki zoo, spółki akcyjne - odpowiada się kapitałem zainwestowanym w spółkę, posiadają osobowość prawną)

• spółki komandytowe (jedna z osób odpowiada całym majątkiem, a pozostali kapitałem zainwestowanym w spółkę) - są formą pośrednią między spółkami powyższymi

Własność prywatna - niekapitalistyczna - nie występują 3 cechy kapitalistyczne.

3. własność spółdzielcza - oparta na własności prywatnej ale ma inny cel niż własność prywatna, nie chodzi tu o maksymalizacje zysków, spółdzielnie działają na rzecz własnych członków.

Działalność spółdzielni odbywa się wg zasad spółdzielczych:

• zasada demokracji - każdy członek posiada jeden głos

• wszystkie organy spółdzielni pochodzą z wyboru

Rynkowe alokacje zasobów: (warunki)

• podmioty gospodarcze uczestniczą w działalności gospodarczej na zasadach dobrowolnych (przymus ekonomiczny)

• wszystkie podmioty kierują się w swoim postępowaniu kryteriami ekonomicznymi (sprzedawcy chcą jak najdrożej sprzedać)

• umowy w sferach gospodarowania (produkcji, wymiany, konsumpcji) zawierane są przy użyciu pieniądza, oraz wg cen swobodnie określonych na rynku

• na rynku kształtują się parametry rynkowe stanowiące źródło informacji dla podmiotów gospodarczych (np. ceny, płace, stopa procentowa)

• rynek i działający na nim mechanizm rynkowy stają się narzędziem regulowania i koordynacji procesów gospodarczych

Przymus ekonomiczny - zmuszenie do działalności do zaspokojenia potrzeb.

Funkcje rynku:

• rynek jest instrumentem i miejscem wymiany zasobów, usług i produktów

• rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych

• rynek jest warunkiem i mechanizmem racjonalnego wykorzystania zasobów

• na rynku kształtują się stany równowagi w gospodarce (popyt=podaż)

• rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i dostosowania produkcji do potrzeb

Nierynkowa alokacja zasobów + dominacja własności publicznej = gospodarka centralnie kierowana.

Cechy gospodarki socjalistycznej:

• społeczna własność środków produkcji

• celem było maksymalne zaspokojenie stale rosnących potrzeb

• planowość (objęcie wszystkiego systemem planu)

• zasada podziału wg jakości i ilości pracy

Podstawowe słabości systemu nakazowo-rodzielczego:

• nie zapewnienie prawidłowej alokacji zasobu, sprzyjanie marnotrawstwu (ukrywanie rezerw, zawyżanie planów)

• system był nieelastyczny z punktu widzenia dostosowania produkcji do potrzeb

• prymat zadań bieżących powodował brak zainteresowania innowacjami

• uniemożliwiał osiąganie stanu równowagi

• hamował oddolną inicjatywę, uniemożliwiał jakąkolwiek demokracje, prowadził do nadmiernego zbiuratyzowania gospodarki, uniemożliwiał weryfikacje podejmowanych decyzji

Def. rynku - rynek jest to całokształt transakcji kupna i sprzedaży w określonych warunkach.

Kryteria klasyfikacji rynku:

1. wg przestrzeni - rynki: lokalne, regionalne, krajowe, międzynarodowe

2. przedmiot obrotu

• rynek czynników produkcji

• rynki produktów i usług

3. rynki formalne i nieformalne

• rynek formalny - giełda (ma siedzibę, zwyczaje)

• rynek nieformalny - osoba z jabłkami stojąca na ulicy

4. rynek doskonały i niedoskonały

5. rynek konsumenta (kiedy jest nadwyżka podaży nad popytem) i producenta (mało produktów i producent narzuca ceny)

6. rynek monopolistyczny

Główne cechy rynku:

1. konkurencja doskonała (rynek konkurencyjny)

• założenie jednorodności produktów (produkty każdego z producentów są identyczne, np. cukier, pszenica, akcje na giełdzie danej spólki)

• założenie pełnej mobilności czynników produkcji, oznacza to, że czynniki produkcji mogą być przesuwane bez przeszkód między różnymi zastosowaniami, co oznacza, że nie ma barier wejścia, ani wyjścia przedsiębiorstwa z danej gałęzi i do danej gałęzi

• duża liczba sprzedających i kupujących oznacza to, że jakakolwiek zmiana wielkości podaży pojedynczego producenta lub popytu pojedynczego nabywcy jest zbyt mała aby spowodować zmianę ceny rynkowej. Stan taki określa się mianem doskonałego rozproszenia popytu i podaży

• założenie doskonałej informacji o rynku, tzn. kupujący i sprzedający posiadają informacje o produkcie i jego cenie zarówno w danym momencie jak i w przyszłości

2. Monopol pełny (rynek monopolistyczny)

• produkty jednorodne lub zróżnicowane, które nie maja bliskich substytutów

• brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monopol, ograniczenia wejścia mogą wynikać mogą wynikać z uwarunkowań technicznych, ekonomicznych, administacyjno-prawnych

• ogr. techniczne (ochrona patentowa)

• ogr. ekonomiczne (monopole naturalne, związane z ogromnymi nakładami, np. dostarczanie wody, gazu)

• ogr. administr.-prawne (wynikają z przepisów prawnych ustalonych przez państwo w celu kontroli produkcji) np. przemysł zbrojeniowy, monopol spirytusowy

• jeden sprzedający, wielu kupujących

• założenie doskonałej informacji o rynku

3. Model konkurencji monopolistycznej

• produkty na rynku są zróżnicowane i posiadają bliskie substytuty, np. 2 proszki do prania, występujące pod różnymi nazwami, są traktowane jak odmienne produkty, mimo, że ich skład chemiczny może być taki sam

W analizie rynku każdy produkt traktowany jest osobno:

• swoboda wchodzenia i wychodzenia z rynku

• wielu sprzedających i kupujących

• założenie doskonałej informacji o rynku

4. Rynek digopolistyczny

• produkty jednorodne lub zróżnicowane, w rzeczywistości więcej jest przedsiębiorstw wytwarzających produkty zróżnicowane będące w stosunku do siebie dość bliskimi substytutami (rynek samochodów)

• niewielka liczba sprzedawców i wielu kupujących

• każdy z producentów posiada znaczną część rynku, więc każda decyzja wpływająca na zmianę wielkości produkcji i sprzedaży jest zauważona przez konkurentów, którzy mogą podejmować odpowiednie kroki dostosowawcze

• istotą rynku jest silna współzależność miedzy przedsiębiorstwami

• ograniczony dostęp do rynku wynika głównie z czynników natury technologicznej, a także związany z kosztami produkcji, nie jest związany z innymi przepisami

• założenie doskonałej informacji o rynku

Popyt

Def. popytu - jest to ilość dobra jaką nabywcy są gotowi zakupić przy danym poziomie cen (przy różnych poziomach cen).

Czynniki poza cenowe wpływające na popyt:

• zmiana dochodu realnego

• substytucyjność i komplementarność dóbr

• zmiany mody, gustów

• zmiany rozmiarów i struktury populacji, np. pod względem wieku, płci, wykształcenia

• tradycje i kultura

• oczekiwane zmiany sytuacji rynkowej

Dochody minimalne cen = dochody realne

Popyt potencjalny - to taki który mógł zaistnieć, ale nie jest możliwy do realizacji.

Popyt efektywny - poparty zasobami pieniężnymi, możliwy do realizacji.

Substytucyjność i komplementarność dóbr.

Dobra substytucyjne zastępują się wzajemnie w zaspokajaniu danej potrzeby, np. masło i margaryna.

Dobra komplementarne (towarzyszące) - wspólnie zaspokajają określone potrzeby, np. samochód i benzyna.

Dobra substytucyjne występują wówczas kiedy reakcje popytu i ceny mają charakter jednokierunkowy, np. cena masła rośnie i rośnie popyt na margarynę.

Dobra komplementarne występują wówczas kiedy reakcje popytu i ceny mają charakter przeciwny, np. cena piłek tenisowych spada, popyt na rakiety rośnie.

Inne zachowanie się popytu względem cen niż omówione:

Paradoksy:

1. Giffena - dotyczy społeczeństw biednych i produktów podstawowych.

2. Veblena - dotyczy społeczeństw bogatych (dóbr luksusowych), spadek cen danego produktu powoduje spadek popytu na ten produkt.

3. Spekulacyjny - dotyczy obu społeczeństw, wzrost cen powoduje wzrost popytu co wynika z przewidywania cen w przyszłości.

Podaż

Podaż jest to ilość dobra jaką sprzedawcy, producenci są gotowi sprzedać po określonej cenie i w określonym czasie.

Zależność między wielkością podaży a cena jest wprost proporcjonalna.

Przychód (cena*ilość) - koszty = zysk (brutto) - podatek = zysk (netto)

Wzrost cen powoduje wzrost podaży i na odwrót.

Współczynniki elastyczności cenowej podaży.

Czynniki poza cenowe wpływające na podaż:

• koszty (postęp techniczny wpływa na obniżenie kosztów)

• zmiana kosztów produkcji (wzrost kosztów np. z powodu wzrostu cen czynników produkcji, powoduje obniżenie podaży; obniżenie kosztów - zwiększenie podaży, ponieważ spadek kosztów powoduje wzrost zysków)

• zmiany podatku dochodowego (wzrost - powoduje obniżanie podaży, obniżanie - wzrost podaży)

• zmiany cen dóbr alternatywnie produkowanych w danym aparacie wytwórczym

• warunki klimatyczne, np. zła pogoda, powodzie, susza - powodują obniżenie produkcji, np. w rolnictwie i odwrotnie

• subsydia - dopłaty do wytwarzanych produktów przez wytwórców aby zachęcić wytwórców do ich wytarzania

Ilość produktów która została wyprodukowana jest sprzedana.

1. Określamy czy czynnik wpływa na popyt czy na podaż.

2. Sprawdzamy czy jest to czynnik cenowy, czy poza cenowy.

3. Czy powoduje to wzrost czy spadek.

Przy dobrach komplementarnych jeżeli cena A rośnie to popyt na B maleje.

E_n - elastyczność mieszana

E_n=Δ D_A/D_Ao : ΔP_B/P_Bo

E_s =ΔD/D : ΔJ/J

Krzywe Engla

W ekonomi w procesie gospodarowania procesy te dzieli się wg czasu powstawania zależności. Czas ten dzielimy na:

• czas krótki - kiedy wszystkie wielkości są określone w odniesieniu do podaży, możemy tę podaż zmieniać w obrębie posiadanych mocy wytwórczych. Specyficznym okresem jest okres ultrakrótki w odniesieniu do popytu i podaży jest to sytuacja kiedy nie możemy nic zmienić po stronie popytu i podaży, a równowagę możemy osiągnąć tylko poprzez zmianę cen.

Wyodrębniono 3 rodzaje dóbr:

1. Dobra podrzędne

2. Pierwszej potrzeby

3. Dobra luksusowe (wyższego rzędu)

Wzrost dochodów powoduje rezygnacje z jakiegoś rodzaju dóbr a przestawienie się na dobra lepszego rodzaju.

Doprowadzenie do ceny równowagi.

Wymiana barterowa wymaga podwójnej zgodności potrzeb, co oznacza, iż jeżeli chcemy coś wymienić to musimy znaleźć kogoś kto będzie chciał nabyć nasz towar i będzie miał na wymianę towar który nas interesuje.

Wykorzystanie pieniądza usuwa niedogodności związane z wymianą barterową.

Def. pieniądz jest to pewien powszechnie akceptowany towar za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się z zobowiązań, tzn. pieniądz jest środkiem wymiennym. Istotne znaczenie ma tutaj nie fizyczna substancja pieniądza, lecz umowa społeczna (prawo) na mocy której jest on bezwarunkowo akceptowany jako środek płatniczy. Istota pieniądze wyraża się w jego funkcjach.

Pełni on nast. funkcje:

• jest miernikiem wartości

• jest środkiem wymiany cyrkulacji

• jest środkiem płatniczym

• jest środkiem tezauryzacji (gromadzenia się skarbów)

Pieniądz reprezentuje wartość, natomiast jego wartość jest symboliczna (siła nabywcza znacznie przekracza koszt jego wytworzenia). Pieniądz kruszcowy reprezentował wartość, ale sam też posiadał wartość.

Pieniądz aby mógł być akceptowany jako powszechny ekwiwalent musi posiadać pewne cechy: trwałość, przenośność, podzielność (dobro pełniące f-cje pieniądza musi być podzielne), ograniczona podaż (wszystko co istnieje w ograniczonej podaży nie posiada wartości ekonomicznej).

Fazy powstawania pieniądza papierowego:

1. Kiedy roszczenia do złota stały się płatne na okaziciela wówczas stały się pierwszymi pełnowartościowymi banknotami.

Banknot - to kwit bankiera potwierdzający posiadanie kruszcu.

2. Złotnicy - bankierzy, zaczęli wydawać banknoty w większej ilości niż wartość złota jaką posiadali, te dodatkowe pieniądze służyły udzielaniu pożyczek od których pobierano odsetki.

Rezerwy to ilość złota do natychmiastowej dyspozycji (wypłaty właścicielom wpłaty). Stopa rezerw jest to stosunek rezerw do wkładów. Podaż pieniądza to całkowita wartość znajdujących się w obiegu pieniędzy.

Podaż pieniądza = zasób złota + kredyty

Podaż pieniądza zależy od:

• bazy monetarnej, tj. zasobu pieniądza tzw. wielkiej mocy (łączna ilość pieniądza w banku i systemie poza bankowym)

• mnożnika kreacji pieniądza - obrazuje wielkość zmian ilości pieniądza wywołany zmianą bazy monetarnej o jednostkę. Podaż pieniądza = się zatem iloczynowi bazy monetarnej i mnożnika kreacji pieniądza.

Wysokość mnożnika kreacji pieniądza zależy od:

1. planowanej przez banki stopy rezerw gotówkowych

2. planowanego stosunku gotówki w obiegu w sektorze poza bankowym do całkowitej wartości wkładów

Podaż pieniądza nie jest jednoznacznie określona i w różnych krajach pieniądz obejmuje różne składniki, np. w USA wyodrębnia się nast. składniki pieniądza:

M₁ - pojęcie to obejmuje cały obieg pieniądza obiegowego, wkłady na żądanie, rachunków o nazwie „zbywalne polecenie pobrania”, rachunki

M₂ - obejmuje M₁ oraz pieniądz dzienny w bankach handlowych, depozyty terminowe w bankach handlowych do 100tys.$, depozyty oszczędnościowe w bankach handlowych, w bankach wzajemnego oszczędzania i towarzystwach oszczędnościowych, oraz depozyty oszczędnościowe w tych instytucjach do 100tys.$

M₃ - obejmuje M₂ oraz duże bo powyżej 100tys.$ depozyty terminowe w bankach handlowych i instytucjach oszczędnościowych.

Niemcy - 3 koncepcje pieniądza:

M₁ - obieg gotówkowy, depozyty na żądanie w bankach handlowych i banku centralnym

M₂ - obejmuje M₁ oraz depozyty terminowe jednostek gospodarczych do 4 lat

M₃ - obejmuje M₂ oraz depozyty oszczędnościowe ludności

Stopa procentowa realna.

Francja

M₁ - depozyty i gotówka na żądanie

M₂ = M₁, wkłady terminowe

M₂ = M₃, płynne aktywa finansowe rynku pieniężnego, w tym papiery wartościowe

Bank centralny - zadania

1. Zachowanie wartości pieniądza krajowego - odnosi się do pieniądza krajowego jak i walut zagranicznych. Naturalnym zadaniem jest zwalczanie inflacji.

2. Ochrona stabilności systemu finansowego - wiąże się z koniecznością zachowania wiarygodności banków jako instytucji, stąd też starania o zachowanie wartości pieniądza muszą iść w parze z umacnianiem stabilności i podnoszenia sprawności całego systemu finansowego państwa, a zwłaszcza systemu bankowego.

3. Podnoszenie efektywności polityki pieniężnej - efektywność polityki pieniężnej polega na sprawności instytucji bankowych, tzn. ich możliwości reagowania na przebieg procesów gospodarczych.

F-cje banku centralnego:

1. Jest to centralny bank państwa - rola centr. Banku państwa polega na organizowaniu i czuwaniu nad sprawnym przebiegiem procesów rozliczeń i rozrachunków w systemie bankowym B.C. ponosi odpowiedzialność za politykę kursu walutowego. B.C. pełni obsługę kasowo-rozliczeniową instytucji rządowych, zajmuje się kredytowaniem budżetu, rejestrowaniem i rozliczaniem długu rządowego, zarządza rezerwami dewizowymi państwa. B.C. zajmuje się gromadzeniem i analizowaniem informacji finansowych, sporządzaniem prognoz i ocen przebiegu procesów gospodarczych.

2. Bank emisyjny - f-cja emisyjna polega na wypuszczeniu w obieg znaków pieniężnych, organizowaniu obiegu pieniężnego oraz regulowaniu obiegu pieniądza. Wielkość emisji polega na realizacji polityki pieniężnej przygotowywanej przez rząd i realizowanej przez parlament. Przesłanką tej polityki jest takie kształtowanie podaży pieniądza aby jego nadmiar nie potęgował inflacji a ewentualny niedobór nie utrudniał obsługi procesów gospodarczych.

3. Bank banków - polega na oddziaływaniu na system bankowy w taki sposób, żeby była realizowana przyjęta polityka pieniężno-kredytowa, w tym celu B.C. posługuje się różnorodnymi instrumentami ekonomicznymi. Na B.C. spoczywa odpowiedzialność za stabilność, sprawność i rozwój całego systemu bankowego w kraju, stąd B.C. pełni w stosunku do banków komercyjnych f-cje nadzorcze z przestrzeganiem prawa bankowego i zapewnieniem bezpieczeństwa zgromadzonym wkładom pieniężnym. Na B.C. spoczywa obowiązek stosowania takich regulacji, które zapewnią płynność całego systemu bankowego, stąd B.C. pełni rolę kredytodawcy ostatniej szansy.

Instytucje polityki pieniężnej B.C.:

1. ustalenie poziomu stóp procentowych B.C. m.in. od kredytu refinansowanego, lombardowego, redyskontowego. Poziom tych stóp procentowych wynika z przewidywań banku kształtującej się inflacji w gospodarce oraz z przyjętej do realizacji polityki pieniężnej.

2. Rezerwa obowiązkowa (stopy rezerw)

3. Polityka kursowa - ustalenie kursu walutowego, który ma charakter administrowany, za politykę kursu walutowego bank ponosi odpowiedzialność wspólnie z rządem, obecnie kurs złotego ustalany jest z relacji 2 walut (dolar i euro)

4. Operacje otwartego rynku - występują one gdy B.C. zmienia wielkość bazy monetarnej kupując i sprzedając papiery wartościowe

5. Operacje refinansowe związane z udzielaniem kredytu bankom komercyjnym przez bank centralny przy udzielaniu kredytów bankom komercyjnym pobierana jest odpowiednia stopa procentowa nazywana stopą procentową lub redyskontową w zależności od miejsca w procesie procentowym.

Najważniejsze instrumenty oddziaływania pieniądza są następujące:

• stopa rezerw

• stopa rezerw dyskontowa

• otwarty rynek

Popyt na pieniądz zależy od wielu czynników wśród których najważniejszą rolę pełni:

1. ceny - im wyże ceny, tym większe pieniądze

2. dochód realny

3. stopa procentowa (cena pieniądza)

Ilość pieniądza zależy od ilości pieniądza w obiegu i ilości transakcji.

Popyt na pieniądz gotówkowy zależy od motywu transakcyjnego. Motyw ten jest związany z niedoskonałą synchronizacją wydatków i wpływów w czasie.

• motyw przezorności (występuje gdy decydujemy się na trzymanie pewnej ilości gotówki na pokrycie nieprzewidzianych wydatków)

• motyw portfelowy wiąże się z niechęcią ludzi do ryzyka dla bezpieczeństwa lokat stosuje się różne formy tych lokat.

Przedsiębiorstwo

P. będziemy traktować jako nabywcę surowców i sprzedawcę produktów.

Cel przedsiębiorstwa:

• maksymalizacja zysków

• maksymalizacja dochodów ze sprzedaży

• maksymalizacja wielkości firmy - max do takiego stopnia, aby menadżerowie mieli kontrolę nad firmą

Stosunki agencji - menadżerowie maja pełnomocnictwa - podlegają szefom; istnieje rozdzielność między właścicielami firmy, a zarządzającymi nią.

W spółce akcyjnej właścicieli jest wielu, rozproszonych. Nad menadżerami w takich spółkach czuwa rada nadzorcza.

Metoda behawioralna - nie dąży się do realizacji celu przedsiębiorstwa, bo każdy człowiek ma własne cele związane z firmą. Zakładane są tzw. koalicje (jedność celów w każdej koalicji). Celem przedsiębiorstwa jest cel koalicji, która wygra, negocjuje z innymi koalicjami.

Teoria satysfakcjonujących wielkości - człowiek nie szuka rozwiązań optymalnych tylko satysf. Są to pierwsze rozwiązania znalezione które spełniają kryteria racjonalności (główne mniejsze przedsiębiorstwa).

Przedsiębiorstwa zawsze dążą do zysku, ale nie zawsze do jego maksymalizacji. Maksymalizacja odgrywa dużą rolę w przypadku dużej konkurencji.

Rachunek marginalny - rachunek wartości końcowych.

Przedsiębiorstwo może dostawać wiadomości z otoczenia. Zakładając że przedsiębiorstw może pozyskiwać informacje z rynku i przy założeniu, że celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku, przedsiębiorstwo może realizować optymalną alokację zasobów w gospodarstwie. Za przyjęciem hipotezy, że firmy dążą do maksymalizacji zysku przemawiają argumenty:

• zysk jest najsilniejszym, najbardziej uniwersalnym motywem działalności

• zysk jest fundamentem, który umożliwia osiągnięcie innych celów w firmie

• jeżeli jest silna konkurencja firmy musza max. zysk bo jest warunek przetrwania na rynku

Przyjęcie za cel max. Zysku w krótkim okresie czasu nie uwzględnia ryzyka związanego z decyzjami rozwojowymi, więc w praktyce w odniesieniu do firm, zwłaszcza do spółek akcyjnych przyjmuje się za cel w długim okresie czasu wzrost rynkowy wartości firmy.

wzrost rynkowy wartości firmy=cena akcji * ilość emitowanych akcji

Na cenę akcji ma wpływ kondycja przedsiębiorstwa, warunki zewnętrzne (wojny, kryzys finansowy).

Proces produkcji polega na przetwarzaniu zasobów. Opiera się na określonych technologiach produkcji, które wyznaczają sposób łączenia ze sobą różnorodnych zasobów. Ilości danych zasobów, których należy użyć do produkcji wyznaczają współczynniki technologiczne. Wydatki na zakup czynników produkcji w pieniądzach stanowią koszty wytwarzania wyrobów. Producent wydaje pieniądze na czynniki produkcji, ponieważ spodziewa się efektów w postaci dochodów. Różnice między przychodami a nakładami była dodatnia i możliwie max. - tzw. zysk brutto.

Wszystkie czynniki produkcji używane w procesach wytwórczych dzielimy na:

1. w okresie krótkim

• czynniki stałe - które odzwierciedlają zaangażowane środki pracy

• czynniki zmienne - zaangażowanie siły roboczej w procesie wytwarzania

2. w okresie długim

• wszystkie czynniki są zmienne

Czynniki stałe są niezależne od wielkości produkcji, a zmienne są ściśle związane z produkcją.

Krótkookresowe zmiany w produkcji:

• produkt całkowity - całkowita ilość dóbr i usług wyprodukowana w określonym czasie (rok) przez daną ilość pracowników

• produkt przeciętny - ilość produktu całkowitego przypadająca na jednego pracownika

• produkt marginalny - zmiana produktu całkowitego spowodowana zwiększeniem lub zmniejszeniem liczby zatrudnionych o jednego pracownika

Zmiany produktów opierają się o prawo malejących przychodów lub prawo malejącego produktu marginalnego (krańcowego).

Przyjmijmy założenie o niezmienności poziomu wiedzy technicznej i zdolności produkcyjnej.

Dotyczy sytuacji gdy mamy do czynienia z prawem proporcji. Wzrost nakładu daje proporcjonalny wzrost produkcji.

W praktyce mamy do czynienia z nieproporcjonalną wydajnością czynników produkcji.

Produkcyjność czynników produkcji - miara efektywności czynników produkcji.

Prawo malejących przychodów - zwiększając nakład czynnika zmiennego (przy założeniu, że inne czynniki są stałe) osiągamy taki punkt po przekroczeniu którego każda dodatnia jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji. Produkt kolejnego czynnika zmiennego zmniejsza się więc produkt końcowy maleje.

Wielkość produktu całkowitego od nakładu czynnika zmiennego:

Obok faktycznych kosztów wytwarzania w przedsiębiorstwie zwianych kosztami rachunkowymi, których wielkość wynika z pomnożenia ilości kupowanych czynników produkcji przez ich cenę wyrażoną w pieniądzu występują też koszta alternatywne związane z utratą korzyści zastosowania danych zasobów w innej działalności gospodarczej.

Koszty rachunkowe - koszty explicite.

Koszty alternatywnego zastosowania zasobów - koszty implicite.

W pojęciu ekonomicznym również część zysku traktowana jest jako koszt i zysk ten nazywa się zyskiem normalnym. Przedsiębiorca, aby kontynuować działalność w przedsiębiorstwie musi otrzymać zysk normalny, który jest związany z wykorzystaniem jego talentu przedsiębiorczości. Jeżeli przedsiębiorca nie osiągnie zysku normalnego, wówczas może go zastosować alternatywnie gdzie indziej.

Koszty ekonomiczne - wszystkie koszty explicite i implicite łącznie z zyskiem normalnym niezbędnym do zatrzymania zasobów w danej działalności gospodarczej.

Zysk rachunkowy = przychody całkowite - explicite.

Zysk ekonomiczny = przychody całkowite - (explicite + implicite)

Rodzaje kosztów produkcji:

1. stałe

• koszty zużywania się budynków

• koszty wynajmu lokali

• płace pracowników administracji i obsługi

• koszty kredytów i niektóre podatki

2. zmienne

• płace pracowników bezpośrednio produkcyjnych

• koszty surowców materiałów

• koszty energii, wody, gazu

Zakładamy, że koszt całkowity jest funkcją produkcji

KC = f(Q)

Koszty stałe są niezależne od wielkości produkcji.

W krótkim okresie czasu wyróżniamy:

• koszty stałe całkowite

• koszty zmienne

• koszty całkowite które są suma kosztów stałych i zmiennych

• koszty przeciętne (stałe, zmienne całkowite)

KS=KS/Q KC=KS+KZ/wielkość produkcji

• koszty marginalne (KS, całkowite ponoszone są przez przedsiębiorstwo niezależnie od produkcji, koszty te występują też gdy prod. = 0)

KZC rośnie w miarę zwiększania rozmiarów produkcji, przy czym tempo jest nierównomierne.

KC produkcji - przedstawia się że krzywa KC rozpoczyna się w punkcie linii KSC nast. krzywa KC rośnie w sposób identyczny jak krzywa KZ.

KCP - jest kosztem całkowitym przypadającym na jednostkę produktu.

KCP = KC/Q

KM - zmiana KC wynikająca ze zmiany wielkości produkcji o dodatek produkcji.

KM = ΔKC/ΔQ

Przychód (utarg, cena * ilość) - koszty = zysk brutto

Rynek konkurencyjny

Optimum technologiczne występuje wówczas kiedy koszt krańcowy = koszt przeciętny. Oznacza to, że ten poziom produkcji oznacza najlepsze wykorzystanie rozporządzalnych czynników produkcji co znajduje wyraz w najniższym koszcie całkowitym przeciętnym.

Przedsiębiorstwu jednak nie chodzi o największy zysk na jednostkę produkcji, a o maksymalizacji masy zysków.

Przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk zwiększając produkcje do poziomu z równania się kosztu marginalnego z ceną. Punkt równania się tych wielkości wyznacza optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa. Jeżeli zwiększymy produkcje, poza optimum ekonomiczne następuje obniżenie się zysków aż do momentu osiągnięcia punku zrównania się kosztów całkowitych przeciętnych z ceną. Jest to granica opłacalności produkcji. Zwiększenie produkcji za ten punkt przynosi coraz większe straty. Dla przedsiębiorstw wyznacznikiem zwiększania się produkcji są w/w punkty odniesienia. Punkt zrównania się kosztów marginalnych z KCP i ceną nazywa się progiem rentowności przedsiębiorstwa.

Jeżeli cena = koszty zmienne przeciętne = koszty krańcowe jest to sytuacja gdy przedsiębiorstwo powinno zostać zamknięte, bo zwiększenie produkcji przynosi straty.

Przedsiębiorstwo jest monopolistą.

Utarg całkowity = cena * ilość

Utarg przeciętny - utarg osiągnięty ze sprzedaży jednostki towaru = cenie towaru.

Utarg krańcowy - przyrost utargu całkowitego wynikający z zwiększenia sprzedaży o jednostkę.

Dla monopolu najkorzystniejsza ilość produkcji towaru jest wtedy kiedy koszty krańcowe = utargowi przeciętnemu.

c.d. rysunków na nast. ściązdze!!!

c.d. rysunków

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w długim okresie czasu.

Izokwonta produkcji - na niej zgromadzone są wszystkie najefektywniejsze wytwory danej wielkości produkcji przy określonym poziomie wiedzy technicznej.

Linia ograniczenia budżetowego - w pełni wykorzystujemy nasze pieniądze i odpowiednio je organizujemy.

Izokwonty produkcji przedstawiają malejącą marginalną stopę techniczną substytucji, która oznacza, że w miarę zastępowania czynnika kapitału przez coraz większą ilość czynnika pracy zmniejsza się ilość kapitału, którą można zastosować przez każdą dodatkową jednostkę pracy.

Optymalna konbinacja czynników znajduje się w punkcie styczności linii jednakowego kosztu z możliwie najwyżej położona izokwontą produkcji. Jest to punkt równowagi przedsiębiorstwa gdzie osiąga ono max produkcję przy danym koszcie całkowitym.

Makroekonomia.

W makroekonomii dużą rolę odgrywają modele które stanowią rolę uwzględniającą zależności występujące w gospodarce. W modelach tych wykorzystuje się tzw. agregatowe które można podzielić na 2 grupy:

• zasoby

• strumienie

Zasoby przestawiają wartości pewnych wielkości ekonomicznych w danym momencie, np. zapasy na określony dzień, zasób gotówki/dzień.

Strumienie wyrażają wartości pewnych wielkości ekonomicznych w jakimś okresie czasu, np. produkcja w ciągu roku, oszczędności w ciągu miesiąca, roku. Oszczędzanie - strumień. Oszczędności - zasoby.

Między zasobami i strumieniami występują ścisłe zależności.

Cena jest traktowana jako pewien współczynnik określający stosunek między dwoma strumieniami.

Mierzenie wartości w jednostkach pieniężnych wywołuje wiele problemów:

• ustalenie zmian w ujęciu realnym (zmienność cen)

Metody:

• ceny stałe (porównywalne)

• zastosowanie deflatorów (wskaźnik wzrostu przeciętnego poziomu cen dóbr)

Deflator - stosunek nominalnych wartości tzn. w cenach bieżących do realnych, tzn. w cenach stałych wyrażony w postaci wskaźnika.

Dochód narodowy

Gospodarstwa domowe:

1. dysponują czynnikami wytwórczymi (praca)

2. otrzymują dochody

3. wydają dochody na dobra i usługi

Przedsiębiorstwa

1. wykorzystują czynniki wytwórcze (pracę)

2. płacą za wykorzystany czynnik wytwórczy

3. sprzedają dobra i usługi

Krąg wew. ilustruje przepływ zasobów produkcji.

Istnieją 3 sposoby mierzenia rozmiarów działalności gosp.:

• jako wartość wytworzonych dóbr i usług

• poziom dochodów czynników produkcji, które reprezentuje wartość dostarczonych przez nie usług

• wartość wydatków na dobra i usługi

Oszczędności (S) = inwestycje (J)

Wartość produkcji = wydatkom na dobra i usługi

Produkt krajowy brutto (PKB) jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem. Gospodarkę w której nie występują związki z zagranicą nazywamy gospodarką zamkniętą. Dla wyeliminowania wielokrotnego liczenia tych samych wartości posługujemy się pojęciem wartości dodanej.

Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego, tzn. danego procesu produkcji. Wartość dodaną oblicza się poprzez odjęcie od wartości wyprodukowanych dóbr w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych nakładów czynników produkcji, zużytych do produkcji tych dóbr.

500 środki pracy

250 przedmiot pracy = towar

250 siła robocza

Dobra finalne są to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika i są to dobra konsumpcyjne jeżeli nabywają je gospodarstwa domowe lub dobra inwestycyjne (kapitałowe) nabywane przez przedsiębiorstwo.

Dobra pośrednie są to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach gdzie są zużywane. PKB - liczymy dobra finalne.

S - oszczędności

C - konsumpcja

I - inwestycja

G - wydatki rzeczowe państwa

C+J+G - wydatki w cenach rynkowych

Te - podatki pośrednie

C+J+G-Te - produkt liczony w cenach

Td - podatki bezpośrednie

Y - dochody

B - transfery

Wydatki państwa można podzielić z punktu widzenia tworzenia PKB na 2 grupy:

• wydatki związane z finansowaniem płatności transferowych i zasiłków (B) - służą one wyłącznie redystrybucji już istniejących dochodów, wiec nie powinno się ich uwzględniać w PKB, ponieważ nie znajdują odpowiednika w wytworzonej wartości dodatniej. Płatności transferowe są to wypłaty które nie wiążą się z koniecznością świadczenia w zamian za jakiekolwiek dobra i usługi.

• Wydatki państwa rzeczowe (G) które tworzą produkcję netto (dodaną) i są źródłem powstania odpowiadającym im dochodom więc włącza się je w liczenie PKB. PKB liczymy w cenach rynkowych. Jest to miara produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi. Podatki pośrednie to podatki narzucone na towary i usługi, np. VAT, akcyzy C+J+G

PKB w cenach czynników wytwórczych jest to miara produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich (C+J+G-Te).

Rozporządzalne dochody osobiste są to dochody gospodarstw domowych po uwzględnieniu podatków pośrednich i płatności transferowych.

Saldo - różnica między eksportem a importem.

Def. Produktu Narodowego Brutto (PNB) - jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.

Amortyzacja - fundusz tworzony na odkupienie tego co się zużyło.

Def. amortyzacja (spożycie kapitału trwałego) jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie będącego wynikiem jego fizycznego i ekonomicznego zużycia.

Przychód - koszty = zysk brutto - podatek dochodowy = zysk netto

PNB - amortyzacja = PNN

Państwo musi mieć możliwość odrobienia długu. Państwo działa na zasadzie budżetu.

Efekty podażowe - wydatki rzeczowe na inwestycje, które tworzyłyby nowe miejsca pracy.

Budżet. def- zestawienie dochodów i wydatków państwa w pewnym okresie czasu, przez 1 rok.

W strukturze dochodów i wydatków zawarty jest program rządzenia państwem, jest to najważniejszy plan rządzenia państwem. Stąd wymaga autoryzacji politycznej. Autoryzacja polityczna na szczeblu państwa dokonuje się przez parlament. Natomiast na szczeblu samorządów terytorialnych przez odpowiednie ciała przedstawicielskie. Budżet państwa po ustaleniu staje się aktem zobowiązującym władzę do jego wykonania. Budżet jest aktem kompromisu między władzą ustawodawcza, wykonawczą i grupami interesu. Budżet dotyczy przyszłości. Ustalany jest w rok poprzedzający. Rok budżetowy najczęściej pokrywa się z rokiem kalendarzowym, ale nie koniecznie.

Zasady budżetowe:

• zasada uprzedności - konieczność uchwalenia budżetu przed okresem w jakim ma być wykonywany

• zasada zupełności - dochody i wydatki muszą być zapisane w pełnym brzmieniu

• z. jedności - rząd nie może się posługiwać innymi środkami finansowymi niż tymi, które zapisane są w budżecie

• z. specjalizacji - reguły porządkujące dochody i wydatki

• z. ogólności

• z. jawności - budżet jawnie ustalany

• dążenie do równowagi między wydatkami a dochodami

Jeżeli wydatki > dochody => deficyt budżetowy

D>W to nadwyżka budżetowa.

Główne dochody budżetowe:

• podatki 70%

• opłaty

• publiczna działalność państwa (działalność zarobkowa, np. komunikacja)

• składki ubezpieczenia społecznego (ta część która ma charakter drobiazgowy)

• dochody ze sprzedaży majątku publicznego

Wydatki:

• na utrzymanie siebie (AMD, instytucje, senat)

• na sferę budżetową (rolnictwo, wojsko, policja, służba zdrowia)

• transfery - pomoc społeczna, zasiłki

• wydatki rzeczowe państwa - związane z inwestowaniem

Def. podatku - podatek to świadczenie pieniężne, przymusowe, bezwarunkowe, nakładane przez podmioty prawa publicznego.

Podatki uchwalane są w drodze ustawy.

Struktura wew. podatku:

• podmiot podatku (kto ma płacić podatki)

• przedmiot podatku (zjawisko jakie podlega podatkowi, np. spadek, dochód)

• podstawa opodatkowania (przedmiot wyrażony wartościowo)

• stawki i skale opodatkowania

Jeżeli podatkowe są wysokie to ludzie uchylają się od płacenia podatków.

Inflacja - inflacja określa się okres, względnie powolnego stale postępującego i nieodwracalnego wzrostu ogólnego cen. Chodzi zatem o wzrost ogólnego poziomu cen a nie cen pojedynczych towarów. Ogólny poziom cen nie jest ceną żadnego konkretnego towaru, jest konstrukcją statystyczną, którą z pewnym przybliżeniem możemy traktować jako średnią ważoną cen określonego koszyka towarów.

Stopa inflacji (tempo inflacji) - stopa wzrostu ogólnego poziomu cen jest zależna od tego jaki towar uwzględniono w koszykach dóbr i w jaki sposób zbieramy informacje statystyczne. Ze wzgl. na znaczenie stopy inflacji wymagana jest poprawność metodologiczna prowadzonych obliczeń, oraz wiarygodność instytucji którym się to zadanie powierza (NBP, GUS, Ministerstwo Finansów).

Stopa inflacji jest podstawą decyzji dot. Przyszłość, i tak np.: wyliczona stopa inflacji dla okresów przeszłych staje się podstawą ideksacji świadczeń społecznych i wynagrodzeń sfery budżetowej. Od niej także zależy wysokość oprocentowania depozytów i kredytów pieniężnych. Inflacja może przybierać różne wielkości. W praktyce zwykło się uważać, że inflacja 3-5% w skali roku zwane inflacją pełzającą jest względnie bezpieczna. Niektóry ekonomiści uważają, że tak niewielka inflacja sprzyja utrzymaniu dobrej koniunktury ponieważ tworząc iluzję pieniężną utrzymuje optymizm inwestorów i wpływa dodatnio na poziom zysków.

Inflacja do 10% jest w miarę bezpieczna.

Inflacja > 10% to jest inflacja niekorzystna.

Nad inflacja > 50% trudno jest zapanować.

Nasilanie się inflacji prowadzi do:

• nieprawidłowej i szkodliwej redystrybucji dochodów na niekorzyść ludności o stałych dochodach

Inflacja traktowana jest jako forma redystrybucji zasobów na korzyść „producentów pieniądza” czyli państwa. Jest ona jakby ukrytym podatkiem od tracących na sile nabywczej zasobów gotówkowych.

• inflacja zmniejsza bodźce do oszczędzania (ze względu na zmniejszającą się siłę nabywczą pieniądza) w długim okresie czasu mniejsze oszczędności powodują obniżenie zasobów kapitałowych co ma wpływ na osłabienie wzrostu gospodarczego. Inflacja komplikuje rachunek ekonomiczny poprzez osłabienie f-cji cen jako miernika w związku z tym inflacja wyprzedza mechanizm alokacji zasobów, sprzyja spekulacji niegospodarności.

• Największym zagrożeniem jest fakt, że łagodna inflacja wykazuje tendencje do samoprzyspieszania, w związku z tym musi być pod stałą kontrolą.

Przyczyny pojawienia się inflacji:

• inflacja popytowa - nadmierny popyt, metodą wprowadzenia równowagi na rynek jest zwiększenie cen.

Zwiększającego się popytu nie możemy zrównoważyć zwiększoną podażą, ponieważ zostały wykorzystanie w pełni moce wytwórcze - informacja podażowa (kosztowa) - płace są kosztem zmiennym.

Wzrost kosztów wytwarzania do których możemy zaliczyć szybszy wzrost płac niż wydajności pracy, wzrost podatków, wzrost stopy procentowej od kredytu, wzrost cen surowców paliw, energii, wody, podwyższanie marż zysków i wzrost cen komponentów importowanych.

Wzrost cen w teorii kosztowej inflacji wynika ze wzrostu szeroko pojętych kosztów wytwarzania. Wzrost kosztów wytwarzania powoduje ograniczanie podaży stąd równowaga na rynku przy innych wartościach niezmiennych może być osiągnięta tylko przez podwyższenie cen.

Informacja monetarna - nadmierna ilość pieniądza jest powodem obniżania się wartości pieniądza:

M*V = P*y

M/P = y/V

podaż = popyt

M - ilość pieniądza w obiegu

V - szybkość obiegu pieniądzem

P - przeciętny poziom cen

Y -poziom realnego dochodu

Państwo kontroluje ilość pieniądza na rynku.

Jeżeli walczymy z bezrobociem powodujemy wzrost inflacji i na odwrót.

---