Zarządzanie ryzykiem płynności banku komercyjnego na przykładzie Powszechnego Banku Kredytowego SA

Spis treści

Wstęp..........................................................................................................4

1. Bankowość, uwarunkowania i rozwój......................................................7

1.1 Kierunki przekształceń systemu bankowego na świecie..................7

1.2. System bankowy w Polsce..............................................................8

1.3. Uwarunkowania popytowe rozwoju sektora bankowego...............14

1.4. Ryzyko jako element stymulowania działalności banku komercyjnego........................................................................................16

1.5. Problem płynności banku komercyjnego......................................18

2. Zarządzanie ryzykiem w działalności banku komercyjnego....................22

2.1. Misja banku i jego cele...................................................................22

2.2. Systemy zarządzania bankiem komercyjnym..................................23

2.3. Zarządzanie aktywami i pasywami banku komercyjnego.................26

2.4. Zarządzanie marżą odsetkową........................................................28

2.5. Zarządzanie luką.............................................................................30

2.6. Zarządzanie ryzykami.....................................................................32

2.6.1. Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej...................................33

2.6.2. Zarządzanie ryzykiem walutowym.............................................35

2.6.3. Zarządzanie ryzykiem kredytowym............................................36

2.6.4. Zarządzanie ryzykiem płynności................................................37

2.7. Charakterystyka metod zarządzania płynnością...............................40

2.8. Przewidywanie potrzeb w zakresie płynności..................................44

3. Empiryczna analiza zarządzanie ryzykiem płynności na przykładzie Powszechnego Banku Kredytowego SA..............................................46

3.1. Charakterystyka działalności banku PBK SA..................................46

3.2. Zarządzanie ryzykiem banku PBK SA............................................49

3.3. Zarządzanie płynnością...................................................................51

3.3.1. Metody zabezpieczenia się banku przed utratą płynności...........60

3.4. Przewidywane potrzeby w zakresie płynności.................................63

3.5. Utrzymanie płynności.....................................................................64

Zakończenie..............................................................................................65 Bibliografia...............................................................................................67

Załączniki.................................................................................................70

Wstęp

W ostatnich latach obserwujemy dynamiczny rozwój rynku finansowego, a tym samym nieustanne doskonalenie systemu bankowego. Z owym czynnikiem wiąże się pojawienie konkurencji. Zadaniem każdego banku jest okazać się być jak najlepszym dla obsługiwanych podmiotów oraz pozyskiwać nowych, wypłacalnych klientów. Jednakże, aby zdobyć zaufanie wśród obsługiwanych, samemu także należy być zdolnym do regulowania bieżących, jak i długookresowych zobowiązań. Mimo wszelakich zmian, bowiem jakie zachodzą na rynku finansowym, ciągle niezmienne jest, powszechnie znane stwierdzenie „pewne jak w banku”. W momencie powierzania bankom komercyjnym swoich oszczędności w formie depozytów przekazujemy swoje zaufanie, jakie posiadamy do wypłacalności tegoż banku. W przypadku składania depozytów w formie rzeczowej jest to zaufanie do jakości i zabezpieczeń technicznych bankowych skarbców. Doświadczenie jednak uczy, iż zaufania te mogą zostać podważone, zarówno z przyczyny prowadzonej polityki w banku, jak i z przyczyn od niego niezależnych. Bank z kolei zabezpiecza się przed różnego rodzaju ponoszonym ryzykiem. Najważniejsze znaczenie przypisuje się utrzymaniu płynności, tym samym zarządzaniu jej ryzykiem. Dzięki bieżącej płynności jesteśmy wypłacalni, czego oczekują od nas nasi klienci, co w konsekwencji, z kolei powoduje zwiększenie liczby obsługiwanych klientów, przez co możemy osiągnąć stabilną pozycję na rynku usług finansowych.

Podmioty, które zainteresowane są wypłacalnością banku mają możliwość dokonywania własnych ocen, na podstawie licznych źródeł informacji o jego bieżącej sytuacji finansowej, profesjonalizmu działania, i podobnych istotnych dla zainteresowanych sprawach, po czym dopiero „rozpoczynają współpracę z instytucją bankową”.

„Współpraca” banku komercyjnego z różnego rodzaju podmiotami daje możliwość generowania zysku, co jest niejako celem działalności banku. Osiąganie sukcesów wymaga jednak merytorycznej wiedzy, rozpoznania rynku i umiejętności zachowania się na nim. Banki gromadzą środki pieniężne podmiotów, które zaufały w jego wypłacalność. Zadaniem jest więc utrzymanie tegoż zaufania poprzez bycie wypłacalnym. Zła polityka gospodarowania powierzonym pieniądzem może spowodować niebezpieczeństwo ich utracenia. Skuteczność zarządzania powierzonych kapitałów przez bank jest mierzona wielkością korzyści, jakie planuje osiągnąć powierzyciel z wniesionych kapitałów do banku. Zatem im lepsze zaangażowanie się finansowo przez bank, w transakcje wykonywane na zlecenie banku korespondenta, tym większe zaufanie ze strony klienta.

Triada obejmująca płynność, rentowność, wypłacalność, w jakiej bank realizuje swoją działalność jest bardzo złożonym problemem. Nie ulega jednak wątpliwości to, ze najważniejszym z nich jest utrzymanie płynności. Ważność tegoż problemu skłoniła mnie do napisania pracy na temat zarządzania ryzykiem płynności.

Ryzyko płynności definiowane jako zagrożenie banku utratą zdolności do wywiązywania się z bieżących obowiązków płatniczych towarzyszy każdej działalności finansowej, w tym także i działalności opisywanej przeze mnie specyficznej instytucji.

Celem pracy jest wskazanie ważności problemu zarządzania tym ryzykiem i jednocześnie przedstawienie procedur utrzymania płynności w banku komercyjnym. Problem praktycznego wykorzystania różnorakich technik i narzędzi zmierzających do eliminacji lub zmniejszania rozmiarów ryzyka płynności jest bardzo istotny w zarządzaniu bankiem komercyjnym.

Problematykę pracy przedstawiłam w trzech rozdziałach. Pierwsze dwa rozdziały mają formę teoretyczną. Pierwsza część przedstawia ogólny zarys systemu bankowego, jego rozwój, czy uwarunkowania popytowe na sektor bankowy. W szczególności jednak zwracam uwagę na ryzyko, które nieodłącznie towarzyszy działalności prowadzonej przez banki, która z kolei powiązana jest z funkcją pośredników finansowych w gospodarce narodowej, jednocześnie przy warunku utrzymania płynności przez specyficzne przedsiębiorstwo.

W drugim rozdziale omówione zostały możliwości zarządzania poszczególnymi ryzykami, mogącymi wystąpić podczas działalności banku. Część ta poświęcona jest analizie technik i narzędzi niezbędnych dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania tejże instytucji finansowej, które mają zapewnić odpowiedni poziom płynności oraz zabezpieczać interesy swoich klientów.

Trzecia część pracy stanowi przedstawienie warunków płynności finansowej i wypłacalności banku Powszechnego Banku Kredytowego SA. na dzień 31 grudnia 1997 roku, z działalności w latach 1996-1997. Moja uwaga w tej części pracy została skierowana na wykorzystaniu praktycznych metod zachowania płynności i wypłacalności przez PBK SA.

Praca ta powinna zobrazować jak ważny jest problem utrzymania płynności finansowej. Od płynności, bowiem zależy pozycja na rynku usług finansowych banku oraz zaufanie ze strony klienta do tego specyficznego przedsiębiorstwa.

I. Bankowość, uwarunkowania i rozwój

1.1. Kierunki przekształceń systemu bankowego na świecie

System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. O systemie bankowym można mówić jednak dopiero, gdy rozwój banków, a także rynków finansowych pozwoli na ustalenie zasad struktury tego systemu. Dlatego też powstanie wielopoziomowego układu, złożonego z banku centralnego i banków komercyjnych, jest uznawane za podstawę do określenia się systemu bankowego.

Zmiany w systemach bankowych są oceniane w sposób zróżnicowany w zależności od tego, czy jako podstawę tej oceny przyjmujemy funkcjonalną koncepcję rozwoju systemów bankowych, czy koncepcję instytucjonalną.

Koncepcja funkcjonalna zakłada, że funkcje systemu bankowego są stałe, mimo zmienności form instytucjonalnych. Oznacza to, że rozwój systemu bankowego jest w jakimś stopniu pasywnym następstwem rozwoju gospodarki rynkowej.

Koncepcja instytucjonalna zakłada ścisłe powiązania między kształtowaniem instytucji finansowych a rozwojem systemu bankowego. Oznacza to mało spontaniczne ukształtowanie właściwej struktury aparatu bankowego. Istnieje też niebezpieczeństwo, że określone zadania koncepcji instytucjonalnej mogą przeszkadzać w działaniu systemu bankowego.

W trakcie ewolucji sektora bankowego wykształciły się dwa modele sektora finansowego: model anglosaski i model niemiecko-japoński. Model anglosaski opiera się na rynkach finansowych. Sprzyja to uniezależnieniu się wielkich korporacji przemysłowych od banków komercyjnych. Banki komercyjne służą do wykonywania operacji płatniczych i rozliczeniowych, a także zaspokojeniu krótkoterminowego zapotrzebowania przedsiębiorstw na kredyt. Podstawowy dopływ kapitału odbywa się natomiast przez emisję papierów wartościowych i przez giełdę. Istotną rolę w tym modelu odgrywają różnego rodzaju fundusze i banki specjalne, rozumiane jako inwestycyjne. Model niemiecko-japoński zakłada, że główną rolę w sektorze finansowym pełni system bankowy. Banki zaspokajają krótkoterminowe, jak i długoterminowe potrzeby klientów. W tym modelu banki maja więc charakter uniwersalny. Jednocześnie rozpowszechniają się tu powiązania kapitałowe między bankami i korporacjami przemysłowymi.

Banki inwestycyjne są to banki, które zajmują się bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy. Dzięki tym bankom inwestorzy nie muszą korzystać z banków komercyjnych, w celu ulokowania swoich środków na rynku papierów wartościowych. Banki te zajmują się wszelkimi usługami finansowymi. Do banków inwestycyjnych zaliczane są też instytucje nie mające charakteru banków, na przykład brokerzy, maklerzy, dealerzy, doradcy finansowi.

Banki uniwersalne dokonują wszystkich czynności bankowych. Jest to zatem instytucja łącząca transakcje depozytowe i kredytowe z transakcjami w zakresie papierów wartościowych i czynnościami emisyjnymi.

1.2. System bankowy w Polsce

System bankowy w każdym kraju określa prawo bankowe. W Polsce ustawa o „Prawie bankowym” określa zasady prowadzenia działalności bankowej, tworzenia i organizacji banków, oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych oraz zasady sprawowania nadzoru bankowego, postępowania naprawczego, likwidacji i upadłości banków”.

Ewolucja pieniądza i systemu pieniężnego przebiegała żywiołowo i burzliwie. W jej trakcie wielokrotnie występowały kryzysy pieniężne i runy na banki. W pogoni za maksymalizacją zysku, banki handlowe pozbawione wszelkiej kontroli często zmniejszały rezerwy poniżej poziomu, które zapewniłyby minimalne bezpieczeństwo. Zachowanie takie destabilizowało system pieniężny, a w konsekwencji całą gospodarkę. Zjawiska te wskazywały, że banki handlowe powinny zostać poddane państwowej regulacji. Regulacja zaś nie powinna ograniczać swobody decyzyjnej banków, lecz powinna stwarzać takie ramy działalności banków, w których ryzyko bankructw byłoby minimalne, a tym samym wzrosłaby stabilność gospodarki. Stabilność gospodarki i zaufanie do banków poprawiły się z chwilą powstania instytucji banku centralnego.

Bank centralny jest to bank państwowy, który spełnia jednocześnie funkcje banku emisyjnego, banku banków oraz banku gospodarki narodowej i banku państwa. Centralny bank, dzięki temu, że dokonuje emisji pieniądza jest zawsze wypłacalny. Jeżeli poniósłby straty, to i tak będzie mógł w pełni zaspokoić roszczenia posiadaczy wkładów. Wkłady w banku emisyjnym są zawsze całkowicie pewne. Jako bank banków, bank centralny jest bankiem rezerwowym dla banków komercyjnych. Tworzy on dwa rodzaje pieniądza:

- banknot jako centralny pieniądz gotówkowy,

- pieniądz żyrowy - centralny pieniądz rezerwowy.

Bank centralny spełnia następujące funkcje:

1. reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza; jest bankiem banków, w wyniku tego bank centralny akceptuje na swoim rachunku depozyty banków handlowych i na żądanie przekazuje je na rachunki innych banków; dzięki temu banki handlowe mogą posiadać w banku centralnym rachunek rozliczeniowy oraz za pośrednictwem banku centralnego prowadzić rozliczenia z innymi bankami; bank centralny w odniesieniu do banków handlowych pełni też rolę „pożyczkodawcy w ostatniej instancji”, w sytuacjach gwałtownego zapotrzebowania na gotówkę, banki handlowe mogą uzyskać pożyczkę z banku centralnego,

1. reguluje wielkość pieniądza bankowego tworzonego przez banki komercyjne; prowadzi rozliczenia z rządem - w banku centralnym znajduje się również rachunek rozliczeniowy rządu, może on pożyczać z banku centralnego, dokonuje tego mianowicie poprzez emisję obligacji i ich sprzedaż, nie tyle co prywatnym przedsiębiorstwom, co bankowi centralnemu; najczęściej rząd przeprowadza tego typu operacje przy użyciu obligacji krótkookresowych,

1. reguluje płynność całego systemu bankowego; stabilizuje funkcjonowanie rynków finansowych. Bank centralny nie może dopuścić do fluktuacji na rynkach finansowych. Wiele instytucji finansowych mobilizuje pieniądze na krótkie okresy, by następnie zdobyte fundusze wypożyczać na okresy długie. Ogromny wpływ na działalność takich instytucji mają wahania stopy procentowej. Często zbyt gwałtowny jej wzrost może ograniczyć zakres operacji pieniężnych. Bank centralny w drodze stabilizacji stopy procentowej osiąganej głównie przez operacje otwartego rynku oraz manipulowanie stopą redyskonta może przeciwdziałać możliwym załamaniem na rynkach finansowych,

1. kształtuje potencjał kredytowy banków komercyjnych poprzez odpowiednie instrumenty pieniężne; kształtuje krajową podaż pieniądza, bank centralny sprawuje kontrole nad podażą pieniądza poprzez operacje otwartego rynku, kontrolując poziom rezerw obowiązkowych banków handlowych, ustalają wysokość stopy redyskonta oraz „nakłaniając” banki handlowe do realizacji preferowanej polityki pieniężnej.

Z charakteru banku gospodarki narodowej z jednej strony bank centralny jest regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej strony - bankierem państwa w zakresie udzielania kredytu dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu. Obowiązkiem banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także takie skuteczne oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia.

Z pełnienia funkcji banku państwa bank centralny zajmuje się obsługą i organizacją płatności zagranicznych, realizacją polityki państwa w odniesieniu do kursu walut, pośredniczeniem w kupnie złota i dewiz, a także utrzymywaniem rezerw międzynarodowych środków pieniężnych.

Obowiązująca ustawa o Narodowym Banku Polskim:

• formułuje nowe określenie celu działalności NBP, czyli utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, jeżeli nie ogranicza to podstawowego celu NBP,

• wprowadza zasadę kolegialności w pracy NBP, dzięki powołaniu Rady Polityki Pieniężnej i przekształcaniu Zarządu NBP w organ decyzyjny,

• stanowi, iż założenie polityki pieniężnej będą uchwalane przez Radę Polityki Pieniężnej, a Sejm będzie je otrzymywał wyłącznie do wiadomości,

• stwierdza, że w posiedzeniach Rady Polityki Pieniężnej, można uczestniczyć przedstawiciel Rady Ministrów (bez prawa udziału w głosowaniu, może jedynie przedstawić wnioski do rozważania przez Radę),

• zostaje powołana Komisja Nadzoru Bankowego, która będzie kierowała nadzorem bankowym, nadzór ten pozostaje w strukturze NBP.

Jeszcze w końcowych latach osiemdziesiątych funkcjonował w Polsce system bankowy oparty na monobanku, jakim był Narodowy Bank Polski. Obok NBP istniały tylko trzy inne liczące się, wyspecjalizowane banki państwowe oraz sieć banków spółdzielczych. Były to:

• Bank Handlowy, obsługujący rozliczenia zagraniczne centrali handlu zagranicznego;

• Bank PeKaO SA obsługujący rozliczenia dewizowe ludności;

• Bank Gospodarki Żywnościowej, w skład którego wchodziło 1663 małych banków spółdzielczych, obsługujący sektor rolnictwa.

Aparat bankowy był podporządkowany i służebny względem władzy państwowej. W wyniku reformy z końca lat osiemdziesiątych ukształtowana w poprzednich latach struktura bankowości w Polsce zaczęła przystosowywać się do zasad i mechanizmów funkcjonowania gospodarki rynkowej. Ważnym elementem zmian było wyodrębnienie w 1987 roku z Narodowego Banku Polskiego - banku centralnego, powszechnych kas oszczędności i utworzenie 1 stycznia 1988 roku, na ich bazie odrębnego banku - Powszechnej Kasy Oszczędności BP. Następnie na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z 11 kwietnia 1988 roku, 1 lutego 1989 roku rozpoczęły działalność: --> [Author:R뉦。̈́i] Bank Gdański, Bank Śląski, Bank Przemysłowo-Handlowy, Bank Depozytowo-Kredytowy, Bank Zachodni, Powszechny Bank Gospodarczy, Wielkopolski Bank Kredytowy, Pomorski Bank Kredytowy oraz Powszechny Bank Kredytowy. Jest to tzw. „dziewiątka” banków komercyjnych. Banki te stały się samodzielnymi i samofinansującymi jednostkami. Narodowy Bank Polski zaprzestał bezpośredniego kredytowania jednostek gospodarczych, otwierania i prowadzenia dla nich rozliczeń pieniężnych. W kolejnych latach liczba rozrastających się banków rosła.

Dwuszczeblowy system bankowy w Polsce zatem obowiązuje od końca lat osiemdziesiątych i obejmuje bank centralny oraz banki działające na zasadach komercyjnych. W ramach bankowości komercyjnej wyróżnia się:

1. Banki kredytowo-depozytowe

Jest to typ banku uniwersalnego, zajmuje się głównie przyjmowaniem depozytów oraz udzielaniem kredytów, oraz prowadzeniem operacji pośredniczących i rozliczeniowych (np. WBK).

2. Banki inwestycyjne

Cechą charakterystyczną tych banków jest struktura aktywów obejmująca przede wszystkim finansowanie przedsięwzięć rozwojowych, a także doradztwo inwestycyjne. Po stronie pasywów dominują depozyty długoterminowe oraz pozyskiwanie środków z emisji długoterminowych papierów wartościowych. Banki te przeznaczone są w zasadzie dla podmiotów gospodarczych.

3. Banki spółdzielcze

Cechą charakterystyczną jest obsługa sektora rolno-spożywczego, w tym udzielanie kredytów preferencyjnych dla rolnictwa. W Polsce istnieją dwie struktury banków spółdzielczych:

- banki zrzeszone w banki BGŻ oraz jego strukturach regionalnych

- samodzielne banki spółdzielcze.

Depozyty pochodzą głównie od ludności rolniczej i mają charakter lokalny. Preferencyjne kredyty oprocentowane są poniżej rynkowej stopy procentowej (w wysokości 7-11%) i często mają charakter sezonowy.

4. Kasy oszczędnościowe

Głównym ich zadaniem jest obsługa depozytowa osób fizycznych dzięki rozwiniętej sieci placówek tego banku. Kredytowanie dotyczy prawie wyłącznie osób fizycznych (przykład to PKO BP).

5. Banki specjalne

Tworzone są w oparciu o specjalne fundusze dla finansowania przedsięwzięć z wybranej dziedziny gospodarczej (np. Bank Ochrony Środowiska).

Ogółem grupa banków komercyjnych , poza sektorem spółdzielczym, obejmuje około 80 banków. Ponadto kilka dużych banków zagranicznych ma swoje oddziały lub filie w Polsce, na przykład ING Bank N.V., Deutsche Bank, Berliner Bank.

System bankowy podlega stałej ewolucji w zakresie zarówno form instytucjonalnych, w których prowadzona jest działalność bankowa, jak również wyłączności na pełnienie funkcji pośrednika finansowego. Niezmienne jest też dążenie, aby system bankowy minimalizował koszty transakcyjne jego użytkowników. Objawy kryzysu bankowego w latach 1992-1994, dla utrzymania stabilności sektora bankowego, w tym głównie banków prywatnych stały się pośrednią przyczyną prywatyzacji banków. Dla koncepcji prywatyzacji pozyskano sponsorów zagranicznych, którzy zgodzili się na przekształcenie Funduszu Stabilizacji Złotego w Międzynarodowy Fundusz Prywatyzacji Banków w Polsce. Pierwszym krokiem na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 1991 roku było przekształcenie „dziewiątki” w jednoosobowe Spółki Skarbu Państwa. Bardzo ważną rolę w prywatyzacji odgrywa właśnie kapitał zagraniczny, łącznie na koniec 1997 roku stanowi on 41,5% funduszy własnych sektora bankowego w Polsce. Obecność banków zagranicznych w Polsce z kolei, wynika z potrzeb klientów i jest ona oceniana jako najcenniejsze wzmocnienie sektora bankowego i rynku usług finansowych.

Następną zmianą w sektorze bankowym jest rozpoczęta w roku 1996 konsolidacja w tymże sektorze. W strategii konsolidacji główną rolę odgrywa stabilność systemu bankowego, na którą składają się trzy podstawowe czynniki:

- stopień konkurencji na rynku finansowym,

- struktura instytucjonalna systemu bankowego,

- sprawność funkcjonowania banków.

Przyszłościowym elementem struktury systemu bankowego są również grupy bankowe, tworzenie holdingów krajowych i zagranicznych, czy zrzeszeń. Obecnie trzonem sektora bankowego w Polsce są PKO BP i Bank PeKaO SA.

1.3. Uwarunkowania popytowe rozwoju sektora bankowego

Od lat siedemdziesiątych trwa burzliwy rozwój rynku globalnego, co jest związane z rozwojem gospodarczym oraz zwiększeniem popytem na pieniądz. Pieniądz jest bowiem trwałym elementem gospodarki rynkowej. Ludzie pozyskują pieniądz oraz wykazują chęć jego zdobycia w celu odniesienia określonych korzyści. Samo posiadanie pieniądza, jak wiemy nie daje takich korzyści, jak lokowanie ich w obligacjach państwowych, lokatach bankowych oprocentowanych, czy pobieraniu kredytów o niskim oprocentowaniu i inwestowanie pieniądza, lub podobnych lokatach. Przechowując swoje bogactwa w pieniądzu narażamy się na niebezpieczeństwo spadku jego wartości, w wyniku inflacji. Zainwestowany pieniądz zaś przynosi dochód, który może być wyższy lub niższy w zależności od sposobu lokaty. Sposobność ta, jak i wzrost konkurencji na rynku usług finansowych przyczyniły się do rozszerzania skali ofert usług przez banki.

W ofertach rynkowych największych banków znajdują się produkty, które związane są z działalnością depozytową, kredytową oraz rozliczeniową. Sprowadza się do wprowadzania nowych usług dla wybranych grup klientów, różnicowania warunków sprzedaży oraz tworzenie pakietów usług dla różnych grup klientów. Coraz powszechniej wprowadzane są kredyty na inkaso czeków, kredyty lombardowe, kredyty na zakup akcji oraz faktoring finansowy, akredytywy, poręczenia i awale, kredyty dyskontowe, i inne. Dla osób fizycznych z kolei oferta kredytowa została wzbogacona na przykład o różne rodzaje kredytów na sprzedaż ratalną, nisko oprocentowane kredyty konsumpcyjne, kredyty budowlane, kredyty dla studentów. Coraz częściej obserwuje się także rozliczenia bezgotówkowe za pomocą połączeń telefonicznych, kart płatniczych typu Business VISA, Polcard, Classic, i innych czy wprowadzenia kart bankomatowych. Oferta depozytowa została rozszerzona o pakiety lokat terminowych, lokaty dynamiczne, rachunki bieżące i podobne usprawniające dostęp do pieniądza. Obserwuje się również zmniejszanie oprocentowania kredytów oraz mniejsze oprocentowania lokat terminowych, co skłania klientów do pobierania kredytów i inwestowania.

Szeroka gama ofert proponowanych usług przez banki działa przyciągająco na klienta. Gdy mamy więcej do zaoferowania wówczas pojawiają się nowi klienci, chcący korzystać z naszego zaufania, jakie zaoferowaliśmy na drodze współpracy.

Chęć inwestowania i lokowania pieniędzy zmusiła banki niejednokrotnie do poszerzenia swojej działalności usługowej. Było to bowiem konieczne do utrzymania swej pozycji na rynku finansowym przez określony bank. Związaną z tym rzeczą było tworzenie swoich sieci, oddziałów w różnych miejscach kraju, aby być łatwo dostępnym dla klienta i okazać się niezbędnym w razie potrzeby. Konieczność rozszerzenia czynności bankowych nie zawsze jednak było rentowne dla banku. W takich przypadkach należało problem rentowności rozpatrywać w dłuższym przedziale czasowym.

Banki za każdym razem jednak, w momencie oferowania swoich usług muszą pamiętać o ryzyku, jakie podejmują. Na jakie ryzyko gotowe są narazić się, aby nie utracić swojej płynności.

1.4. Ryzyko jako element stymulowania działalności banku komercyjnego

W literaturze przedmiotu można znaleźć co najmniej kilkadziesiąt różnorodnych klasyfikacji rodzajów ryzyka bankowego, z których każda ma zalety i wady. Ryzyka występujące w działalności bankowej, w zależności od przyjętego horyzontu czasowego analizy ryzyka, można podzielić na ryzyka strategiczne i operacyjne. Spośród ryzyk operacyjnych w obszarze finansowym wyróżnimy między innymi omawiane przeze mnie ryzyko płynności, które najogólniej definiując oznacza zagrożenie przejściowej lub całkowitej utraty płynności przez bank.

Ryzyko to sytuacja, gdy co najmniej jeden z elementów składających się na nią nie jest znany, ale znane jest prawdopodobieństwo jego wystąpienia przez decydenta. Inaczej mówiąc, ryzyko wiąże się z możliwością nie uzyskania zamierzonych efektów lub poniesienia niezamierzonych strat. Jest ono funkcją ilości i jakości dysponowanych informacji o procesach gospodarczych i społeczno-politycznych oraz stopnia zmienności i konfliktowości wewnętrznych i zewnętrznych warunków działania.

Jako normalne i nieuniknione trzeba przyjąć, że ryzyko jest nieodłącznym elementem działalności bankowej. Oznacza, że z określonych powodów bank jest narażony na stratę, ale zamiast straty jest też możliwość zysku, jednak tylko przy niektórych rodzajach ryzyka. To powoduje, że ryzyko może być podejmowane rozmyślnie z oczekiwaniem na zysk albo może być tylko źródłem strat. Szczególnym rodzajem „ryzyka” jest przypadek, gdy o stracie przesądzają pewne rozwiązania systemowe lub ich brak.

Najważniejsze dla każdego banku jest poznanie, jakie istnieją rodzaje ryzyka i zrozumienie mechanizmu ich funkcjonowania. Znając źródło i mechanizmy funkcjonowania ryzyka trzeba określić, czy jest możliwość jego wyeliminowania, czy też jest ono nieuniknione. Istnieje też możliwość celowego podejmowania ryzyka w oczekiwaniu na większy zysk. Sytuacja ta nie wynika jednak z zasad bezpiecznego działania banku, jednakże nie można jej wykluczyć.

Ryzyko występuje w wielu dziedzinach działalności banku. Według subiektywnej oceny potencjalnego wpływu ryzyka na bezpieczeństwo finansowe banku możemy wymienić:

1. Ryzyko kredytowe - ryzyko zwrotności kredytu i należnych odsetek;

2. Ryzyko walutowe - ryzyko dewaluacji waluty krajowej oraz ryzyko zmian relacji kursowych walut obcych;

3. Ryzyko stopy procentowej - zróżnicowanie terminów wymagalności depozytów i udzielonych kredytów oraz brak możliwości efektywnego wykorzystania zasobów;

4. Ryzyko płynności - brak płynnych środków na realizację wymagalnych płatności;

5. Inne - na przykład kryminalne, czy związane z zastosowaniem elektronicznych systemów przetwarzania danych, czy też różnego rodzaju czynniki zewnętrzne , które mogą wpłynąć na działalność banku, ale które są niezależne od jego działań.

Nowe, inne ryzyka wiążą się z postępem naukowo-technicznym. Dotyczy to zwłaszcza finansowania nowych technologii i wdrażania innowacji finansowych oraz prowadzenia interesów zagranicznych banków. Mogą pojawić się też zagrożenia wynikające z wykorzystywania elektroniki w systemie rozliczeń międzybankowych oraz powstawania różnego rodzaju przeszkód w transferze kapitałów pomiędzy państwami.

Każdy bank stara się być przygotowanym na pojawienie się różnego rodzaju ryzyka i skutecznie mu zapobiegać lub ograniczać jego rozwojowi. W tym celu powołuje odpowiednie organizacje, sprawujące kontrolę nad zarządzaniem aktywami i pasywami banku komercyjnego, a w konsekwencji nad zarządzaniem wymienionych ryzyk towarzyszących działalności banku.

Twierdzi się, iż ryzyko bank może ograniczyć między innymi poprzez dyferencjację klientów, usług, obsługiwanych branż gospodarki narodowej, terytorium, zawierania transakcji terminowych forward czy kontraktów future.

Niepewność na rynkach finansowych obecnie, jednak jest duża i stale rośnie, w związku z czym banki, jak i inne instytucje finansowe bardziej narażone są na poniesienie różnego rodzaju ryzyka. Okazuje się, że umiejętne zarządzanie ryzykiem stało się jednym z czynników decydującym o sukcesie banku. Banki muszą podejmować ryzyko, aby móc funkcjonować na rynku finansowym.

1.5. Problem płynności banku komercyjnego

Zachowanie płynności przez bank należy do najbardziej newralgicznych aspektów jego funkcjonowania. Bank w swojej działalności realizuje strategię finansową w tak zwanej triadzie otrzymującej rentowność, płynność, wypłacalność. Wypłacalność jest rozumiana jako stopień w jakim aktywa zbywalne, rzeczywiste, i będące w dyspozycji przewyższają zadłużenie. Rentowność zaś jest to stopień w jakim przychody przewyższają koszty ich pozyskania. Płynność z kolei w bankach jest rozumiana w dwóch aspektach:

1. płynność jako wywiązywanie się z bieżących zobowiązań,

2. płynność finansowa jako zdolność do terminowego regulowania zobowiązań zapewnione utrzymaniem na odpowiednim poziomie rezerw finansowych oraz łatwość wymiany poszczególnych składników majątkowych na środki pieniężne, wymienialność z kolei możemy szacować na podstawie struktury bilansu.

W literaturze problemu w związku z jego złożonością jest często rozpatrywany.

Barbara Gruszka płynność definiuje jako zdolność do terminowego regulowania zobowiązań. Brak płynności może doprowadzić podmiot do bankructwa niezależnie od poziomu osiąganej rentowności. Traci on bowiem wiarygodność w otoczeniu swojego działania. Zewnętrznym wyrazem płynności banku, ze względu na specyficzny charakter działalności - jest to zdolność do pokrycia w każdej chwili wszystkich płatności z tytułu zobowiązań wynikających z kontraktów z klientami oraz zgłaszanego popytu na kredyt.Do banku bowiem zgłosi się każdy, kto będzie miał kłopoty z zapewnieniem rezerwy płynności, po kredyt lub obniży swoje salda depozytów, to z kolei będzie wymagało od banków uruchomienia dodatkowych środków. Gotowość wyżej wymienionych czynności wyznacza pozycję banku na rynku usług finansowych. Zatem utrzymanie płynności finansowej jest równoznaczne z osiąganiem zysku w rozmiarach niezbędnych dla rozwoju działalności. Jednakże im wyższa płynność banku, tym mniejsza jego rentowność.

Jerzy Świderski płynność definiuje jako stopień pokrycia przez aktywa płynne zobowiązań. Oznacza to posiadanie takiej ilości środków pieniężnych, która jest w danym momencie wystarczająca do realizacji bieżących wypłat. Bilans płynny i niepłynny banku przedstawia rysunek 1.

Rysunek 1

Bilans

Bank płynny Bank niepłynny

Płynne środki	Natychmiastowa wymagalność	Niedobór środków płynnych	Natychmiastowa wymagalność
Nadpłynność		Płynne środki

Źródło: Świderski J., Finanse banku komercyjnego, BMiB, Warszawa 1998, s.133.

Jak łatwo zauważyć, bank powinien utrzymywać odpowiednie zasoby aktywów płynnych I kategorii. Tworzą one stałe zabezpieczenie, które może być w każdej chwili wykorzystane, w sytuacjach nieprzewidzianych zapotrzebowań na środki płynne. Jeśli mamy niedobór środków płynnych automatycznie stajemy się niewypłacalni, tracimy płynność finansową, a w konsekwencji tracimy zaufanie wśród klientów.

Zdarza się, że zapotrzebowanie na płynność banku ma charakter natychmiastowy lub prawie natychmiastowy. Wówczas, by sprostać naciskom płynności związanym, na przykład z bliskim terminem zapadalności, trzeba wykorzystać źródła funduszy, do których można mieć natychmiastowy dostęp, na przykład poprzez możliwość zaciągania pożyczek w innym banku na rynku funduszy federalnych. Należy również być przygotowanym na wzrost popytu na usługi finansowe, związany z oddziaływaniem czynników sezonowych cyklicznych, czy powiązanych z trendem wzrostu gospodarki.

Istotę zarządzania płynnością przez bank można określić przez:

- zapewnienie płynności z aktywów;

- poleganie na pożyczonej płynności;

- zbilansowane zarządzanie płynnością.

Zarządzanie płynnością aktywów koncentruje się na strukturze terminów wymagalności aktywów. Odzwierciedla to strukturę zapadalności lokat i pożyczek oraz takie szacunki wzrostu portfela kredytowego, aby ubytki gotówki dawały się pokryć wpływami gotówkowymi z wymagalnych aktywów. W razie zaistnienia nieoczekiwanych potrzeb utrzymuje się pulę płynnych aktywów wysokiej jakości, to znaczy takich, które bez straty można przekształcić w pieniądz banku centralnego.

Większe banki jednak bardziej polegają na zarządzaniu pasywami. Oznacza to zwiększenie, zróżnicowanie i ujęcie w wielkościach liczbowych źródeł dodatkowych funduszy kredytowych. Będąc w potrzebie banki takie uzyskują dodatkowe fundusze kredytowe za pośrednictwem rynków pieniężnych, poprzez tworzenie pozycji pasywów w formie papierów wartościowych o różnych okresach wymagalności.. Działanie to zmniejsza wielkości posiadanych niskodochodowych aktywów płynnych wysokiej jakości.

Pożyczanie płynności jest najbardziej ryzykownym podejściem do rozwiązania naszego problemu. Zatem większość banków przyjmuje kompromisową strategie zarządzania pasywami i wybierają opcję zarządzania aktywami i pasywami.

Strategia zrównoważonego zarządzania płynnością charakteryzuje się magazynowaniem niektórych przejawów zapotrzebowania na płynność, w postaci zbywalnych na rynku papierach wartościowych lub depozytach w innych bankach, a pozostała część jest zabezpieczana przez wyprzedzające umowy na linie kredytowe uzyskiwane w bankach-korespondentach lub u innych dostawców funduszy, czy udzielając pożyczek krótko- i średnioterminowych.

Nie są to jednak jedyne strategie przed zabezpieczaniem płynności. Banki mają obowiązek odprowadzania rezerw do NBP, obowiązkowych od gromadzonych depozytów złotowych i walutowych oraz celowych na należności w sytuacji nieregularnej. Poza tym równoważeniu ryzyka bankowego służy system zabezpieczeń rzeczowych lub osobistych, które polegają odpowiednio na pokryciu nieuregulowanego długu przez sprzedaż pozostawionego w zastaw przedmiotu, lub wystąpienia gwaranta, który w momencie niewypłacalności dłużnika pokryje należności, tworzone mogą być też rezerwy na ryzyka ogólne z wypracowanego zysku, stosowane są reguły zabezpieczenia płynności. Wszystko to jednak nie stanowi pełnego zabezpieczenia. Dlatego też bardzo dużą uwagę należy zwracać na płynność. Jest to bowiem problem złożony i jedynie przez ciągłą kontrolę możemy skutecznie zarządzać płynnością. Nieodpowiedni stopień płynności może bowiem doprowadzić do nieoczekiwanych braków gotówki, które trzeba w kolejności pokrywać ponosząc nadzwyczajne koszty, a to z kolei powoduje zmniejszenie rentowności. Może też doprowadzić do niewypłacalności banku wskutek problemów z płynnością, nadmierna płynność z kolei prowadzi do niskich dochodów z aktywów i przyczynia się tym samym do osiągania niskich zysków. Na to z kolei przy obecnej rywalizacji o pozycję na rynku usług finansowych banków, żaden z nich nie może sobie pozwolić.

II. Zarządzanie ryzykiem w działalności banku komercyjnego

2.1. Misja banku i jego cele

Sformułowanie misji banku jest pierwszym elementem w budowaniu strategii banku komercyjnego. Rozumiana jest jako określenie, jakim klientom, w jakim kręgu i jakie produkty bank będzie oferował. Należy też przy tym określić korzyści wynikające z misji dla samego banku. Określenie misji banku należy do jego władz i ma charakter postulatu. Dopiero dalsze prace uściślają sytuację i powinny dać odpowiedź, czy postulat jest realistyczny.

Koncepcją jest, iż banki krajowe powinny zerwać z „wszystkoizmem”, oferowaniem każdemu, kto wejdzie do banku wszystkich usług, których zapragnie. Bank musi być wyspecjalizowany w zaspokajaniu potrzeb tych klientów, których zna najlepiej oraz posiadać kapitały na nowe instytucje finansowe, które będą z kolei zaspokajały nowe potrzeby nowych klientów. Obecna presja konkurencji wymusza na banki krajowe posiadanie planów strategicznych nie tylko 2-, lecz 12-15-letnich.

Wyróżnikiem krajowej bankowości musi stać się specjalizacja w obsłudze finansowej lokalnego sektora gospodarki, ściśle związanego z rodziną i jego cyklem życia oraz małą i średnią przedsiębiorczością. Przewaga banków w zakresie obsługi detalicznej, „twarz w twarz”, opartej na wzajemnej lojalności i długo trwającej znajomości jest oczywista. Bankom powinno zależeć na podtrzymaniu emocjonalnych związków z klientami, pogłębianiu ich zaufania w społecznościach lokalnych, systematycznym podnoszeniu jakości usług oraz dokonywaniu innowacji finansowych, wychodzących naprzeciw potrzebom dotychczasowych klientów.

Cel działania banku komercyjnego można określić jako dążenie do zaspokojenia potrzeb podmiotów gospodarujących w zakresie usług bankowych przy równoczesnym dążeniu do uzyskania zysków.

Należy zwrócić uwagę, iż według „Prawa bankowego” wszystkie banki komercyjne mają charakter uniwersalny, to znaczy, że mogą dokonywać wszelkich czynności bankowych. Czynnościami bankowymi zgodnie z ustawą są:

1. przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenia rachunków tych wkładów,

1. prowadzenie innych rachunków bankowych,

1. udzielanie kredytów,

1. udzielanie gwarancji bankowych,

1. emitowanie bankowych papierów wartościowych,

1. przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,

1. wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane przez banki:

1. udzielanie pożyczek pieniężnych,

1. operacje czekowe i wekslowe,

1. wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu.

1. terminowe operacje finansowe,

1. nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,

1. przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,

1. wykonywanie czynności obrotu dewizowego,

1. udzielanie poręczeń, wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych.

2.2. Systemy zarządzania bankiem komercyjnym

Bank możemy określić jako specyficzne przedsiębiorstwo świadczące usługi. Podobnie więc jak w każdym przedsiębiorstwie podejmowane decyzje dotyczące zarządzania mają charakter decyzji indywidualnych. Na ich podjęcie mają wpływ okoliczności w jakich są podejmowane, istniejące uwarunkowania oraz od cech osoby, która podejmuje decyzję. Tak więc proces podejmowania decyzji nie da się ująć w określone ramy schematu określającego postępowanie. Istnieją jednak pewne ogólne zasady racjonalnego działania. W banku, podobnie jak w innych dużych przedsiębiorstwach określa się hierarchię stanowisk, sposób podporządkowania poszczególnych szczebli oraz ich zakres kompetencji i odpowiedzialności, tworzone są komórki, które mają określone zadania i wykonują je zgodnie z określonymi instrukcjami służbowymi. W systemie zarządzania wykorzystywane są często obserwacje, doświadczenia czy nawet koncepcje nowatorskie. Każdy bank ustala dla siebie wewnętrzną organizację i określa prowadzenie działalności, w zależności od własnego kierunku działania i potrzeb, stara się jednak przy tym być bardzo konkurencyjny w stosunku do innych banków.

W celu znalezienia metod działania mogących ułatwić rozwiązywanie pojawiających się w praktyce problemów są opracowywane zbiory zasad tworzące określone systemy zarządzania. Dla przedsiębiorstwa bankowego, w którym nieustannie kilkuosobowe zespoły pracownicze wykonują różnorodne i skomplikowane czynności, uzupełniające się i warunkujące wzajemnie istotny jest problem właściwej organizacji pracy.

Wraz z rozwojem sektora bankowego pojawił się problem uzależnienia banków od czynników zewnętrznych oraz potrzeby stałego przystosowywanie się do nowo powstających warunków. Dla całokształtu prac związanych z zarządzaniem bankiem miała liberalizacja obroty na rynku finansowym, do czego przyczynił się szybki postęp techniczny. Związane z tym było nasilenie konkurencji między bankami.

W latach siedemdziesiątych banki umacniały swoje pozycje na rynku finansowym. W tym okresie pojawił się marketing bankowy, który wprowadzał nowe metody badań rynkowych oraz dostosowywał usługi bankowe do potrzeb i pojemności rynku. Marketing ów miał na celu między innymi utworzenie wyspecjalizowanych komórek marketingu oraz zorganizowanie pionu operacyjnego według grup obsługiwanej klienteli. Cały kompleks proponowanych rozwiązań określono jako system zarządzania marketing managemen.

W latach osiemdziesiątych opracowano nowy system zarządzania, określonego jako controlling. Pogłębiał on propozycje marketing managemen, ale też obejmował zespół zasad mających ułatwić skoordynowanie sterowanie całym przedsiębiorstwem i każdym z jego poszczególnych działów. Podstawowym kryterium tego systemu jest dążenie do osiągnięcia możliwie największego w danych warunkach zysku oraz do stałego utrzymywania go na możliwie najwyższym poziomie przy rozpoznanych ograniczeniach występujących wewnątrz i na zewnątrz banku.

Możemy wyróżnić:

- controlling systemowy, który polega na obserwowaniu i koordynowaniu w banku systemu planowania, kontroli oraz informacji,

- controlling bieżący, którego zadaniem jest doraźne analizowanie sytuacji banku poprzez obserwowanie prawidłowości funkcjonowania poszczególnych podsystemów.

Podstawowym zadaniem controllingu jest skoordynowanie procesów strategicznych i operatywnych oraz powiązanie planów cząstkowych w plan właściwy. Analizuje on zatem poszczególne plany, tworzy hierarchię ważności realizacji kolejnych celów i ustala pierwszeństwo rozwiązywanie sprzeczności.

System ten dużo uwagi poświęca metodom planowania. Operuje przy tym modelami rachunkowymi opartymi na wykorzystaniu zależności między aktywami i pasywami oraz między dochodami i kosztami a strukturą bilansu.

Ważnym elementem tego systemu są metody analityczne. Ułatwiają one kontrole nad przebiegiem wykonywanego plany oraz ułatwiają ocenę poszczególnych zawieranych transakcji, jak i sytuacji globalnej całej instytucji. Jest działaniem wspomagającym zarząd banku, skierowanym na przyszłość, ma zawierać elementy, które prowadziłyby do podejmowania decyzji bieżących, jak i długoterminowych.

Controlling wskazuje też potrzebę na tworzenie systemu sprawozdawczo-rachunkowego i kalkulacyjnego. Pozwoliłoby to na dokładną ocenę dochodów, kosztów i wyników poszczególnych pionów operacyjnych, a nawet konkretnych usług bankowych.

Dodatkowym postulatem jest też umiejętne tworzenie zespołu pracowniczego oraz ich efektywność. Zaznacza się, iż proces zarządzania realizowany jest na wszystkich szczeblach, nawet wykonawczych. Zespół pracowniczy jest czynnikiem warunkującym w zasadniczy sposób poziom i wyniki pracy banku, co decyduje o jego powodzeniu we współzawodnictwie z innymi bankami.

Każdy bank posiada swoje wewnętrzne systemy zarządzania, tak i powinien też opracować własne metody controllingowe, aby odpowiadały wymaganiom organizacyjnym.

2.3. Zarządzanie aktywami i pasywami banku komercyjnego

Nierozerwalnie z płynnością banku związane jest zarządzanie aktywami i pasywami. Zarządzanie aktywami z punktu widzenia płynności polega na tworzeniu takiego portfela aktywów, aby wpływ z zasobów finansowych mógł obsłużyć bank bez konieczności dokonywania korekt w pasywach. Zarządzanie pasywami polega natomiast na tworzeniu pozycji pasywów w takiej formie papierów wartościowych, która dawałaby różne okresy wymagalności.

Odpowiednie zarządzanie aktywami i pasywami banku jest istotne z punktu widzenia dwóch zasadniczych funkcji, a mianowicie - minimalizowania ryzyka, które jest integralnie związane z działalnością bankową oraz jednoczesnej maksymalizacji rentowności poprzez tworzenie odpowiedniej struktury aktywów i pasywów.

Zadanie zarządzania aktywami i pasywami bilansu banku komercyjnego powinno być skoncentrowane w wyspecjalizowanej jednostce organizacyjnej jego centrali. Obecnie kontrolę nad zarządzaniem aktywami i pasywami w bankach komercyjnych sprawuje ALCO - Komitet Zarządzania Aktywami i Pasywami.

Zakres obowiązków ALCO odpowiada potrzebom banku i wynika z warunków determinowych przez otoczenie ekonomiczne, w jakim działa bank. W pierwszych latach przekształceń w kierunku gospodarki rynkowej decyzje dotyczące zarządzania ryzykami podejmowane były z reguły przez zarząd banku.

Komitet ma za zadanie pełnić funkcje doradcze, stanowiące i kontrolne w zakresie:

- zarządzania ryzykiem płynności finansowej,

- zarządzania ryzykiem walutowym,

- zarządzania ryzykiem stóp procentowych i kształtowania stóp procentowych,

- opiniowania planu finansowego z punktu widzenia powyższych ryzyk.

Zakres obowiązków może zostać poszerzony, o na przykład formułowanie polityki i zasad zarządzania ryzykami pozakredytowymi oraz ustalanie procedur dotyczących monitorowania i zarządzania ryzykami pozakredytowymi.

Podstawowym jednak zadaniem powinno być identyfikowanie źródeł ryzyka, ocena jego rozmiarów i podejmowanie działań neutralizujących je w całości lub zmniejszających zagrożenie.

Przy zarządzaniu aktywami i pasywami można ocenić realny wpływ zarządzania płynnością na rentowność banku poprzez zbadanie różnicy między podwyższoną stawką uzyskaną z portfela aktywów, a podwyższoną stawką kosztu środków pożyczonych na wolnym rynku. Zwiększony dochód na aktywach wynika bowiem z lepszej struktury portfela, a w szczególności z posiadania w nim większej ilości kredyty o najwyższej rentowności. Podwyższony koszt pozyskiwania pasywów polega na pozyskiwaniu środków z miedzy bankowego rynku depozytowego.

2.4. Zarządzanie marżą odsetkową

Jedną z metod wykorzystywaną do analizy efektywności zarządzania płynnością jest technika zarządzania marżą.

Marża odsetkowa jest wynagrodzeniem z tytułu wykonywanych operacji bankowych, będącym różnicą między ceną sprzedaży a ceną zakupu środków pieniężnych. Wyraża się ją w pieniądzu i określa się jako: ( 1 )

Marża= dochodowość aktywów - kosztochłonność pasywów

W praktyce działalności banku wykorzystuje się obliczenia marży globalnej dla całego banku, na podstawie struktury bilansu lub marże odcinkowe, które odnoszą się poszczególnych rodzajów operacji bankowych. W takim przypadku porównujemy dochodowość aktywów, jako iloraz iloczynu odsetek pobranych i 360/liczby dni okresu do średniego stanu aktywów, z kosztochłonnością pasywów, liczoną analogicznie. Otrzymane procentowe wyniki odejmujemy od siebie i otrzymujemy rachunek marży odsetkowej.

Problem marży odsetkowej rozpatrzymy w tabeli numer 1. Gdyby bank I w okresie wzrostu stóp procentowych mógł zwiększyć kwotę aktywów o zmiennych stopach procentowych finansowanych środkami o stałym oprocentowaniu wówczas bankowa marża zysku mogłaby być jeszcze większa.

W przypadku banku II stopy na aktywach krótkoterminowych wzrosły z 22% do 41%, a bank sfinansował dodatkowe 200 mln w aktywach krótkoterminowych zasobami finansowymi o stałym oprocentowaniu, których koszt pozostał na niezmienionym poziomie, czyli 16%. Strategia ta dała w efekcie wzrost marży odsetkowej łącznie o 114 mln. Znaczna część tego wzrostu, czyli 38 mln, wynikające z iloczynu 200 mln i różnicy oprocentowań 41%-22%, jest bezpośrednio skutkiem netto rozszerzenia luki o 200 mln.

Reasumując, jeżeli stopa procentowa na rynku wskazuje tendencję rosnącą to korzystnie jest długookresowymi pasywami o stałym oprocentowaniu finansować krótkie aktywa o zmiennym oprocentowaniu. Wówczas może nastąpić zmiana oprocentowania aktywów, co zwiększy marżę odsetkową. Przy spadkowej tendencji stopy na rynku banki finansują aktywa długie o stałym oprocentowaniu krótkimi depozytami o stałym oprocentowaniu, przez co również mogą zwiększyć marżę odsetkową.

Tabela 1

Marża odsetkowa

I II

Aktywa	Pasywa	Rozpiętość	Marża odsetkowa	Aktywa	Pasywa	Rozpiętość	Marża odsetkowa
dopasowane (21%) 100mln	dopasowane (18%) 100mln	3%	3mln	dopasowane (40%) 100mln	dopasowane (37%) 100mln	3%	3mln
o zmiennej stopie (22%) 400mln	o zmiennej stopie (17%) 400mln	5%	20mln	o zmiennej stopie (41%) 400mln	o zmiennej stopie (36%) 400mln	5%	20mln
o zmiennej stopie (22%) 400mln	o stałej stopie (16%) 400mln	6%	24mln	o zmiennej stopie (41%) 600mln	o stałej stopie (16%) 600mln	25%	150mln
o stałej stopie (20%) 1800mln	o stałej stopie (16%) 1800mln	6%	108mln	o stałej stopie (20%) 1600mln	o stałej stopie (16%) 1600mln	6%	96mln
Razem: 2700mln	2700mln	5,7	155mln	Razem: 2700mln	2700mln	9,96%	269mln

Źródło: opracowanie własne

2.5. Zarządzanie luką

Wahania stóp procentowych zmieniają koszty banków, dochody z pożyczek, a także wartość posiadanych obligacji i innych papierów wartościowych. Coraz większe znaczenie ma ryzyko rynkowe. Dbając o osiągnięcie zysku, banki muszą tak zarządzać swoim portfelem aktywów i pasywów, aby utrzymać stałą marżę procentową, która stanowi relację między dochodem z oprocentowania netto po uwzględnieniu kosztów do całkowitych aktywów przynoszących dochody. W zarządzaniu portfelem aktywów i pasywów banki stosują różne techniki. Jedną z nich jest zarządzanie luką, czyli gap management. Technika ta ocenia niedopasowanie długości okresów oraz terminów zmian oprocentowania aktywów, pasywów i pozycji pozabilansowych. Na skutek niedopasowania tworzą się luki czasowe, co powoduje, że bank narażony jest na ryzyko wynikające ze zmian stóp procentowych. Bank stawia więc sobie za cel niedopuszczenia do sytuacji, w której oprocentowanie pasywów przewyższałoby oprocentowanie uzyskiwane z aktywów oraz działania na rzecz zwiększenia różnicy na korzyść aktywów, czyli zmniejszenia niedopasowania. W analizach ryzyka możemy spotkać się z pomiarem luki: - w kwocie absolutnej: ( 2 )

Luka (w zł.)=aktywa wrażliwe na zmianę procentu - pasywa wrażliwe na zmianę procentu

- w kwocie względnej: ( 3 )

Iloraz luki do aktywów dochodowych

Analiza luki dokonywana jest w celu określenia różnicy między wartością zapadalności aktywów i wymagalności pasywów, dla każdego okresu.

Jeżeli wartość aktywów o zmiennych stopach procentowych przewyższa wartość pasywów o zmiennych stopach procentowych, to wówczas mamy do czynienia z luką dodatnią (tzw. pozycja długa), zyski osiągamy przy wzroście rynkowej stopy procentowej. W sytuacji odwrotnej istnieje luka ujemna (tzw. pozycja krótka), zyski osiągamy przy spadku rynkowej stopy procentowej. Bank powinien dążyć do osiągnięcia sytuacji, w której wrażliwe na zmiany stóp procentowych aktywa i pasywa byłyby równe. Wówczas mielibyśmy do czynienia z luką zerową, czyli sytuacją nie wpływającą na rentowność banku.

Proces eliminowania luki dodatniej, ze względu na możliwość poniesienia straty w przypadku spadku stóp procentowych, czyli zmniejszenie marży procentowej, może następować poprzez wydłużenie okresu zapadalności aktywów, lub zwiększenie krótkoterminowych pasywów wrażliwych na zmianę stóp procentowych oraz wykorzystanie operacji na finansowych rynkach terminowych.

Proces eliminowania luki ujemnej, ze względu z kolei na możliwość poniesienia straty w przypadku wzrostu stóp procentowych, zmniejszenie marży procentowej, może następować poprzez skracanie okresu zapadalności aktywów, czy zmniejszenie krótkoterminowych pasywów wrażliwych na zmiany stóp procentowych oraz wykorzystanie operacji na finansowych rynkach terminowych.

Wadą metody luki jest fakt nieuwzględnienia ryzyka tworzenia rezerw dla pozycji o stałym oprocentowaniu. Nie można uznać iż możliwa jest jedynie jedna zmiana stopy procentowej w całym rozpatrywanym okresie.

Analiza luki jest jedną z najprostszych koncepcji pomiaru i wykorzystywana jest głównie do oceny pozycji o stałym oprocentowaniu. Aby skutecznie skwantyfikować ryzyko stopy procentowej potrzebna jest ze strony zarządu banku krytyczna interpretacja i ocena osiągniętych wyników, zanim zostanie podjęty wybór spośród różnych wariantów.

Przy określeniu wielkości luki należy brać zawsze pod uwagę wyniki przyjętej polityki banku oraz efekty zarządzania aktywami i pasywami banku, a także czynniki pozafinansowe, jak organizacja banku, elastyczność działania czy możliwość absorbcji skutków ryzyka. Każdy bank więc ma możliwość określenia wielkości luki w zależności od swoich możliwości.

2.6. Zarządzanie ryzykami

Pojawienie się nowych rodzajów ryzyka i wzrost zagrożenia na międzynarodowych rynkach finansowych spowodowały uświadomienie sobie przez kierownictwa banków konieczności zarządzania ryzykiem, a nawet do ciągłego doskonalenia metod jego pomiaru i sterowania. Ogólne ramy, w których banki mogą zarządzać ryzykiem stwarza obowiązujące je ustawodawstwo, a także regulacje unijne.

Zarządzanie ryzykiem obejmuje przedsięwzięcia mające na celu planowaną i celową kontrolę, sterowanie ryzykami występującymi w działalności bankowej oraz kontrolę podejmowania przedsięwzięć. Zarządzanie ryzykiem powinno być przemyślane i opracowane w określonym celu. Można wyróżnić 3 stepy działania w zarządzaniu nim:

1. Identyfikacja i kwantyfikacja ryzyka - polega na określeniu rodzaju ryzyka i dokonania klasyfikacji ich w celu podjęcia określonych działań. Następnie kwantyfikuje się ryzyka za pomocą różnych metod. Zarządzać można jedynie ryzykiem, które jest mierzalne.

2. Sterowanie ryzykiem - polega na podejmowaniu przedsięwzięć mających na celu ograniczenie ryzyka do założonych dopuszczalnych rozmiarów; ogólne ramy regulujące działalność bankową stwarza system norm prawnych, ale też wewnętrzny regulamin banku. Problem harmonizacji norm i optymalizacji systemu celów w bankach usiłuje się rozwiązywać między innymi za pomocą controllingu. Pod tym pojęciem rozumie się kierowanie, sterowanie i regulację procesów, obejmujące łącznie planowanie, zarządzanie i kontrolę; ma on na celu dostarczania informacji kierownictwu banku na czas, w podejmowaniu decyzji ukierunkowanych na realizacje celu banku.

W ramach tego etapu mogą zostać podjęte przedsięwzięcia oddziałujące na przyczyny wystąpienia ryzyka, określone jako aktywna strategia przeciwdziałania ryzyku oraz przedsięwzięcia oddziałujące na skutki - określone jako strategia pasywna przeciwdziałaniu ryzyku.

3. Kontrola podejmowanych przedsięwzięć - polega na zbudowaniu efektywności podejmowanych przedsięwzięć w zakresie ograniczenia ryzyka.

2.6.1. Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej

Celem zarządzania ryzykiem stopy procentowej powinno być zredukowanie wielkości tego ryzyka do maksymalnie dopuszczanych rozmiarów, a nie próba jego całkowitego ograniczenia. Ryzyko jest ściśle związane z pełnioną przez banki funkcją pośredników na rynku finansowym. Próba całkowitego ograniczenia ryzyka prowadzi do rezygnacji z szans i dodatkowych dochodów, jakie mogą wynikać ze zmian stopy procentowej. Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej wymaga więc określonych zmian w sprawozdawczości banku i dostosowania jej do nowych zadań. Oprócz tradycyjnej systematyzacji z punktu widzenia terminów spłaty, konieczne jest sporządzenie zestawień z punktu widzenia terminów, w których możliwa jest zmiana dotychczasowego oprocentowania.

Przy wyborze okresu rachunkowego zaleca się analizowanie struktury operacji o ustalonej stopie procentowej, jednak okresu nie dłuższego niż 3 miesięcy, w przeciwnym przypadku wartość poznawcza tegoż zagadnienia może być ograniczona. Banki są narażone na ryzyko stopy procentowej w odniesieniu do wszystkich pozycji bilansowych i poza bilansowych, wrażliwych na wahania tej stopy. Niedopasowania po stronie aktywów i pasywów oraz pozycji pozabilansowych są normalnym elementem działalności bankowej, dopóki ich rozmiary nie są tak duże, że mogą stanowić istotne zagrożenie dla dochodów banku.

Aktywne zarządzanie tym ryzykiem polega na odpowiednim wykorzystaniu niedopasowania czasu przeszacowania aktywów i pasywów przy wzroście lub spadku stóp procentowych, aby uzyskać odpowiedni poziom marży odsetkowej przy zachowaniu płynności banku.

Banki w celu zabezpieczenia się przed ryzykiem przeprowadzają różnego rodzaje operacje typu forward-forward, ustalając wysokości stóp procentowych dla przyszłych okresów, czy forward rate areement, zawierane kontrakty indywidualnie bez pośrednictwa giełdy, partnerzy ustalają wysokość oprocentowania w przyszłości fikcyjnej lokaty na określony z góry termin, czy też poprzez swapy odsetkowe, czyli wymiany płatności między dwoma partnerami.

Banki mają możliwość również wyboru narzędzi do pomiaru ryzyka stopy procentowej, która jest najlepsza dla jego działalności i ograniczenia ryzyka stopy procentowej

Punktem wyjścia do zarządzania ryzykiem stopy procentowej jest jego identyfikacja i pomiar. Do pomiaru ryzyka mogą służyć metody takie jak: metoda luki, analiza okresowa. metoda elastyczności lub modele symulacyjne. Na podstawie przygotowanych danych można obliczyć, w zależności od przyjętej metody: lukę (gap), elastyczność, durację. Metoda luki polega na analizie niedopasowania okresów przeszacowania aktywów, pasywów i pozycji pozabilansowych w wybranych odcinkach czasu. Analiza okresowa, czyli duration stosowana jest przede wszystkim do oceny ryzyka stopy procentowej inwestycji w papiery wartościowe o stałej stopie procentowej, uwzględnia ona nie symulowane stany poszczególnych pozycji, a odpowiednie przepływy środków pieniężnych, przy czym korzysta z ich bieżącej wartości, aby uwzględnić ich zróżnicowanie oddziaływanie na wynik w zależności od ich struktury czasowej. Metoda rachunku dzieli dochody odsetkowe banku na dwie części składowe, związane odpowiednio z transformacją struktury czasowej pozycji obu stron bilansu i z oferowanym oprocentowaniem. Miary te dostarczają informacji o bezwzględnej wielkości zagrożenia ryzykiem, natomiast wielkość względnego ryzyka lepiej obrazują ich relacje, np.: do wielkości aktywów pasywów, dochodu netto z odsetek. Odpowiednie zestawienie (bilanse) niedopasowania mogą być punktem wyjścia do prześledzenia różnych wariantów kształtowania się sytuacji w banku w zależności od wahań stóp procentowych. Kolejnym etapem zarządzania ryzykiem jest wybór odpowiednich przedsięwzięć, mających na cele zmniejszenie jego rozmiarów. Może się to odbywać przez:

- wyznaczanie odpowiednich limitów,

- zmianę struktury aktywów lub pasywów,

- dążenie do zawierania większej liczby umów z klauzulą zmiany oprocentowania,

- zabezpieczania się przed ryzykiem stopy procentowej za pomocą nowych instrumentów finansowych.

2.6.2. Zarządzanie ryzykiem walutowym

Celem zarządzania ryzykiem walutowym jest zabezpieczenie banku przed potencjalnymi stratami wynikającymi z niekorzystnego kształtowania się kursów walut obcych względem złotego oraz maksymalizacja dochodów z tytułu różnic w poziomach rentowności lokat w poszczególnych walutach. Na ryzyko walutowe składa się ryzyko wynikające z zajmowanej przez bank pozycji walutowej, czyli niedopasowanie struktury walutowej aktywów i pasywów, oraz ryzyko z tytułu zmiany kursów walut w stosunku do złotego. Ze względu na możliwość poniesienia przez bank dużych strat w krótkim okresie wielkość ryzyka jest na ogół ograniczana przez odpowiednie przepisy prawne, których przestrzeganie egzekwowane jest przez organa nadzoru bankowego Zarządzenie Prezesa NBP wprowadza następujące limity na pozycje walutowe:

- limit na pozycję otwartą w poszczególnych walutach: +/-15% funduszy własnych,

- limit na pozycję globalną: +/-30% funduszy własnych,

- limit na pozycję maksymalną: 40% funduszy własnych.

Niezależnie jednak od zewnętrznych wymogów regulacyjnych, nakładających na banki zobowiązanie przestrzegania wyżej wymienionych limitów, w każdym banku powinien funkcjonować system wewnętrznych limitów wprowadzanych w celu ściślejszego kontrolowania poziomu ryzyka walutowego.

2.6.3. Zarządzanie ryzykiem kredytowym

Ryzyko kredytowe wynika z kształtowania się kondycji ekonomicznej kredytobiorcy, zwanej zdolnością kredytową czy bezpieczeństwa państwowego. Ryzyko państwowe ma miejsce przy kredytach zagranicznych. Jest to mianowicie problem zaufania do politycznej i gospodarczej stabilizacji w danym kraju, a w związku z tym zdolności całej gospodarki do regulowania zagranicznych zobowiązań. Załamania w gospodarce i przełomy polityczne często powodują wprowadzenie restrykcji dewizowych i innych ograniczeń dla przedsiębiorstw, co negatywnie wpływa na sytuację ekonomiczną kredytobiorców.

Zarządzanie ryzykiem kredytowym powinno obejmować zarówno analizę istniejącego portfela kredytowego, jaki i nowych wniosków kredytowych. Analizy te dotyczą oceny sytuacji ekonomiczni-finansowej istniejących i potencjalnych kredytobiorców. Do oceny tej banki mogą posłużyć się metodą, na przykład: credit-scoring, metodami punktowymi, analizą dyskryminacyjną. Badanie zdolności kredytowej nie jest jednorazową analizą i oceną przed udzieleniem kredytu, ale stale przetwarzanym procesem, które realizują różne działy banku. Informacje zbierane na temat zdolności ekonomiczno-finansowej kredytobiorcy są bardzo szczegółowe, dotyczą w szczególności badaniu sytuacji majątkowej i kapitałowej, zysku i rentowności oraz płynności kredytobiorcy.

Przy prognozowaniu danych o kredytobiorcy jednocześnie analizuje się strukturę portfela kredytowego banku oraz gałęzie gospodarki narodowej. Umożliwia to ocenę stopnia ryzyka związanego z zaangażowaniem kredytodawcy u poszczególnych kredytobiorców, działających w poszczególnych branżach oraz ocenę wniosków kredytowych. Zasady dotyczące przeprowadzania analiz, metod działania i kompetencji decyzyjnych związanych z zarządzaniem ryzyka kredytowego są również określane w ramach przepisów wewnętrznych banku.

2.6.4. Zarządzanie ryzykiem płynności finansowej

Ryzyko płynności jest zagrożeniem banku utratą zdolności do wywiązywania się z bieżących obowiązków płatniczych. Czynniki powodujące zagrożenie utraty płynności są różne. Począwszy od operacji bankowych, które powodują przepływ strumieni pieniężnych. Związane jest to więc z pozostałymi rodzajami ryzyka finansowego. Utrata płynności wywiera negatywny wpływ na wynik finansowy banku i odwrotnie - skutki utraty kapitału, niekorzystne zmiany procentowe lub kursy walutowe mogą stać się przyczyną braku płynności.

W bankowości stosuje się cztery podstawowe reguły zarządzanie płynnością.

1. „Złota reguła bankowa” - wymaga pełnej zgodności zapadalnych aktywów z wymagalnymi pasywami; polega na dopasowaniu kwot i terminów wymagalności pasywów do kwot i terminów zapadalnych aktywów.

1. „Osadu we wkładach” - wymaga długotrwałej obserwacji całości wkładów, aby ustalić wielkości tej części depozytów, która stale pozostaje w banku; uwzględnia ona możliwość przesunięcia środków o najwyższej płynności w część, która jest dla tej kategorii stała do środków o wyższej wymagalności.

1. „Reguła przesunięć” - wskazuje na konieczność likwidacji części aktywów przed upływem terminu ich zapadalności w celu eliminacji powstałych zagrożeń w zakresie płynności finansowej; istotne jest przy tym, aby likwidowana część aktywów nie pociągała za sobą strat, to znaczy, iż na przykład z powodu upłynnienia papierów wartościowych nie ponosić strat w wyniku utraconych korzyści, sprzedaży po niższych cenach.

1. „Reguła maksymalnego obciążenia” - uwzględnia formalne terminy płatności pasywów, ale też poświęca uwagę terminom zapadalności aktywów, z uwzględnieniem iż część aktywów jest sprzedawana przed terminem ich zapadalności, jednak straty z tego tytułu nie mogą być większe od kwoty kapitału własnego.

W praktyce wykorzystuje się dwie ostatnie reguły. ale przyjęte przez Nadzór Bankowy formuły poziomu płynności oparte są na pierwszej regule. Złota reguła bowiem jest praktycznie nie do osiągnięcia.

Podstawowym celem zarządzania ryzykiem płynności finansowej w banku komercyjnym jest utrzymanie zdolności zaspokojenia bieżącego i przyszłego zapotrzebowania na środki finansowe. Ponieważ występuje niezgodność w terminach zapadalności należności i finansujących je depozytów, może to powodować przejściowe problemy z bieżącą płynnością w przypadku skumulowania wypłat klientów.

Skuteczne zarządzanie ryzykiem płynności to zidentyfikowanie ryzyka. Zagrożeniem płynności jest niedostatek środków płynnych do pokrycia wymagalnych zobowiązań. Rozpoznanie owego przypadku wymaga porównania obu wielkości. Poziom płynności banku można ustalić na podstawie bilansu oraz zestawienia przepływów pieniężnych. Bilans powinien wykazywać nadwyżkę aktywów płynnych, lub ich równość z pasywami płynnymi. Zgodnie ze „złotą regułą” chodzi o takie dopasowanie terminów płatności udzielanych kredytów, aby miały po stronie pasywów pokrycie w zasobach nie wymagalnych wcześniej. Kredyty, na przykład udzielane na okres roczny nie powinny być większe od sumy lokat przyjętych na jeden rok lub dłuższy okres, kredyty na okres 3 miesięcy powinny mięć pokrycie w terminowych lokatach kwartalnych lub też na dłuższe okresy, kredyty długoletnie muszą znaleźć pokrycie we własnych funduszach banku i wkładach ulokowanych na długie okresy, i tak można byłoby wymieniać dalej analogicznie.

Prawidłowe zestawienie bilansu obrazuje tabela 2.

Pomiar płynności finansowej banku polega na zestawieniu terminów płatności aktywów, czyli ich zapadalności i wymagalności pasywów jest głównym instrumentem w zarządzaniu płynnością banku komercyjnego. Zestawienie przepływów pieniężnych polega na analizie tych przepływów: cyklu depozytowego, kredytowego, analizie przepływów w okresach przyszłych, biorąc głównie pod uwagę płynności bieżące, krótkoterminowe i długoterminowe, a także na przewidywaniu zmian w stanie depozytów i kredytów, których zasady są regulowane przez ustawę bankową o działalności kredytowej. Banki z tego względu dzielą aktywa i pasywa na kategorie: a'vista (I), poniżej 1 miesiąca (II), 1-3 miesięcy (III), 3-6 miesięcy (IV), 6-12 miesięcy (V), 12-24 miesięcy (VI), 24-5 lat (VII), powyżej 5 lat ogółem (VIII), różne (IX).

Tabela 2.

Bilans banku z punktu widzenia płynności.

AKTYWA	PASYWA
1. Gotówka w kasach, skarbcu i na rachunkach NBP 2. Należności do 1 miesiąca 3 Należności powyżej 1 - 3 miesięcy 4. Należności powyżej 3 - 6 miesięcy 5. Należności powyżej 6- -12 miesięcy 6. Należności powyżej 12 - 24 miesięcy 7. Należności powyżej 24 - 36 miesięcy 8. Należności powyżej 36 miesięcy 9. Inwestycje długoterminowe	1. Wkłady i lokaty a'vista 2. Zobowiązania do 1 miesiąca 3. Zobowiązania powyżej 1 -3 miesięcy 4. Zobowiązania powyżej 3 -6 miesięcy 5. Zobowiązania powyżej 6 - 12 miesięcy 6. Zobowiązania powyżej 12 - 24 miesięcy 7. Zobowiązania powyżej 24 -6 miesięcy 8. Zobowiązania powyżej 36 miesięcy 9. Kapitał własny

Źródło: Świderski J., Finanse Banku komercyjnego, BMiB, Warszawa 1998, s. 94.

Płynność bieżącą banku określa stosunek aktywów płynnych dla okresu 3 miesięcy, do pasywów wymagalnych dla okresu 3 miesięcy. Wyróżnia się następujące poziomy norm:

- wyższy od 0,9 - płynność dobra;

- 0,9-0,7 - płynność średnia;

- poniżej 0,7 - płynność zła.

Obowiązują też dla banków zlecenia GINB dotyczące zarządzania płynnością, które mają stanowić podstawę do wypracowania własnych procedur pomiaru i organizacji ryzyka.

Instrumentami do zarządzania ryzykiem płynności, a tym samym służące jego ograniczeniu mogą się stać:

- zróżnicowanie portfela aktywów i pasywów, kredytów, papierów wartościowych,

- lokaty międzybankowe, dopasowanie terminów stóp procentowych, tworzenie rezerw,

- otwarcie możliwości korzystania z kredytu redyskontowego i lombardowego w NBP.

Czynności te można dokonywać między innymi przy pomocy wewnętrznych limitów płynności, dokonywania skutecznych operacji na rynku pieniężnym, takich jak na przykład: przez depozyty i lokaty, certyfikaty depozytowe, weksle skarbowe, operacji repo, revers repo, poza tym bank powinien nieustannie operatywnie sterować płynnością, posiadać awaryjne plany zachowania płynności, a także stale kontrolować płynność instytucji.

Zachowanie płynności przez bank jest bardzo ważne, gdyż od tego zależy jego pozycja na rynku usług finansowych. Niedostateczna dbałość lub nieskuteczność prowadzonych działań na rzecz zachowania stałej płynności płatniczej może spowodować panikę wśród klientów, w rezultacie rezygnację z korzystania z usług określonego banku. Widać zatem, jak ważne jest utrzymanie stałej płynności banku.

2.7. Charakterystyka metod zarządzania płynnością

Zarządzanie płynnością banku polega na prowadzeniu permanentnych szacunków zapotrzebowania na środki pieniężne deponentów i kredytobiorców oraz źródeł jego pokrycia. Porównanie tych wielkości daje możliwość ujawnienia luki lub nadwyżki pokrycia finansowego. Celem zarządzania jest efektywne finansowanie luki lub zagospodarowanie nadmiaru płynności. Obie sytuacje są bowiem skorelowane z zyskiem banku i warunkują jego egzystencję. Brak możliwości pokrycia popytu na kredyt powoduje zwykle utratę pozycji na rynku, a utrata możliwości pokrycia zobowiązań płatniczych wobec deponentów, nawet bankructwo. Utrzymanie natomiast nadmiaru płynności w postaci aktywów niedochodowych obniża zyski. Oznacza to zatem iż racjonalne zarządzanie płynnością powinno sprowadzać się do zachowania właściwych relacji między zyskiem a ryzykiem w decyzjach o pozyskiwaniu i lokowaniu kapitału, a także utrzymania pewnych proporcji między aktywami dochodowymi i niedochodowymi, stanowiącymi element rezerwy płynności. Dlatego też potrzebne stały się techniki wyznaczające zachowanie płynności.

Metoda puli zasobów finansowych.

Metoda ta znalazła powszechne zastosowanie po wielkim kryzysie płynności banków w Stanach Zjednoczonych i w Europie. Dlatego też jej zasady preferują bezpieczne funkcjonowanie banku nad zyskownością jego działalności. Dla określenia zasad postępowania przyjęto założenie , że zasoby są w pełni zdeterminowane przez czynniki zewnętrzne i w celu ustalenia kierunków ich wykorzystania należy je traktować w zagregowanej wielkości (suma pasywów bilansu). Punktem wyjścia do zagospodarowania zasobów finansowych jest wyszacowanie niezbędnego poziomu płynności i zmian potrzeb gotówkowych w czasie. Wykorzystanie puli zasobów finansowych ustala się poprzez wyodrębnienie środków w następującej kolejności:

1. rezerwy podstawowe: obejmują one gotówkę w kasie, depozyty w banku centralnym, salda na rachunkach w innych instytucjach depozytowych, gotówkę w drodze;

1. rezerwy dodatkowe: są to krótkoterminowe, łatwo zbywalne papiery wartościowe o średnim terminie zapadalności do roku ( bony skarbowe, obligacji skarbu państwa, akcepty bankowe, itp.), obciążone małym ryzykiem stóp procentowych; stanowią zasadnicze źródło płynności banku;

1. kredyty: zaangażowanie zasobów w transakcje kredytowe jest zdeterminowane przede wszystkim zgłaszanym popytem oraz ryzykiem akceptowanym przez właścicieli i zarząd banku; nie ma żadnych wskazań co do struktury portfela kredytowego;

1. inwestycje w długoterminowe papiery wartościowe (najczęściej obligacje skarbu państwa): zasoby finansowe lokowane są na zasadzie reszty, po pokryciu potrzeb w wyżej wymienionych punktach stanowią ewentualne źródło uzupełnienia rezerw dodatkowych.

Metoda ta jest oceniana krytycznie z punktu widzenia skuteczności zarządzania płynnością, gdyż: nie daje podstaw do weryfikacji standardowego poziomu płynności oraz nie uwzględnia:

- strumienia wpływów z tytułu rat spłaty kredytów wraz z odsetkami

- zmienności stanów na rachunkach depozytowych

- wpływu aktywów i pasywów na cykliczną i sezonową płynność.

Metoda konwersji zasobów finansowych.

Metoda ta stanowi odejście od globalnego traktowania pasywów bilansu. Opiera się na założeniu, że każdy rodzaj zasobów cechuje się różną zmiennością stanów, a w konsekwencji zróżnicowanymi wymaganiami formalnymi przy tworzeniu rezerw. Indywidualne traktowanie poszczególnych zasobów pozwala na uwzględnianie w wyborze sposobu alokacji podstawowych ich cech: szybkości obrotu i chwiejności. Stąd depozyty a'vista mają wyjątkowy duży udział w rezerwach płynności, a reszta wykorzystana jest w działalności kredytowej. Alokacja depozytów terminowych jest szersza od depozytów a'vista. Mniejsze są bowiem wymagania co do poziomu rezerw i, poza zaangażowaniem ich części w działalność kredytową mogą być inwestowane w długoterminowe papiery wartościowe rynku otwartego. Kryterium podejmowania decyzji o wykorzystaniu każdego rodzaju zasobu jest płynność z wyraźnym preferowaniem rentowności. Wywiera to wpływ na strukturę aktywów - zwiększa się udział kredytów i inwestycji kosztem udziału płynnych rezerw.

Za wady tej metody można uznać to, iż:

- portfel kredytowy uznany jest za niepłynny

- formalne zasady płynności nie podlegają weryfikacji

- brak spójnego zarządzania aktywami i pasywami bilansu.

Metoda aktywnego zarządzania pasywami.

Metoda ta zakłada, że płatności mogą być pokryte poprzez pozyskiwanie zasobów finansowych na rynku.

Rozróżnia się dwa typy aktywnego zarządzania pasywami:

- kasowy, w celu równoważenia bilansu; ma na celu pokrycie potrzeb banku w zakresie płynności. Krótkoterminowe zasoby nabyte na rynku pieniężnym powiększają rezerwy kasowe banku w okresie spiętrzonym wypłat depozytów. Dzięki tej technice utrzymania płynności bank ma szanse realizowania wyższych dochodów na skutek znacznej redukcji rezerw.

- kredytowy, w celu wzrostu sumy bilansowej; zakłada że zasoby finansowe nabyte lub pożyczone na rynku zostaną skierowane na powiększenie portfela kredytowego. Celem tego rodzaju działań jest powiększenie dochodów banku.

Skuteczność tej metody w obu typach zarządzania pasywami zależy od poziomu rozwoju rynku finansowego i dostatecznej jego płynności. W przeciwnym przypadku zagrożenie banku utratą płynności i poniesieniem strat jest stosunkowo duże.

Metoda sekuratyzacji należności kredytowych.

Jest to nowa metoda zarządzanie bilansem banku. Zaczęto ją stosować w latach osiemdziesiątych dzięki pojawieniu się nowego instrumentu - sekuratyzacji zabezpieczającej bank przed ryzykiem kredytowym. Przekształcenie określonej puli udzielonych kredytów w papiery wartościowe i ich sprzedaż stanowi formę przeniesienia ryzyka kredytowego na inwestorów. Dzięki tej operacji bank osiąga dodatkowe korzyści takie jak: odmrażanie kapitału przed umownym terminem spłaty, zabezpieczanie płynności kredytowej, przyśpieszanie rotacji kapitału, realizowanie dodatkowego dochodu.

Metoda ta stanowi odwrót w ulepszaniu technik zabezpieczania płynności banku. Przenosi bowiem akcent z zarządzania pasywami na zarządzanie aktywami banku poprzez przedterminowe ich upłynnienie na rynku kapitałowym lub wtórnym rynku kredytowym.

Zaciąganie starych zobowiązań jest jednak obecnie bardziej atrakcyjną formą zachowania płynności. Sprzedaż aktywów bowiem, dla ratowania płynności na ogół prowadzi do:

- zmniejszenie skali działalności banku,

- pogorszenia jakości portfela aktywów na skutek trudności w upłynnianiu należności o obniżonym standardzie.

2.8. Przewidywanie potrzeb w zakresie płynności

Przewidywanie potrzeb w zakresie płynności dotyczy prognozowanych zmian, które mogą zajść w depozytach i kredytach. Przyszłe wymagania w zakresie płynności są szacowane na podstawie wskaźników odzwierciedlających wahania sezonowe, ruchy cykliczne, trendy długookresowe czy wahania przypadkowe. Banki przy prognozowaniu przyszłych wymagań biorą pod uwagę również zmiany polityki monetarnej banku centralnego w badanym okresie. Badania dotyczą również szczegółowej analizy potrzeb finansowych, jakie mogą mieć główni klienci banku.

Na wahania sezonowe najbardziej narażone są banki spółdzielcze, czy inne obsługujące klientów sektora rolniczego. Problem wahań sezonowych jest nieodłącznie związany z naturalnym cyklem pór roku. Sezon wiosenny będzie charakteryzował się wzrostem popytu na kredyt i wypływem depozytów. Banki obsługujące rynki detaliczne - wzrośnie popyt na kredyty jesienią. Fluktuacje te powtarzają się z roku na rok. Ułatwia to więc ocenę wielkości zapotrzebowania na kredyty, a tym samym wahania w depozytach. Od wielkości pewnych oddziela się te depozyty i kredyty, które podlegają sezonowym zmianom. Różnica między szczytowym popytem na kredyt a długookresowym średnim poziomem zapotrzebowania na kredyty określa się mianem przemijającego popytu na kredyt. Bank redukuje ryzyko płynności w tym przypadku przez wejście na rynki o odmiennej charakterystyce sezonowości. Także rozwój sieci oddziałów banku, a przez to różnicowanie obsługiwanych rynków zabezpiecza przed ryzykiem płynności, poprzez redukcję zmienności przepływów gotówkowych w depozytach i kredytach.

W czasie ożywienia gospodarczego mamy do czynienia ze wzrostem popytu na kredyt ponad normę, ale przy tych samych warunkach wzrost depozytów jest słabo widoczny. Natomiast w przypadku pogarszających się warunkach ekonomicznych wyraźnie zauważalny jest wzrost depozytów, ale z kolei spadek popytu na kredyty poniżej trendu normalnego.

Banki muszą też być przygotowane na ewentualne nieregularne wahania w depozytach i kredytach. Muszą więc obsługiwać pewnych kredytobiorców i znanych im dzięki ocenie zdolności ekonomiczno-finansowej, powinny oferować szeroki zakres usług, z których bank mógłby ewentualnie czerpać zyski przed utratą płynności.

Trendy długookresowe mogą pojawić się z przyczyn restrukturyzacji przemysłu, kryzysy ekonomicznego, zmian w populacji, zachowaniach konsumentów.

Ochronę przed tymi wahaniami może stanowić elastyczna struktura organizacyjna banku oraz planowanie strategiczne.

Bank powinien znać swoich klientów, ich potrzeby, preferencje, a tym samym zapotrzebowanie na fundusze. Poprzez obserwację ich zachowań może zaplanować „swoje wydatki”, czyli zapotrzebowanie na płynność.

III. Empiryczna analiza zarządzania ryzykiem płynności na przykładzie Powszechnego Banku Kredytowego SA

3.1. Charakterystyka działalności banku PBK SA

Powszechny Bank Kredytowy SA jest spółką akcyjną utworzoną w wyniku przekształcenia banku państwowego w spółkę akcyjną na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów.

Zgodnie z Prawem Bankowym PBK SA został utworzony jako bank państwowy na podstawie Rozporządzenia RM. W wyniku czego Zarządzeniem nr 2/89 z dnia 14 lutego 1989 roku Prezes NBP przekazał z dniem 1 lutego 1989 roku Państwowemu Bankowi Kredytowemu wykonywanie czynności bankowych określonych zarządzeniem.

Ponadto bank wypełnia inne czynności na podstawie innych zarządzeń i uchwał.

Z dniem 8 października 1991 roku bank został przekształcony w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa z siedzibą w Warszawie, a całość funduszu statutowego Państwowego Banku Kredytowego, stała się kapitałem akcyjny Powszechnego Banku Kredytowego SA.

PBK SA jest bankiem uniwersalnym bankiem komercyjnym oferującym szeroki zakres usług bankowych świadczonych na rzecz osób prawnych i osób fizycznych, prowadzących operacje zarówno w złotych, jak i dewizach. Ponadto bank czynnie uczestniczy w obrocie na krajowych i zagranicznych rynkach finansowych. Podstawowy zakres działalności banku obejmuje:

• operacje, produkty i usługi bankowe,

• działalność kredytową dla klientów instytucjonalnych i detalicznych,

• przyjmowanie depozytów i lokat oraz obsługę rachunków klientów instytucjonalnych i detalicznych,

• operacje zagraniczne,

• operacje kartami bankowymi,

• bankowość inwestycyjną,

• działalność maklerską.

Poza tym spółki zależne banku prowadzą działalność ubezpieczeniową majątkową, na życie oraz działalność leasingową. Można określić zatem iż bank działa na:

- rynku pieniężnym,

- rynku papierów wartościowych, w tym dłużnych papierów wartościowych Skarbu Państwa i NBP,

- rynku klientów instytucjonalnych, obsługuje małe i duże firmy oraz instytucje i organizacje finansowe ze środków Budżetu Państwa, ze środków społecznych i lokalnych,

- rynku klientów detalicznych.

Bank najbardziej zaangażowany jest w akcję kredytową. Według Europejskiej Klasyfikacji z działalności w roku 1996 wg podziału na sektory gospodarcze na pierwszym miejscu był przemysł węglowy, w 1997 roku - zaopatrywanie w energię, wodę i gaz, co stanowi 13,2% portfela kredytowego PBK SA.

Bank posiada złożone i bezpieczne procedury udzielania kredytów. Klasyfikacja kredytów oraz poziom wymagalnych rezerw, zarówno dla składników bilansowych, jak i pozabilansowych jest tworzona odpowiednio po analizie ekonomiczno-finansowej oraz po dokonywaniu oceny wartości zabezpieczenia według kryteriów klasyfikacji kredytobiorcy.

W 1997 roku wartość kredytów brutto udzielonych przez PBK SA wyniosła 4644,5 mln PLN i w stosunku do roku poprzedniego wzrosła o 30,3%. Dynamika natomiast kredytów ogółem, bez odsetek niespłaconych, wyniosła 131,2%, przy czym największy poziom wystąpił w przypadku dynamiki kredytów dla jednostek budżetowych - 217,4%, a także dla gospodarstw domowych - 171%. W 1997 roku bank osiągnął 4% udział w kredytach sektora bankowego, 2,5% udział kredytów dla gospodarstw domowych, 4,5% udział w rynku kredytów gospodarczych oraz 0,5% udział kredytów dla sektora budżetowego.

W 1997 roku wprowadzono produkt „preferencyjne stopy procentowe dla wszystkich strategicznych klientów Banku”. Oprocentowanie dla depozytów tych klientów ustalane jest na podstawie stawek z rynku międzybankowego.

Na koniec 1997 roku depozyty sektora niefinansowego i budżetowego wraz z odsetkami wyniosły 7241,9 mln PLN i wzrosły w stosunku do roku poprzedniego o 20,1%. Wartość depozytów sektora bankowego wyniosła 386,6 mln PLN. W strukturze segmentowej, bank najwięcej depozytów posiadał od osób fizycznych, które wynosiły 45,7% depozytów, udział sektora budżetowego wyniósł 19,2%, a podmiotów gospodarczych - 35,1% ogółu depozytów.

Działalność banku skoncentrowana jest także na tym, aby oferowane przezeń usługi były solidne i „przyciągały klienta”.

W tym celu opracowano szereg procedur mających wpływ na poprawę jakości obsługi klientów i wzrost bezpieczeństwa. Do najistotniejszych, między innymi należy:

• system funkcjonowania limitów zaangażowania kredytowo-gwarancyjnego wobec klientów PBK SA,

• system monitorowania indywidualnego i portfelowego ryzyka kredytowego PBK SA,

• modyfikacja procedur tworzenia i rozwiązywania rezerw celowych.

W zakresie usług skierowanych do klientów instytucjonalnych wdrożono:

• faktoring oraz wykup wierzytelności; ponadto włączono do oferty kredyt walutowy nominalny w PLN, wykorzystywany na płatności realizowane w kraju;

• nowe terminy przechowywania wkładów terminowych na 1-6 dni, a także 36 miesięcy dla depozytów złotowych oraz 24 i 36 miesięcy dla depozytów walutowych;

• możliwość negocjowania wysokości stóp procentowych;

• modyfikacje oferty w zakresie rachunków bankowych dla krajowych rozliczeń pieniężnych poprzez wprowadzenie umowy rachunku skonsolidowanego; skrócenie terminu otwierania rachunku; umożliwienie składania przez klienta zleceń stałych;

• nową procedurę funkcjonowania rachunków walutowych.

Działania rozwojowe banku koncentrują się na umacnianiu stabilności i bezpieczeństwa banku. Bank ma na celu przyjęcia strategii maksymalnego wzrostu w oparciu o istniejącą bazę klientów instytucjonalnych oraz pozyskiwanie nowych klientów z tego samego segmentu rynku i segmentu gospodarstw domowych. W tym celu bank musi realizować określone cele strategiczne, na przykład wdrażania zintegrowanego systemu informatycznego, rozwój sieci placówek, podejmować dalsze działania konsolidacyjne oraz maksymalnego rozwoju działalności biznesowej, nastawioną na obsługę dochodowych grup klientów.

3.2. Zarządzanie ryzykiem banku PBK SA

Podstawowym celem każdego banku jest osiągnięcie zadowalającego zysku. Osiągnięcie optymalnego wyniku finansowego uzależnione jest od ukształtowania się struktury ilościowej i jakościowej źródeł tworzących obie strony bilansu bankowego, czyli zróżnicowanie stóp procentowych.

Na kształtowanie się struktury aktywów i pasywów w banku ma wpływ wiele rodzajów ryzyka, a w szczególności ryzyko płynności, stopy procentowej, kursu walutowego i kredytowe.

Zarządzanie poszczególnymi ryzykami w banku PBK SA przebiega w sposób racjonalny i jest na bieżąco monitorowane przez odpowiednie Komitety. Prowadzi się bezpieczną politykę zarządzania ryzykiem zgodnie z wymogami zawartymi w zarządzeniach i przepisach zarządzania zasobami finansowymi.

Badaniem niniejszej pracy objęto kształtowanie się ryzyka płynności PBK SA.

Ryzyko płynności odnosi się do porównywania potrzeb banku w zakresie obsługi wypływu depozytów i wzrostu zapotrzebowania na kredyty z rzeczywistymi lub potencjalnymi źródłami jego płynności w postaci sprzedaży posiadanych aktywów lub zaciągnięcia dodatkowych zobowiązań. By sprostać potrzebom płynności, bank musi utrzymywać ją w aktywach lub polegać na tworzeniu płynności poprzez pożyczanie pieniędzy. Ryzyko płynności wiąże się z niestabilnością dochodów wynikającą właśnie z zaspakajania potrzeb w zakresie płynności.

Mierzenie ryzyka płynności ma charakter złożony. Banki mają dwa główne źródła płynności: aktywa i pasywa. Do pomiary tego ryzyka wykorzystuje się wielkości reprezentatywne, z jednej strony dla potrzeb w zakresie płynności, którymi są najczęściej depozyty, a z drugiej strony zaś dla źródeł płynności, którymi są zazwyczaj krótkoterminowe papiery wartościowe. Jeśli w aktywach banku znajdują się papiery wartościowe w ilości wystarczającej na pokrycie zapotrzebowania na środki pieniężne, można mówić, że bank obniżył poziom ryzyka płynności. Z drugiej strony, portfel papierów ogranicza zyski, bank może więc zarobić na kredytach. Bank może też pożyczać pieniądze by sprostać zwiększonym potrzebom. Duże banki w większym stopniu bazują właśnie na zobowiązaniach jako źródle płynności, co umożliwia im inwestowanie większej części zasobów finansowych w kredyty.

Wzajemne relacje, jakie istnieją pomiędzy zyskami a ryzykiem wyrażają się między innymi, w tym, że w miarę jak bank przechodzi z krótkoterminowych papierów wartościowych na długoterminowe papiery lub kredyty, zyski banku mogą rosnąć, ale też rośnie wówczas ryzyko płynności. Zatem wyższy wskaźnik płynności może wskazywać na to, że mamy do czynienia z bankiem mniej ryzykownym, ale też mniej rentownym. Bank musi posiadać właściwy poziom płynności: zbyt wiele płynności obniża zyski, lecz zbyt mało płynności nakłada warunki niepewności stóp procentowych na środki pożyczane , co w konsekwencji podwyższa koszty i ostatecznie także obniża zyski. Zarządzanie płynnością wymaga oszacowania potrzeb w zakresie zasobów gotówki oraz zabezpieczenia środków służących pozyskiwaniu koniecznych ilości zasobów finansowych.

Zapobieganie ryzyka utraty płynności może odbywać się poprzez:

• utrzymanie odpowiedniego poziomu gotówki lub aktywów łatwych do upłynnienia w okresach zwiększonych wypłat gotówkowych,

• bieżącą znajomość spodziewanych przepływów z zapadających aktywów,

• bieżącą analizę wielkości i struktury depozytów,

• ocenę stabilności wkładów a'vista i z krótkim terminem wypowiedzenia, co wpływa na stabilizację wkładów,

• poznanie prawidłowości wzrostu lub spadku lokat terminowych,

• bieżące monitorowanie pozycji płynności banku.

3.3. Zarządzanie płynnością

Wymóg utrzymania płynności wynika z konieczności terminowego wywiązania się przez bank z wielu różnorodnych zobowiązań finansowych.

Umiejętne zarządzanie aktywami i pasywami banku obejmuje, oprócz płynności kontrolowanie ryzyka zmian stopy procentowej, marży, kursów. Polega ono na podejmowaniu przedsięwzięć zmieniających rodzaje i terminy płatności aktywów i pasywów dla zapewnienia równomiernego napływu dochodu netto, przy zachowaniu dopuszczalnego ryzyka poszczególnych transakcji.

Aby sprostać potrzebom płynności bank musi utrzymać ją w aktywach lub polegać na tworzeniu płynności poprzez pożyczanie pieniędzy. Ryzyko płynności wiąże się z niestabilnością dochodów wynikającą właśnie z zaspokajania potrzeb w zakresie płynności.

Zestawienie płynności powinno uwzględniać nie tylko bieżące terminy płatności, lecz także przepływy gotówkowe związane z przewidywanymi ruchami w ramach aktywów i pasywów, zarówno przy otwieraniu jak i zamykaniu pozycji bilansu.

Niezwykle ważne jest uwzględnienie, jaki wpływ na rzeczywistą wartość aktywów i pasywów mają odsetki spłacone i należne. Rozpatrując kwestię płynności aktywów i pasywów wzięto pod uwagę ich rzeczywisty wpływ i charakter, to znaczy: wymienialność na gotówkę i rzeczywiste terminy płatności. Wiąże się to z oszacowaniem rzeczywistych wpływów z aktywów sprzedanych przed upływem płatności.

Bank powinien jednocześnie utrzymywać odpowiednie zasoby aktywów płynnych I kategorii. Tworzą one stałe zabezpieczenie, wykorzystywane w sytuacjach nieprzewidzianych zapotrzebowań na środki płynne. Na zachodnich rynkach finansowych obejmuje on na przykład krótkoterminowe kredyty dla banków o wysokiej pozycji klasyfikacji, kupno zbywalnych certyfikatów depozytowych, inwestycje w rządowe papiery wartościowe.

Przy rozpatrywaniu wkładów może się okazać, że ustalony okres płatności nie jest odpowiednim okresem pomiaru przepływu środków pieniężnych dla całości portfela wkładów. W szczególności stabilność wkładów a'vista i krótkoterminowych wziętych jako całość może w praktyce być ściślej powiązana z zaufaniem depozytariuszy do banku lub z aktualną sytuacją gospodarczą bądź finansową niż z dokładnymi terminami płatności wkładów. Realistyczna ocena spodziewanego przepływu środków pieniężnych w ramach portfela takich wkładów powinna opierać się na realistycznej ocenie ich stabilności. Płynność aktywów powinna być mierzona przy odpowiednim uwzględnieniu pozostającego okresu płatności. Należy jednak wziąć pod uwagę następujące fakty:

• kredyty udzielane są formalnie na 3 miesiące; w praktyce są one jednak odnawiane w zasadzie bezterminowo;

• aktywa są zbywalne;

• powszechnie uznaje się, że wartość aktywów jest wątpliwa, jednak ich wielkość nie daje się oszacować.

• W tej sytuacji jednym ze sposobów jest potraktowanie części ogólnej sumy, jako generującej środki pieniężne.

Przy rozpatrywaniu aktywów zbywalnych uwzględnia się zakres, w jakim mogą one być szybko sprzedawane za gotówkę. Aktyw, których wartość jest wątpliwa, wyklucza się z oszacowania przepływu środków pieniężnych.

Otwarte linie kredytowe udostępnione bankowi przez inne banki uwzględnia się w zestawieniu okresów płatności poprzez wykazanie ich w pozycji aktywów a'vista. Linie kredytowe otwierane przez bank na rzecz innych banków traktuje się w ten sam sposób, jak zobowiązania do udzielania kredytu w określonym terminie.

Zestawienie terminów płatności pozwala na porównanie struktury ostatecznych terminów płatności poszczególnych pozycji aktywów i pasywów banku oraz kwotowe określenie luki, czyli niedopasowania między aktywami a pasywami dla każdego przedziału czasowego.

Tabela 3

Terminy płynności aktywów i pasywów dla określenia luki

Termin zobowiązań	1996	1997
	grudzień	styczeń	kwiecień	czerwiec	lipiec	sierpień
bieżące do 3 miesięcy do 6 miesięcy długoterminowe	+40,0 +1,7 +3,1 -32,3	+37,2 +2,8 +5,7 -29,2	+29,3 +4,5 +11,7 -25,0	+31,6 +4,2 +11,6 -30,2	+31,1 +4,3 +12,1 -30,5	+31,2 +4.4 +12,1 -33,1

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych nie opublikowanych PBK SA.

Obliczenia zostały dokonane na podstawie informacji zawartych w załącznikach C i D. Dane wskazują na nieodpowiednią strukturę lokat w stosunku do udzielanych kredytów długoterminowych na budownictwo mieszkaniowe. Udział tych kredytów w badanym okresie ma tendencję wzrostową, co należy tłumaczyć między innymi wysokimi kosztami realizacji inwestycji. Odnotowany został też wzrost lokat terminowych, głównie 3- i 6- miesięcznych, lokaty o dłuższych terminach są na niezmienionym poziomie.

W związku z udzieleniem długoterminowych kredytów na budownictwo jednorodzinne odsetki do spłaty były co kwartał kapitalizowane, co pomniejszało znacznie spłatę tych odsetek, natomiast więcej się wypłacało odsetek należnych od zgromadzonych wkładów, co wpływało na pogorszenie płynności banku, co miało odzwierciedlenie w uzyskanym wskaźniku płynności na dzień 30 czerwca 1997 roku, co zostało przedstawione w tabeli 4.

W celu złagodzenie zachwiania płynności bank podjął między innymi decyzje dotyczące:

• wstrzymania udzielania kredytów konsumpcyjnych i na działalność gospodarczą;

• wycofano prawie wszystkie dobrowolne lokaty.

Działania te miały pomóc w stabilizacji płynności banku.

Informacja o płynności banku PBK SA oparta jest o wskaźniki płynności stosowane w sprawozdawczości do NBP. W celu efektywnego zarządzania płynnością wykorzystuje się dodatkowo poszerzony zakres wskaźników i informacji finansowych, które są prezentowane w cyklach miesięcznych. Ponadto dokonuje się urealnienia w zakresie terminów kontraktowych oraz kwalifikacji aktywów płynnych, oraz określa się limity dla średnio- i długoterminowego zaangażowania aktywów metodą polegającą na grupowaniu aktywów i źródeł ich finansowania według urealnionych terminów zapadalności i wymagalności. Pomiar płynności banku polega na sporządzeniu informacji w zakresie aktywów, pasywów i pozycji pozabilansowych według okresów zapadalności aktywów i wymagalności pasywów.

Na podstawie Zalecenia nr 5 Prezesa NBP banki sporządzają na określonych formularzach miesięczne informacje o swoich aktywach, pasywach i pozycjach pozabilansowych według okresu zapadalności aktywów i wymagalności pasywów. Klasyfikację aktywów i pasywów przedstawia się w sprawozdaniu według okresów ich płatności. Przedziały czasowe są podzielone na 8 grup, od a'vista do powyżej 5 lat. Analiza ma dać odpowiedź, czy wielkość aktywów i pasywów ocenianych pod względem okresu ich utrzymania się, wzajemnie ze sobą korespondują. Według wymagań Głównego Inspektoratu Bankowego bank powinien mieć płynność, jeżeli:

• wartość pasywów pierwszego stopnia wymagalności (I-III) jest niższa od wartości aktywów pierwszego stopnia płynności;

• podobne relacje dotyczą pasywów drugiego stopnia (IV-VI, od 3-m-cy do 2 lat) i aktywów drugiego stopnia;

• pasywa stabilne (VII-VIII, tj. powyżej 2 lat oraz różne) w pełni pokrywają łączną wartość trzeciego stopnia płynności i aktywów niepłynnych.

Tabela 4

Płynność finansowa banku PBK SA na dzień 30. 06.1997roku

Termin zapadalności/wymagalności	Grupa	Aktywa bilansowe i pozabilansowe (+)	Pasywa bilansowe i pozabilansowe (-)	Saldo netto Aktywa - Pasywa (+) lub (-)	Płynność= Aktywa/Pasywa
- a'vista - terminowe - do 3 m-cy	I II III	182.714,6 4.570.417,6 1.428.632,9	3.202.571,4 3.592.545,0 2.594.289,9		bieżąca
Razem	I-III	6.181.765,1	9.389.407,3	-3.207.642,2	0,66
- od 3 m-cy do 1 roku	IV-VI	1.189.317,0	982.716,8	+260.600,2	średnio-okresowa 1,21
- od 1 roku do 5 lat	VII	1.344.379	12.038,3	+1.332.340,7
- powyżej 5 lat - różne	VIII IX	608.070,7 5.334.993,1	3.500,0 120.849,7
Razem	VIII-IX	5.943.063,8	124.349,7	+5.818.714.1

Źródło: Obliczenia własne na podstawie bilansu, danych nie zweryfikowanych na dzień 30 czerwca 1997 roku.

Badaniu podlega stopień zachowania symetrii między aktywami a pasywami o określonym stopniu płynności. W powyższej tabeli numer 4 przedstawiłam zestawienie aktywów i pasywów według stanu na dzień 30 czerwca 1997 roku z podziałem na przedziały czasowe. Z zestawienia wynika duża asymetria między aktywami a pasywami o określonym stopniu płynności. Według ustalonych norm płynności, jako dobry ocenia się wskaźnik powyżej 90%, w przedziale 70-90% ocenia się jako średni, a poniżej 70% ocena jest zła. Zatem uzyskany wskaźnik może oznaczać, że mamy do czynienia z bankiem o dużym ryzyku. Również nieprawidłowa okazuje się być sytuacja w relacji pasywów stabilnych z aktywami trzeciego stopnia i niepłynnymi. Udzielone przez bank kredyty długoterminowe nie znajdują pokrycia w funduszach własnych, rezerwach i lokatach długoterminowych.

Wydaje się wątpliwe, aby informacje na temat płynności finansowej były przedmiotem wnikliwej analizy zarządów banków, a tym bardziej nadzoru bankowego. Duże zastrzeżenie budzi też prawidłowe sporządzenie tych sprawozdań, szczególnie w dużych bankach ze znaczną liczba oddziałów, jakim jest chociażby bank PBK SA. Wynika to bowiem z trudności technicznych związanych z podziałem co miesiąc kredytów i depozytów według wymaganych terminów. Sprawozdanie nie obrazuje rzeczywistych stanów w terminach zapadalności aktywów i wymagalności pasywów. Nie jest więc przydatne dla nadzoru banku.

Po okresie 6 miesięcy, na koniec 1997 roku wskaźnik płynności bieżącej przedstawia się bardziej korzystnie. Jest on już na wyższym poziomie i dostosowuje się do wymogów norm płynności.

Charakterystykę kształtowania się płynności, na podstawie danych skonsolidowanego bilansu i obliczeń według wskaźników płynności, w latach 1995-1997 PBK SA przedstawia tabela 5.

Udział aktywów płynnych w aktywach ogółem pozwala zaobserwować kształtowanie się proporcji aktywów, którymi bezpośrednio lub pośrednio poprzez ich zbycie można zaspokoić zobowiązania bieżące, do aktywów pozostałych.

Relacja aktywów płynnych banku do zobowiązań a'vista i z terminem wymagalności do 3 miesięcy pozwala nam zaobserwować możliwość banku do zaspokajania pasywów wymagalnych w krótkim terminie. Kształtowanie się wartości tego wskaźnika wokół jedności świadczy o utrzymywaniu płynności banku w granicach bezpiecznego minimum. Należy też zauważyć, że znaczna część depozytów bieżących jest odnawialna, w przypadku na przykład ROR'ów, co pozwala na stwierdzenie istnienia bezpiecznego marginesu płynności.

Istotnym zjawiskiem dla zachowania płynności dla działalności banku jest struktura źródeł finansowania. Głównym źródłem finansowania banku są depozyty klientów. Na koniec 1996 roku wynosiły one 65,3% pasywów, natomiast udział kapitału własnego - 10,7%. Należy zaznaczyć iż w strukturze segmentowej depozytów przeważają depozyty osób fizycznych, które na koniec roku 1997 wynosiły 45,7% depozytów.

Tabela 5

Poziom płynności banku PBK SA w latach 1995-1997

Miara wskaźnika na dzień	31.XII1995	31.XII1996	31.XII.1997
Aktywa płynne (kasa, środki w BC, dłużne papiery uprawnione do redyskontowania w BC, należności od innych instytucji finansowych, klientów i sektora budżetowego a'vista i do 3 m-cy, 80% wartości bilansowej bonów skarbowych, obligacji skarbowych, bonów pieniężnych NBP) /Aktywa ogółem	0,56	0,53	0,51
Aktywa płynne/Zobowiązania (bieżące wobec klientów sektora budżetowego i instytucji finansowych a'vista i do 3 m-cy)	1,05	0,9	0,84

Źródło: Obliczenia własne na podstawie nie utajnionych danych banku PBK SA.

Zdolność banku do zaspakajania bieżących potrzeb jest uzależniona też od możliwości uzyskania finansowania na rynkach pieniężnych bądź z banku centralnego. Możliwość ta pozwala zachować aktywa i uzyskać dochód z tytułu ich posiadania, zamiast zbywania ich w celu zaspokajania zobowiązań i ponoszenia z tym kosztów lub strat z tytułu utraconych korzyści pozyskania dochodów.

Pozycja rynkowa banku pozwala na swobodne zaciąganie krótkookresowych pożyczek na rynku międzybankowym dla celu bieżącego zarządzania płynnością, a także ma dostęp do kredytu lombardowego NBP jako ewentualnego dodatkowego źródła płynności.

Jednym z mierników efektywnościowych banku jest współczynnik wypłacalności banku. Współczynnik ten nie może być niższy od 8%. W artykule „współczynnik prawdy”, K. Greszta używa pojęcia „tunelu adekwatności kapitału”, do określenia przedziału procentowego pomiędzy 7% a 18%, w ramach którego powinien oscylować współczynnik wypłacalności. Gdy przekracza on 18% świadczyć będzie to o tym, że bank dopiero rozpoczyna działalność, bądź nie wykorzystuje kapitału własnego w prowadzonej działalności.

Współczynnik wypłacalności jest to udział bazy kapitałowej banku w sumie jego aktywów i pozycji pozabilansowych. Przy współczynniku wypłacalności:

1. fundusze własne brutto kategorii II nie mogą być większe od funduszy własnych podstawowych,

2. zasoby stałe kategorii III przyjmowane są w 50% oraz fundusze własne kategorii II nie mogą być większe niż fundusze podstawowe.

Dlatego też w celu urealnienia wartości bazy kapitałowej, należy fundusz własny brutto pomniejszyć o:

- brakującą kwotę niezbędnych rezerw celowych,

- stratę z poprzedniego roku,

stratę na koniec miesiąca sprawozdawczego narastającą od początku roku,

- udziały kapitałowe w podmiotach finansowych.

W Polsce na podstawie art. 101 ustawy prawo bankowe Prezes NBP wydał zalecenie dotyczące obliczania i utrzymywania przez banki współczynnika wypłacalności. Przepisy NBP oparto na zasadach adekwatności kapitałowej obowiązującej w EWG (struktura wag ryzyka), będących odzwierciedleniem przepisów Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego. Dokonano jednak pewnych modyfikacji i uproszczeń, które wynikały ze specyfiki polskiego środowiska bankowego. Jednakże podkreślano, że regulacje te mają charakter przejściowy.

Obecnie w polskiej bankowości obowiązuje sześć wag ryzyka dla pozycji bilansowych i pięć dla - pozabilansowych. Wysokości wag przedstawione zostały w załączniku H.

O efektywności banku powiedzą nam nieco bliżej stosowne obliczenia, na podstawie danych zawartych w bilansie za rok 1996 i 1997, a oparte o wskaźniki efektywności. Sposób ich obliczenia przedstawiłam w tabeli numer 6.

Tabela 6

Podstawowe wskaźniki efektywnościowe PBK SA na dzień 31.12.1997roku

	1996	1997
Współczynnik wypłacalności (baza kapitałowa/ważone ryzykiem aktywa i pozycje pozabilansowe)	14,2%	13,7%
Rentowność brutto	34,0%	27,3%
Stopa zwrotu z aktywów (zysk brutto/wartość aktywów ogółem)	2,7%	2,6%
Zwrot z kapitału (zysk netto/kapiał własny)	34,1%	30,2%
Poziom kosztów	74,6%	78,6%

Źródło: Obliczenia własne na podstawie bilansu za 1997 rok PBK SA.

Jak łatwo zauważyć, pomimo nasilającej się konkurencji, postępującego spadku inflacji, a także zaostrzenia polityki monetarnej przez bank centralny, PBK SA osiągnął w 1997 r. wysoki poziom wskaźników efektywnościowych. W ujęciu realnym PBK SA osiągnął wzrost stopy zwrotu z kapitału z 14,2% w 1996r. do 13,7% w 1997r. Obniżenie tego wskaźnika oznacza efektywniejsze wykorzystanie funduszy, z zachowaniem bezpiecznego marginesu dla bezpieczeństwa banku. Aktywa banku można uznać za bezpieczne, o czym może świadczyć bardziej rygorystyczne i ostrożnościowe, niż wymagają tego zalecenia NBP, podejście do tworzenia rezerw na należności kredytowe oraz fakt, iż znaczna część aktywów zaliczana jest do aktywów o nominalnym stopniu ryzyka, jak dłużne papiery wartościowe Skarbu Państwa i NBP. Odnotowany spadek współczynnika wypłacalności do poziomu 13,7% powiązany jest też ze wzrostem w 1997r. aktywów obciążonych ryzykiem, głównie kredytów przy równoczesnym bezpiecznym poziomie ryzyka.

Także stopa zwrotu z aktywów na poziomie 2,6% potwierdza wysoką efektywność zarządzania bankiem.

3.3.1. Metody zabezpieczenia się banku przed utratą płynności

Problematyka zabezpieczenia wypłacalności banków jest przedmiotem zainteresowania gremiów międzynarodowych.

Polskie prawo bankowe przewiduje rozwiązania znacznie bardziej rygorystyczne niż Unia Europejska, a mianowicie:

• wierzytelność wynikająca z jednej umowy kredytowej nie może przekroczyć 10% sumy funduszy własnych banku;

• suma kredytów i pożyczek pieniężnych z tytułu gwarancji bankowych, poręczeń i akredytyw, a także innych zobowiązań banku zaciągniętych na zlecenie klienta w stosunkach z jednym podmiotem nie może przekroczyć 15% sumy funduszy własnych banku;

• granicę zaangażowania funduszy własnych w obsługę jednego klienta w wyjątkowych sytuacjach mogą być przekroczone za zgodą prezesa NBP, ale przekroczenie to nie może być większe niż 50% funduszy własnych banku;

• wartość udziałów oraz wkładów wniesionych do innej osoby prawnej oraz wartość zakupionych akcji i obligacji łącznie nie może przekroczyć 25% funduszy własnych banku.

Wymienione ustalenia polskiego prawa bankowego są skierowane przede wszystkim przeciwko mniejszym bankom, które chcą udzielić większego kredytu, muszą zawrzeć z innym bankiem umowę konsorcjalną.

Najbardziej istotną dyrektywa Unii jest ustalenie wskaźnika wypłacalności określającego reakcję zaangażowania kredytowego banku, łącznie z pozycjami pozabilansowymi do środków własnych. Wskaźnik ten nie powinien być niższy niż 8%. Szczegółowe dyrektywy definiuje pojęcie „środki własne” oraz określają wagi ryzyka przyjęte przy określaniu wielkości aktywów.

Polskie prawo bankowe określa fundusze własne banku w sposób następujący:

• w banku państwowym fundusze: statutowy, rezerwowy, zapasowy;

• w banku w formie spółki akcyjnej;

• kapitał akcyjny oraz wszelkiego rodzaju fundusze zapasowe i rezerwowe;

• w banku spółdzielczym - fundusze: udziałowy, zapasowy i rezerwowy;

• Prezes NBP może zaliczyć do funduszy, także inne fundusze. Mogą to być przede wszystkim pożyczki udziałowe i depozyty zablokowane na okres nie dłuższy od 3 lat.

Rozwiązania przyjęte przez polskie prawo bankowe w istotny sposób ograniczają możliwości udzielania kredytów przez banki, co zawsze jest połączone z określonym ryzykiem. Stwarzają natomiast wyraźny priorytet do zakupu papierów skarbowych, co w rezultacie oznacza wypieranie przez budżet podmiotów gospodarczych z akcji kredytowej.

Innym czynnikiem zapewniającym bezpieczeństwo funkcjonowania banków w krajach o rozwiniętej gospodarce są rezerwy tworzone zgodnie z prawem danego kraju. Rezerwy te powstają przede wszystkim z zysku po opodatkowaniu. Część z nich władze banku muszą obowiązkowo, a część mogą tworzyć w zależności od oceny sytuacji. Do uwarunkowań zewnętrznych działalności banku komercyjnego należy zaliczyć wymogi określone w zaleceniach Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego.

Zalecenie nr 5 ma na celu utrzymanie płynności płatniczej banku i dotyczy jej pomiaru. Na podstawie tego zalecenia banki komercyjne sporządzają na zunifikowanych formularzach miesięczne informacje o swych aktywach, pasywach i pozycjach pozabilansowych według okresów zapadalności aktywów wymagalności pasywów (jest to 9 grup przedziałów czasowych). Przez pojęcie okresu zapadalności rozumie się podział czasowy między datą, na którą sporządza się informację, a datą spłaty różnych należności banków. Wymagalność zaś to przedział czasowy między datą, na którą sporządza się informację a datą realizacji przez bank zobowiązań wobec deponentów.

Analiza miesięcznych informacji banków na temat bieżącej płynności płatniczej powinna dać odpowiedź, czy wielkość aktywów i pasywów ocenianych pod kontem okresu ich utrzymywania się wzajemnie ze sobą koresponduje, na przykład:

- pasywa o najkrótszym terminie wymagalności znajdują pokrycie w aktywach o najwyższym stopniu płynności;

- aktywa o najniższym stopniu płynności i aktywa niepłynne znajdują pokrycie w tzw. pasywach stabilnych, w tym zwłaszcza w funduszach własnych banku.

Kolejnym etapem analizy płynności finansowej banku jest zestawienie nadwyżek i niedoborów pokrycia poszczególnych grup aktywów, pasywów według zaleceń GINB.

Udzielane przez bank kredyty długoterminowe powinny znajdować pokrycie w funduszach własnych banku, jego rezerwach i lokatach długoterminowych. A zatem w przyjętej metodzie oceny badaniu podlega stopień zachowania symetrii między aktywami i pasywami o określonym stopniu płynności.

Pozytywnie jest oceniana sytuacja, kiedy aktywa najbardziej płynne są równe bądź nieco przewyższają pasywa tych samych grup wymagalności, co świadczy o możliwości terminowego regulowania przez bank zobowiązań. Tak więc podstawowe ryzyko w zakresie gospodarowania wielkością aktywów i pasywów wiąże się z transformacją terminów tych operacji. Inne terminy przyznawania kredytów niż terminy lokowania depozytów oznaczają operacje, które muszą mieć dodatkowe zabezpieczenie w funduszu rezerwowym czy gwarancjach innych banków.

Operacje bankowe są związane ze stałą czy zmienna stopą procentową. W celu ograniczenia ryzyka strat powstałych w takim przypadku, bank zabezpiecza się zatrzymując odpowiednie papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu.

Konsekwencje zmiany kursu walutowego zależą w dużym stopniu od różnicy kwotowej między płatnościami a wpływami w tej walucie. Przy zmieniającym się z dnia na dzień kursie walutowym, w codziennych czynnościach nawet ogólne kompensowanie się operacji z tytułu należności i zobowiązań może doprowadzić bank do strat.

3.4. Przewidywanie potrzeb w zakresie płynności

Bank prowadzi od 1996 roku badania nad wahaniami sezonowymi sprzedaży na poszczególne produkty. W większości aspektów działalności banku PBK SA nie zauważono zjawiska sezonowości, jedynie w niektórych produktach kredytowych, a w szczególności w odniesieniu dla rolnictwa zauważalne są wyraźne wahania sezonowe.

Bank w zakresie kredytów preferencyjnych oferuje kredyty dla rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego oraz dla sektora usług dla rolnictwa, kredyty na skup i przechowywanie zapasów ryb morskich oraz kredyty dla zakładów pracy chronionej. Udzielane są one zarówno na krótkie, jak i długie okresy, sięgające 15 lat.

Kredyty preferencyjne inwestycyjne i obrotowe dla rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego oraz usług dla rolnictwa udzielane są na podstawie umowy banku z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Kredyty preferencyjne, obrotowe na skup i przechowywanie zapasów ryb morskich udzielane są na podstawie umowy banku z Ministerstwem Transportu i Gospodarki Morskiej.

Kredyty preferencyjne udzielane dla zakładów pracy chronionej udzielane są na podstawie umowy banku z Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Na koniec 1996 roku kredyty preferencyjne inwestycyjne i obrotowe wynosiły 90,1% portfela kredytowego.

W wyniku dużej skali operacji i obsługiwania znacznej liczby różnego rodzaju przedsiębiorstwa i organizacji reprezentujących różne sektory gospodarki bank nie jest uzależniony od sytuacji w jednym sektorze lub od jednej grupy klientów, których działalność mogłaby podlegać wahaniom sezonowym. Niemniej jednak znacząca cześć portfela kredytowego banku stanowią kredyty preferencyjne inwestycyjne i obrotowe dla rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego, które podlegają sezonowym fluktuacjom, sytuacja ta nie miała istotnego wpływu na sytuację banku.

3.5. Utrzymanie płynności

Bank znając własne potrzeby w zakresie płynności powinien je we własnym zakresie zaspakajać. W tym przypadku należy podzielić pozycje bilansowe na dyskrecjonalne i niedyskrecjonalne. Pozycja niedyskrecjonalna to taka, nad którą bank nie posiada kontroli.

Do aktyw dyskrecjonalnych zaliczamy krótkoterminowe aktywa rynku otwartego.

Do aktyw niedyskrecjonalnych zaliczamy długoterminowe papiery wartościowe oraz kredyty.

Zobowiązania dyskrecjonalne to pożyczki krótkoterminowe, zbywalne certyfikaty depozytowe, eurodolary.

Zobowiązania niedyskrecjonalne to depozyty a'vista, rachunki oszczędnościowe, depozyty terminowe i skrypty dłużne.

Istotą zarządzania płynnością jest wykorzystywanie pozycji dyskrecjonalnych w celu zrównoważenia lub zaspokojenia zmian niedyskrecjonalnych, aby osiągać cele i prowadzić zadania w zakresie zysków i strat.

W momencie spadku w depozytach bank powinien zredukować dyskrecjonalne aktywa lub podwyższać dyskrecjonalne pasywa (zobowiązania) w celu pokrycia owego spadku. Gdy będziemy wykorzystywać aktywa do pokrywania wypływających środków wówczas spotkamy się ze zjawiskiem kurczenia się bilansu banku do momentu gdy ponownie nie zaczną napływać depozyty.

Wpływ wzrostu popytu na kredyt zaspakajamy drogą upłynniania dyskrecjonalnych aktywów lub przez powiększanie dyskrecjonalnych zobowiązań.

Wybór polityki utrzymania płynności przez bank zależy od między innymi kosztów ponoszonych przez instytucję, długość okresu działania na który niezbędne są środki, potrzeby obsługiwanych klientów oraz najważniejsze, od całokształtu obrazu płynności i filozofii jej zarządzania oraz oczekiwania odnośnie do stóp procentowych.

ZAKOŃCZENIE

Specyfika zarządzania płynnością banku komercyjnego polega na tym, że zobowiązania płatnicze wynikają nie tylko z operacji pasywnych lecz także z aktywnych. Kredyty udzielane są na różne terminy ich zapadalności, a finansowane są depozytami o różnych terminach wymagalności. Dodatkowo fakt niedopasowania tych terminów zapadalności z terminami wymagalności pogłębia możliwość poniesienia większego ryzyka działalności i utrzymania płynności banku. Banki zatem, aby skutecznie zarządzać płynnością, z jednej strony muszą liczyć się z sytuacją postawienia znacznej części wymagalnych depozytów do dyspozycji klientów, a z drugiej strony uwzględnić niespłacenie części zapadalnych kredytów i pożyczek. Konieczne jest zapewnienie pewnej ilości środków płynnych potrzebnych do zagwarantowania terminowej realizacji zobowiązań płatniczych wobec klientów, jeżeli bank chce funkcjonować, jako instytucja zaufania publicznego.

Banki planując utrzymanie płynności muszą brać pod uwagę zasoby pieniężne, które zgromadzą w postaci wkładów oszczędnościowych i lokat oraz wypłaty na działalność kredytową. Ponadto muszą uwzględnić ruch pieniądza na rynku międzybankowym, wpływy ze sprzedaży posiadanych papierów wartościowych, a także uwzględnić bieżącą obsługę kasową i rozliczenia zgodnie z dyspozycjami klienta. Wreszcie też muszą uwzględnić fakt odprowadzania części zgromadzonych depozytów do banku centralnego, jako rezerwy obowiązkowe, z której nie można swobodnie korzystać. Zmniejszanie się środków o największej płynności powoduje zwiększenie ryzyka działań banku i tym samym może doprowadzić w konsekwencji do upadku banku.

W celu właściwego dopasowania terminów zapadalności aktywów i wymagalności pasywów bank powinien znać zachowania swoich klientów, na przykład, co do tego, kiedy deponent ma zamiar zwrócić się do banku z żądaniem wypłaty. To właśnie autonomiczne decyzje kredytobiorców i deponentów powodują powstawanie strumieni wypłat, których wielkość do końca nie może być dokładnie oszacowana, ale na które bank powinien być zawsze przygotowany, gdyż jest instytucją zaufania publicznego.

Ze strony klientów istnieje szeregowe zainteresowanie powodzeniem działalności banków, a szczególnie ich wypłacalnością, płynnością finansową oraz poziomem ryzyka, które łączy się z różnymi interesami prowadzonymi przez banki.

Bank ze swojej strony, z kolei nie powinien również wyłączać się z ostrożności i czujności, co do swoich klientów. Ostrożność ta znajduje swój wyraz w ustalaniu limitu zobowiązań i ewentualnym ograniczeniu zakresu współpracy, co jest powodowane dbałością o bezpieczeństwo finansowe. Czujność banku natomiast przejawia się ciągłym monitorowaniem sytuacji partnera i reagowaniem na negatywne zjawiska, albo nawet na zaniechaniu dalszej współpracy.

Bibliografia

1. Bereza S., Zarządzanie ryzykiem bankowym, Związek Banków Polskich, Warszawa 1992 rok..

2. Białek G., Podstawy zarządzania pieniądzem w banku komercyjnym, Twigger, Warszawa 1994 rok.

3. Caban W., red.: Ekonomia, Absolwent, Łódź 1995 rok.

4. Dobbins R., Frąckowiak W., Witt S.F.: Praktyczne zarządzanie kapitałami firmy, Paanpol, Poznań 1992 rok..

5. Fedorowicz Z.: Ryzyko bankowe, Prywatna Wyższa Szkoła Businessu i Administracji, Warszawa 1996 rok.

6. Grabczan W.: Zarządzanie ryzykiem bankowym, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996 rok..

7. Grabczan W.: Rachunkowość menedżerska w zarządzaniu bankiem, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996 rok..

8. Jaworski W.L., Krzyżkiewicz Z., Kosiński B.:Banki - rynek, operacje, polityka, Poltext, Warszawa 1998 rok.

9. Jaworski W.L.: Bankowość. Podstawowe założenia, Poltext, Warszawa 1998 rok.

10. Jaworski W.L., red: Współczesny bank, Poltext, Warszawa 1998 rok..

11. Jaworski W.L., red.: Banki polskie u progu XXI wieku, Poltext, Warszawa 1999 rok..

12. Krajczyński T.: Ryzyko walutowe, Gazeta Bankowa nr 2/11, styczeń 1998 rok.

13. Kosiński B.: Zarządzanie przedsiębiorstwem bankowym, Poltext, Warszawa 1997 rok..

14. Lipski S., red.: Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej, Bank - miesięcznik finansowy, pod. red.., nr 3 (66), marzec 1998 rok.

15. Lewandowski D.: Nowe ryzyka bankowe a nadzór bankowy, Wydawnictwo Tutor, Warszawa 1995 rok..

16. Prospekt sprzedaży akcji BPH, Kraków 9 listopada1994 roku.

17. Prospekt sprzedaży akcji PBK SA, Warszawa 31 maja 1997 roku.

18. Prospekt sprzedaży akcji BH w Warszawie SA, Warszawa 27 marca 1997 roku.

19. Rajczyk M.: Banki komercyjne, Fundacja Edukacji Ekonomicznej, Katowice 1992 rok..

20. Raport roczny PBK SA 1997 rok..

21. Rose P.S.J.: Zarządzanie bankiem komercyjnym, Związek banków Polskich, Warzszawa 1997 rok..

22. Stolarz J.: Rozwój systemów bankowych, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1996 rok..

23. Stolarz J.: System bankowy w Polsce, Nasz Bank Nr 2/1999, Akademia Bankowości.

24. Świderski J.: Finanse Banku Komercyjnego, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1998 rok..

25. Zawadzka Z.: Gruszka B.: Ryzyko w działalności bankowej. Zabezpieczenia systemowe, Poltext, Warszawa 1992 rok.

26. Zawadzka Z.: Zarządzanie ryzykiem w banku komercyjnym, Poltext, Warszawa 1996 rok..

Postanowienia prawne

1. Dziennik Urzędowy Nr 4, z dnia 31 marca 1993 roku, Zarządzenie nr 4/92 Prezesa NBP w sprawie ustalenia norm dopuszczalnego ryzyka walutowego w działalności banków.

2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim, Dziennik Ustaw 1997 roku, Nr 14, poz. 939.

3. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Prawie bankowym, Dziennik Ustaw z dnia 21 listopada 1997 roku, ze zmianami.

4. Zalecenie nr 3 z dnia 10 lipca 1990 roku dotyczące obliczania i utrzymania przez banki współczynników wypłacalności.

5. Dziennik Ustaw z 1991 roku, Nr 45, poz. 196, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 maja 1991 roku w sprawie wyrażania zgody na przekształcenie niektórych banków państwowych w spółki.

6. Dziennik Ustaw z 1988 roku, Nr 21, poz.137, Rozporządzenie RM z dnia 11 kwietnia 1988 roku.

7. Zarządzenie nr 2/89 z dnia 1 lutego 1989 rokuw sprawie zadań i jednostek organizacyjnych przechodzących z NBP do Państwowego BK.

8. Uchwała Rady Ministrów nr 60 z dnia 1988 roku.

Załącznik A

PRZYCHODY PBK SA W LATACH 1996 - 1997

	1996tys. PLN	Struktura w %	1997tys. PLN	Struktura w %	Dynamika w %
Przychody ogółem: -odsetki od instytucji finansowych, klientów i sektora budżetowego - odsetki od papierów wartościowych, z wyłączeniem odsetek od obligacji restrukturyzacyjnych - prowizje i opłaty - inne przychody	1.452.358,7 571.698,4 573.610,6 92.380,9 214.668,8	100,00 39,36 39,50 6,36 14,78	1.828.473,26 872.617,87 546.053,07 124.664,02 285.138,30	100,00 47,72 29,86 6,82 15,60	125,90 152,64 95,20 134,95 132,83

Załącznik B

KOSZTY PBK SA W LATACH 1996 - 1997

	1996tys. PLN	Struktura w %	1997tys. PLN	Struktura w %	Dynamika w %
Koszty ogółem: - odsetki od instytucji finansowych, klientów i sektora budżetowego - odsetki od papierów wartościowych, - prowizje i opłaty inne koszty: - koszty działania banku: - wynagrodzenia -koszty eksploatacyjne - amortyzacja	1.083.998,2 664.389,0 994,0 4.935,0 413.679,8 232.297,5 100.859,5 88.228,4 35.710,4	100,00 61,29 0,09 0,46 38,16 21,43 9,30 8,14 3,29	1.436.689,1 885.078,2 1.076,2 8.697,0 541.837,7 315.460,8 135.035,4 121.157,0 38.885,7	100,00 61,61 0,07 0,61 37,71 21,96 9,40 8,43 2,71	132,54 133,22 108,23 176,23 130,62 135,98 133,88 137,32 108,89

Załącznik C

ZMIANY STANÓW W PODSTAWOWYCH GRUPACH AKTYWÓW

( w mln PLN; stany na koniec miesiąca)

	Stan aktywów
Wyszczególnienie	1996	1997
	gru-dzień	sty-czeń	kwie- cień	czer-wiec	lipiec	sierpień
I. Aktywa wysoko oprocentowane, w tym: kredyty ogółem mieszkaniowe gospodarcze konsumpcyjne II. Aktywa nisko oprocentowane III. Aktywa nie oprocentowane IV. Kredyty i rachunki walutowe	22 324 22 105 16 667 3 735 1 693 1 698 12 357 3 433	23 655 22 868 17 285 3 999 1 584 856 11 420 3 395	31 528 28 289 21 771 5 237 1 281 972 14 205 3 941	37 498 33 603 27 119 5 103 1 381 2 962 12 026 4 646	37 858 34 641 28 048 5 156 1 437 681 13 755 4 412	38 070 35 338 28 719 5 148 1 471 1 332 13 218 4 502
V. Ogółem (I+II+III+IV)	39 812	39 326	50 646	57 132	56 706	57 122

Załącznik D

ZMIANY STANÓW W PODSTAWOWYCH GRUPACH PASYWÓW

(w mln PLN; stany na koniec miesiąca)

	Stan pasywów
Wyszczególnienie	1996	1997
	gru-dzień	sty- czeń	kwie- cień	czer-wiec	lipiec	sierpień
I. Pasywa wysoko oprocentowane, w tym: wkłady terminowe ludności konto 173 II. Aktyw nisko oprocentowane oszczędności ludności a'vista III. Pasywa nie oprocentowane IV. Rachunki walutowe	17 911 10 538 6 275 12 670 5 492 6 209 3 022	20 270 12 783 5 957 10 648 5 629 5 767 2 641	31 749 21 959 7 952 11 534 6 320 4 062 2 417	36 637 24 176 10 676 13 591 6 668 4 062 2 842	37 677 24 757 10 646 12 849 7 197 3 172 3 008	38 003 25 106 11 036 13 242 7 519 2 894 2 983
V. Ogółem (I+II+III+IV)	39 812	39 326	50 646	57 132	56 706	57 122

Załącznik E

POZYCJE POZABILANSOWE PBK SA NA DZIEŃ 31.XII.1996 I 31.XII.1997

Załącznik F

BILANS PBK SA NA DZIEŃ 31.XII.1996 I 31.XII.1997

Załącznik G

RACHUNKI ZYSKÓW I STRAT ZA LATA KOŃCZĄCE SIĘ 31.XII.1996 I 31.XII.1997

Załącznik H

WSPÓŁCZYNNIK WYPŁACALNOŚCI A PRZYJĘTE WAGI RYZYKA

Wyszczególnienie	Wysokość wag
Konta bilansowe
- kasa, środki płynne, - należności od NBP, budżetu państwa, od banku centralnego oraz rządów krajów należących do OECD, - należności zabezpieczone;	0%
- papiery wartościowe NBP, - rządowe papiery wartościowe, - papiery banków centralnych i rządów krajów OECD;	10%
- należności od banków należących do OECD, niecentralnych;	20%
- należności od banków mających siedzibę w Polsce, centralnych nie należących do OECD;	30%
- należności od innych banków, - należności od budżetów lokalnych;	50%
- należności od pozostałych podmiotów finansowych i niefinansowych.	100%
Konta pozabilansowe
- zobowiązania identycznie jak wyżej poza wagą wysokości 20%	0%,10%,30%,50%,100%

Załącznik I

NOTY OBJAŚNIAJĄCE DO SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH

Aktywa - bilans według zapadalności aktywów

1. Należności od innych instytucji finansowych

a) Analiza zapadalności

tys. zł 30 czerwca 1997

( nie zweryfikowane)

A'vista 26 857,4

Terminowe 886 794,6

Do 3 miesięcy 840 799,4

Od 3 miesięcy do 1 roku 11 998,1

Od 1 roku do 5 lat 33 021,4

Powyżej 5 lat 975,7

Odsetki nie zapadłe i zapadłe nie spłacone 5 643,8

Należności od innych instytucji finansowych brutto 919 295,8

Rezerwy celowe na należności od innych instytucji finansowych (2 524,9)

Należności od innych instytucji finansowych razem 916 770,9

b) Klasyfikacja należności i analiza rezerw celowych

tys. zł 30 czerwca 1997

( nie zweryfikowane)

Należności 913 652,0

W sytuacji normalnej 911 127,1

Poniżej standardu -

Wątpliwe -

Stracone 2 524,9

Odsetki nie zapadłe i zapadłe nie spłacone 5 643,8

Należności od innych instytucji finansowych brutto 919 295,8

Rezerwy celowe na należności od innych instytucji finansowych (2 524,9)

Poniżej standardu -

Wątpliwe -

Stracone (2 524,9)

Należności od innych instytucji finansowych razem 916 770,9

2. Należności od klientów i sektora budżetowego

a) Analiza zapadalności

tys. zł 30 czerwca 1997

( nie zweryfikowane)

A'vista 155 857,2

Terminowe 3 683 623,0

Do 3 miesięcy 587 833,5

Od 3 miesięcy do 1 roku 1 177 318,9

Od 1 roku do 5 lat 1 311 357,6

Powyżej 5 lat 607 095,0

Odsetki nie zapadłe i zapadłe nie spłacone 140 029,7

Należności z tytułu dopłat do oprocentowania kredytów 6 648,6

preferencyjnych

Należności od klientów i sektora budżetowego brutto 3 986 158,5

Rezerwy celowe na należności od klientów i sektora (274 691,8)

budżetowego

Należności od klientów i sektora budżetowego razem 3 711 466,7

b) Klasyfikacja należności i analiza rezerw celowych

tys. zł 30 czerwca 1997

( nie zweryfikowane)

Należności 3 846 128,8

W sytuacji normalnej 3 444 196,3

Poniżej standardu 154 320,8

Wątpliwe 10 865,9

Stracone 236 745,8

Odsetki nie zapadłe i zapadłe nie spłacone 140 029,7

Należności od innych instytucji finansowych brutto 3 986 158,5

Rezerwy celowe na należności od innych instytucji finansowych (274 691,8)

W sytuacji normalnej (21 483,8)

Poniżej standardu (44 427,0)

Wątpliwe (5 182,2)

Stracone (203 598,8)

Należności od innych instytucji finansowych razem 3 711 466,7

Pasywa - bilans według wymagalności pasywów

1. Zobowiązania wobec instytucji finansowych

a) Analiza terminów wymagalności

tys. zł 30 czerwca 1997

( nie zweryfikowane)

A'vista 143 058,0

Terminowe 528 603,6

Do 3 miesięcy 524 199,3

Od 3 miesięcy do 1 roku 830,5

Od 1 roku do 5 lat 73,8

Powyżej 5 lat 3 500,0

Odsetki nie wymagalne 3 159,4

Zobowiązania wobec instytucji finansowych razem 674 821,0

2. Zobowiązania wobec klientów i sektora budżetowego

a) Analiza terminów wymagalności

tys. zł 30 czerwca 1997

( nie zweryfikowane)

A'vista 3 059 513,4

Terminowe 3 063 941,4

Do 3 miesięcy 2 070 090,6

Od 3 miesięcy do 1 roku 981 886,3

Od 1 roku do 5 lat 11 964,5

Powyżej 5 lat -

Odsetki nie wymagalne 117 690,3

Zobowiązania wobec klientów i sektora budżetowego razem 6 241 145,1

Załącznik J

Wzór bilansu banku zgodnie z ustawą o rachunkowości

Załącznik K

Prawo bankowe - Nadzór bankowy

Z. Zawadzka, B. Gruszka, Ryzyko w działalności bankowej. Zabezpieczenia systemowe. Wydawnictwo SGH, Warszawa 1992, s. 31.

pod. red. Jaworskiego W., Współczesny bank, Poltext, Warszawa 1998, s.18.

Jaworski W., Bankowość. Podstawowe założenia, Poltext, Warszawa 1997, s.22.

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 o Prawie bankowym, art.1.

pod. red. W. Cabana, Ekonomia, Absolwent, Łódź 1995, s.282.

Ustawa z dnia 1 stycznia 1998 o Narodowym Banku Polskim.

Prospekt sprzedaży akcji BPH, Kraków 9 listopada1994 roku, s.32.

^{Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Prawie bankowym, Dziennik Ustaw z dnia 21 listopada 1997 roku, ze zmianami.}

Akademia Bankowości, Nasz Bank Nr 2/1999, s.17.

J. Stolarz, Rozwój systemów bankowych, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1996, s.122.

Akademia Bankowości, Nasz Bank Nr 2/1999, s.20.

pod. red. W. Cabana, Ekonomia, Absolwent, Łódź 1995, s.269.

W. Jaworski, Bankowość. Podstawowe założenia, Poltext, Warszawa 1997, s.151.

R. Dobbins, Frąckowiak W., Witt S.F.:Praktyczne zarządzanie kapitałami firmy, Paanpol, Poznań 1992, s.35.

Z. Fedorowicz, Ryzyko bankowe, Prywatna Wyższa Szkoła Businessu i Administracji, Warszawa 1996, s.56.

S. Bereza, Zarządzanie ryzykiem bankowym, Związek Banków Polskich, Warszawa 1992, s.28.

G. Białek, Podstawy zarządzania pieniądzem w banku komercyjnym, Twigger, Warszawa 1994, s.13.

Z. Fedorowicz, Ryzyko bankowe, Prywatna Wyższa Szkoła Businessu i Administracji, Warszawa 1996, s.80.

J. Świderski, Finanse Banku Komercyjnego, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1998, s.133.

Z. Zawadzka, Gruszka B., Ryzyko w działalności bankowej. Zabezpieczenia systemowe.,Wydawnictwo SGH, Warszawa 1992, s. 31.

B. Kosiński, Zarządzanie przedsiębiorstwem bankowym, PolteXt, Warszawa 1997, s.14.

J. Świderski, Finanse Banku Komercyjnego, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1998, s.132.

P.S.J. Rose, Zarządzanie bankiem komercyjnym, Związek banków Polskich, Warzszawa 1997, s.374.

W. Jaworski, Bankowość. Podstawowe założenia, Poltext, Warszawa 1997, s.215.

J. Świderski, Finanse Banku Komercyjnego, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1998, s.99.

W. Jaworski, Krzyżkiewicz Z., Kosiński B.:Banki - rynek, operacje, polityka, Poltext, Warszawa 1996, s.56.

Akademia Bankowości, Nasz Bank Nr 2/1999, s.23.

M. Rajczyk,Banki komercyjne, Fundacja Edukacji Ekonomicznej, Katowice 1992, s.9.

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Prawie bankowym, art.5.

pod. red. W. Jaworskiego, Współczesny bank, Poltext, Warszawa 1998, s.195.

pod. red. W. Jaworskiego, op. cit., s.196.

pod. red. W. Jaworskiego, op. cit., s.196.

W. Jaworski, Bankowość. Podstawowe założenia, Poltext, Warszawa 1997, s.258.

pod. red. W. Jaworskiego, op. cit., s.186.

Prospekt sprzedaży akcji BH w Warszawie SA, Warszawa 27 marca 1997 roku, s.151.

J. Świderski, Finanse Banku Komercyjnego, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1998, s.174.

pod. red. W. Jaworskiego, Współczesny bank, Poltext, Warszawa 1998, s.287.

B. Kosiński, Zarządzanie przedsiębiorstwem bankowym, Poltext, Warszawa 1997, s.52.

Bank - miesięcznik finansowy, pod. red. Lipski S., nr 3 (66), marzec 1998.

Z. Zawadzka, Ryzyko bankowe - ryzyko stopy procentowej i ryzyko walutowe, Warszawa 1995, s.25.

Z. Zawadzka, Ryzyko bankowe - ryzyko stopy procentowej i ryzyko walutowe, Warszawa 1995, s.73.

Gazeta Bankowa nr 11/15 marzec 1998.

S. Bereza, Zarządzanie ryzykiem bankowym, Związek Banków Polskich, Warszawa 1992, s.36.

S. Bereza, op.cit., s.40.

Z. Zawadzka, Ryzyko bankowe - ryzyko stopy procentowej i ryzyko walutowe, Warszawa 1995, s.29.

Gazeta Bankowa nr 2/11 styczeń 1998.

Zarządzenie Nr 7/93 Prezesa NBP z dnia 19 marca 1993 roku w sprawie ustalenia norm dopuszczalnego ryzyka walutowego w działalności banków.

Z. Fedorowicz, Ryzyko bankowe, Prywatna Wyższa Szkoła Businessu i Administracji, Warszawa 1996, s.108.

Z. Zawadzka, Gruszka B., Ryzyko w działalności bankowej. Zabezpieczenia systemowe.,Wydawnictwo SGH, Warszawa 1992, s. 31.

B. Kosiński, Zarządzanie przedsiębiorstwem bankowym, Poltext, Warszawa 1997, s.82.

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Prawie bankowym, Dziennik Ustaw z dnia 21 listopada 1997 roku, ze zmianami. rozdz. 5.

Zlecenia Prezesa NBP nr 5 z dnia 18 września 1990r., dotyczące pomiaru płynności finansowej banku.

Rekomendacje dla banków dotyczące systemu monitorowania płynności finansowej, NBP, Główny Inspektorat Nadzoru Bankowego, Warszawa, czerwiec 1996.

J. Świderski, Finanse Banku Komercyjnego, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1998, s..

M. Rajczyk,Banki komercyjne, Fundacja Edukacji Ekonomicznej, Katowice 1992, s.85.

W. Grabczan, Zarządzanie ryzykiem bankowym, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996, s.201.

Pod redakcją W. Jaworskiego, Współczesny bank, Poltext, Warszawa 1998, s.344.

Pod redakcją W. Jaworskiego, Współczesny bank, Poltext, Warszawa 1998, s.345.

Pod redakcją W. Jaworskiego, op.cit., s.344

W. Grabczan, Zarządzanie ryzykiem bankowym, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996, s.209.

Pod redakcją W. Jaworskiego, op.cit., s.346.

W. Grabczan, Zarządzanie ryzykiem bankowym, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996, s.212.

W. Grabczan, op. cit., s.217.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 maja 1991 roku w sprawie wyrażania zgody na przekształcenie niektórych banków państwowych w spółki.

Rozporządzenie RM z dnia 11 kwietnia 1988 roku.

Zarządzenie nr 2/89 z dnia 1 lutego 1989 rokuw sprawie zadan i jednostek organizacyjnych przechodzących z NBP do Państwwego BK.

Uchwała Rady Ministrów nr 60 z dnia 1988 roku.

Zlecenia Prezesa NBP nr 5 z dnia 18 września 1990r., dotyczące pomiaru płynności finansowej banku.

Greszta K.: Współczynnik prawdy, Nowa Europa, listopad 1992 rok, s.9.

Bankowość i zarządzanie bankiem komercyjnym - notatki własne.

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Prawie bankowym, Dziennik Ustaw z dnia 21 listopada 1997 roku, ze zmianami.

Jaworski W.: Bankowość. Podstawowe założenia, Poltext, Warszawa 1998, s.141.

Prospekt emisyjny PBK SA, Warszawa, 1997 rok, s.71.

W. Grabczan, Zarządzanie ryzykiem bankowym, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996, s.217.

D.B. Graddy, A.H.Spencer, Managing Commercial Banks;New Jersey 1990, s.271.

87

dzenia Rady Ministr

---