9.10

Pakt/ kontrakt czytelniczy

-Umowa między czytelnikiem a autorem o użyciu tekstu literackiego

Pisarz daje wskazówki czytelnikowi w jaki sposób jego utwor powinien być czytany.

Zostaje on zawarty w dwóch miejscach w tekście:

•PARATEKST- para- wszystko to co jest wokół tekstu. Nazwisko autora, tytuł, ilustracje, spis treści, tytuły rozdziałów, śród tytuły, nazwa kolekcji. Wszystko co jest w utworze ale nie jest tekstem literackim występują przede wszystkim w powieściach. Nie dotyczy to poezji ani teatru. Kontrakt czytelniczy w pasterskie jest zwarty w dwóch miejscach: tytule i przedmowie

Tytuł pełni funkcję bardzo ważną w utworze lit. Genette wyróżnił cztery podstawowe funkcje tytułu:

IDENTYFIKUJĄCĄ - NP. Pan Tadeusz tytuł identyfikuje utwór (dot. Głównie arcydzieł literatury powszechnie znanych)

OPISOWĄ - Gennet dzieli tytuły na tytuły tematyczne(oznaczają zawartość taktu czyli to o czym się mówi w utworze) i rematyczne( oznacza formę tekstu czyli sposób w jaki się mówi)

Tytuły tematyczne dzielą się na tytuły:~dosłowne - odsyłają do głównego tematu np Wojna i Pokój, Anna Karenina.

~Metoniniczne - np ktoś ma dach nad głową, jest to po prostu zamiennik zamiast mówić że ktoś ma dom.

Odsyłają do postaci drugoplanowej, albo jakiegos elementu, tytuł nie odnosi do głównego tematu w tekście. Np Trzej Muszkieterowie, Ojciec Gorio, Kieszeń pełna żyta.

~Metaforyczne - Np. Lilia w dolinie. Czerwony i Czarny.

~antyfrastyczne - zaprzeczenie treści utworu. Np Radość życia.

Tytuły rematyczne - tytuły dot. Sposobu w jaki się mówi.

Dzielą się na tytuły:

generyczne - oznacza przynależność do danego gatunku. Np,, Powieść komiczna" Decameron jest tytułem parageneryczny. Bo ktoś kot nie wie o czym będzie miał styczność (zbiór 10 opowiadań

Mieszane-,, Księga śmiechu i zapomnienia. Z jednej strony są tematyczny, a z drugiej rematyczny(księga)

Niejednoznaczne - Russou - wyznanie. Jest to zarazem treść bo są to jego zwiedzenia ale także formę bo wyznania pamiętniki listy dzienniki, wspomnienia to wszystko formy literatury autobiograficznej.

KONOTACYJNĄ - inaczej skojarzenia. Mogą być one różne, kojarzące się z gatunkiem epoką itp. Np. Zofia Kossak Sztucka - krzyżowcy Victor Hugo - (17)89

PRZYCIĄGAJĄCĄ - Zmieniała się najbardziej na przestrzeni wieków bo co innego przyciągało czytelników kiedyś, a co innego dzisiaj. W XVIII myśleli ze im dłuższy tytuł tym bardziej zwracał uwagę czytelnika.

Markiz de Sad:

Justyna czyli nieszczęścia cnota.

Julietta czyli szczęście zbrodni.

Nowa Powieść powstała w XXw. Sugerowała, że w społeczeństwie konsumpcyjnym dominują przedmioty a jednostka schodzi na drugi plan.

Np żaluzje, Gumy, Planetarium

---PRZEDMOWA - ma dwa zadania - powinna sprawić żeby czytelnik przeczytał utwór czyli odpowiada na pytanie dlaczego czytelnik ma ja czytać. Ma również spowodować że lektura będzie lektura właściwą. Czyli odpowiada na pytanie jak czytać.

Autor ma trudne zadanie bo musi podkreślić znaczenie utworu ale być skromnym. Może podkreślać wartość tematu, jego użyteczność (jak ktoś to przeczyta to będzie miał korzyść) np wartość dokumentu.

Można podkreślić wartość intelektualną. Np czytelnik może zrozumieć lepiej swoją własną psychikę.

Utwór może mieć wartość moralną (Anna Karenina)

Autor może podkreślać użyteczność społeczna czy religijną.

Utwór noże podkreślać jego oryginalność. Np Jan Jakub Russou - Wyznania

Autor może pisać o własnych niedoskonałościach.

Przedmowa udziela wskazówek jak czytać dany utwór. Autor może informować czytelnika o genezie utworu lub zwracać się do konkretnego czytelnika. wskazówki dotyczące tytułu bohatera itp. Przedmowa może być fikcyjna-pisana przez narratora

•INCIPIT (łac. zaczyna się) Incipit może zachęcić czytelnika. Jest bardzo ważny bo sprawie pierwsze wrażenie

Ma 3 podstawowe funkcje

Informować - musi odpowiedzieć na 3 pytania: kto gdzie i kiedy.

Zainteresować - autor powinien od razu wprowadzić w akcję (łac. In médias res).

Te dwie funkcje są ze sobą sprzeczne bo kiedy autor informuje w sposób szczegółowy to nie zawsze uda musieli zainteresować czytelnika. A jak chce go zainteresować to powinien zacząć od razu od akcji. Z kolei jeśli akcja jest bardzo szybka to autor nie zdąży odpowiednio poinformować czytelnika. Rolą autora jest wyważenie tych dwóch funkcji.

Pokazać kontrakt czytelniczy - czytelnik powinien zorientować się z jakiego rodzaju utworem ma do czynienia. Czasami autor wprowadzenie w błąd np planeta małp.

Horyzont oczekiwań czytelnika - Hans Robert Jauss. Jest. To system odwołań sformułowany obiektywnie w chwili ukazania się dzieła na rynku. Są to oczekiwania jakie czytelnik ma wobec danego utworu. Wiąże się to z pakiet czytelniczym bo np jak ktoś spotyka się z powieścią kryminalna to czytelnik nastawia się na zagadkę kryminalna i odpowiednia fabułę.

Albo powieści sentymentalne jak Harlequin, które muszą skończysz się pomyślnie.

Wg Jaussa horyzont oczekiwań zależy od trzech czynników:

-Wcześniejszych doświadczeń czytelnika,

-Istniejących pewnych reguł powstałych przed powstaniem dzieła.

-Kompetencji czytelniczych. Twierdził, że inne są oczekiwania młodych ludzi,.kobiet, mężczyzn itp. Stwierdził że istnieją kompetencje dominujące (karzą szukać czegoś nowego, nie sugerować się powszechnością) i kompetencje zdominowane (czytelnik zadowala się tym co zna i czyta to czego oczekuje)

Inni mówili, że istnieją pozaliterackie warunki: kulturowe społeczne, polityczne.

• prezentacja w folderze

16.10

Kiedyś auctor.

Autor to ten który zapewnia sprzedaż dzięki niemu coś rośnie

Autor kiedyś pozostawał anonimowy ale nie było to regułą. W sposób generalny utwory były anonimowe. O autorze mówimy wtedy gdy utożsamiany go z sygnatariuszem dzieł, czyli tym, kto ponosi za nie moralną odpowiedzialność. Autor to ten kto posiada umiejętności, wiedzę i posługuje się pewna techniką. Jeśli chodzi o osobowość prawną autora to np we Francji nabiera jej w wieku dopiero XVIII. Autor Wesele figara. Ustalił taryfy za prawo przekładania sztuk na scenie. Balzaac też się o to upominał. W wieku XX pod wpływem różnych teorii literackich np strukturalizmu mówiono o ,,śmierci autora" mówiono ze autor nie jest specjalnie potrzebny czytelnikowi bo zadowala się tylko treścią. Mówiąc o autorze mamy na uwadze to, że jest to osoba żywa.

Narrator istnieje tylko i wyłącznie w tekście literackim. Jest to twór literacki i nie należy narratora utożsamiać z autorem za wyjątkiem powieści autobiograficznej. Narrator to glos opowiadania, opowiada on fikcję. ,,czerwone i czarne".

Funkcje jakie narrator spełnia w dziele literackim:

•funkcja narracyjna - może być

~implicytna (nie zwraca szcególnej uwagi na jego postać)

~eksplicytna (zwraca na siebie uwagę, próbuje przyciągnąć uwagę czytelnika na narratora)

•funkcja zarządzania - narrator organizuje całe opowiadanie np pozwala na powrót do przeszłości, informuje o wydarzeniach które zdarzyły się w Przeszłości lub odpowiada o dzieciństwie bohatera lub też wybiega w przyszłość. Może opowiadać wydarzenia w porządku chronologicznym. Może użyć również retrospekcji. Może stosować elipsy czasowe np mówić "tydzień później" itp.

Żadne opowiadanie nie może się obejść bez tych dwóch funkcji

Dodatkowe funkcje :

•funkcja komunikacyjną - zwraca się do czytelnika, nawiązuje z nim kontakt, daje wskazówki itp. Bezpośrednio zwraca się do czytelnika. Może też nawiązać kontakt nieco inaczej np 1 tom nędzników od Victora Hugo.

•funkcja poświadczająca - informuje czytelnika o stosunku autora do omawianej historii, może też o uczuciach czy o sądach dot. Postaci, może wskazywać na źródła przy opisywania pewnych miejsc. Może także ta funkcja jednocześnie być ewaluacją danej postaci.

•funkcja wyjaśniająca - często występowała w XIX wieku bo pisarze uważali ze je należy tylko bawić ale też wyjaśniać pewne sprawy do których mają dostęp czyli po prostu ich uczyć.

•funkcja ideologiczna - występuje kiedy narrator wypowiada się na temat świata, ludzi itp.

Trzy pierwsze funkcje odnoszą się do funkcjonowania odpowiadania. Pozostałe funkcje dotyczą interpretacji historii.

Przyjrzenie się tym funkcjom pozwala stwierdzić czy cel narratora jest natury estetycznej, czy ideologicznej.

Gerard Genette. Jeżeli chcemy mówić o statusie narratora w utworze literackim to musimy odpowiedzieć sobie przede Wszystkim na to jaki jest stosunek autora do opowiadania historii i na jakim poziomie się on znajduje.

(Diegesis - świat przedstawiony)

Narrator może uczestniczyć w powieści? Nie należy do historii ?

czy jest obiektem opowiadania?

Narrator który jest poza światem przedstawionym jest narratorem heterodiegetycznym, a ten który uczestniczy, homodiegetycznym. To był stosunek do historii.

Jeśli chodzi o poziom narracji to albo narrator nie jest obiektem samego opowiadania albo jest obiektem opowiadania.

Narrator intradiegetyczny.

Może też istnieć taki przypadek ze ktoś o narratorze opowiada (intradiegetyczny) ale jest też narratorem który opowiada o czymś w czym sam uczestniczył.

Dalej Genette. Mówi o punkcie widzenia narratora albo też fokalizacji. Twierdzi on, że są możliwe trzy sytuacje.

Narrator może być narratorem wszechwiedzącym. Fokalizacja zero.

Jeżeli wiedza narratora jest ograniczona do wiedzy postaci to mowa jest o fokalizacji wewnętrznej. Np. Mikołajek.

Jest jeszcze tzw Fokalizacja zewnętrzna czyli o punkcie widzenia obiektywnym ale o wiedzy ograniczonej narratora.

Paweł był przerażony, nie wiedział, że Maria tez się bała.

Paweł był przerażony. A co czuła Marta? Nie mógł odpowiedzieć na to pytanie

Mężczyzna szedł brzegiem morza, jego ręce lekko drzały, towarzyszyła mu kobieta.

Balzaac, flaubert, dumas, Zola, Stendhal

23.10

Odbiorca dzieła literackiego

Autor w większym lub mniejszym stopniu uwzględnia czytelnika. Obecność odbiorcy w każdej wypowiedzi wynika że społecznego charakteru języka. Każde dzieło literackie można powiązać z aktem komunikacji. Ważność odbiorcy w starożytności wynikała z ustnego charakteru literatury.

Kiedy Arystoteles mówił o tragedii to musi ona wywołać uczucie trwogi i litości. W ten sposób bierze pod uwagę odbiorcę.

W kulturze starożytnej dziedzina podporządkowana odbiorcy była retoryka, która wyrosła z dążności ludzkiej mowy do przekonywania słuchaczy.

Proces mówienia można określić za pomocą 3 funkcji:

-Uczyć docere

-Sprawiać przyjemność delectare

-Poruszać movere

Rola odbiorcy zmieniała się na przestrzeni wieków.

W renesansie aktywność czytelnika polegała na tym, że rozpoznawał pewien wzorzec, do którego nawiązywał autor i czytelnik oceniał czy autor dobrze się odniósł do tego wzorca.

Od czasów romantyzmu, który mówił o oryginalności, innowacyjności, te kategorie czytelnika i autora nabieramy coraz większego znaczenia. Czytelnik stał się kategorią równie ważna co sam pisarz. Autor to postać rzeczywista, a narrator jest bytem tekstowym. Podobnie jest z czytelnikiem i odbiorca. Czytelnik jest osobą konkretna, żywą. Odbiorca to narrataire (Neologizm utworzony na potrzeby literatury).Narrator nie zwraca się do czytelnika(lecteur) tylko do odbiorcy(narrataire). Narrateur jest związany z data powstania utworu. Np powieść od Defoe(Rb) była skierowana do ludzi dorosłych. Dziś jest traktowana jako powieść przygodowa dla młodzieży.

Chciał przestawić bohatera, który może istnieć poza społeczeństwem.

Autor -odbiorca

Narrator-czytelnik.

Michał Głowiński napisał esej o stymulacji odbioru i wyróżnił siedem sposobów w jakich dzieło literackie jest odbierane prze czytelnika:

-MITYCZNY - oznacza odbiór dzieła jakby było przekazem religijnym odsyłjącym do sfery sacrum. Wysyła tekst w obręb większej świadomości światopoglądowej.

Np Biblia i Koran lub też dzieła nie,, święte" ale ideologiczne. Np naziści w ten sposób odczytywali mein kampf.

-ALEGORYCZNY - jest najbardziej znany, przejawia się w dwupoziomowy ujmowaniu struktury utworu tzn dopasujemy się wytworzenia drugiego dna np bajki.

Aleogria narzucona - pieśni nad pieśniami - erotyka jest ukazana jako Oblubienica i Chrystus

Styl symboliczny - podobny do alegorycznego ale różni się od niego tym ze znaczenia, które są napisane nad strukturą utworu są mniej oczywiste, mniej jednoznaczne. Np powieść Kafki Proces.

-INSTRUMENTALNY - wynika z lektury utylitarnej i oznacza przypisywanie dziełu literackiego funkcji instrumentu który służy jakiejś innej sprawie.

Wprowadza się w tym stylu dychotomiczne podziały na np. czarne i białe. Taki styl odbioru narzuca tez literatura dla dzieci, która ma charakter dydaktyczny.

-MIMETYCZNY -(mimesis- naśladowanie) kształtuje się przez rozpoznanie, że w świecie utworu istnieje rzeczywistość literacka, która naśladuje rzeczywisty stan rzeczy. Tego typu utwór widać np w Łasce lub W Pustyni i w Puszczy.

-EKSPRESYJNY - Oznacza on poszukiwanie w utworze lit. Śladów osobowości autora. Tekst wydaje się wówczas czytelnikowi efektem ekspresji i indywidualności twórczej, zaszyfrowanym jego autoportretem. Transatlantyk.

-ESTETYZUJĄCY - lit autonomiczna. Skupienie się na przekazie językowo stylistycznym. Zastanawianie się nad językiem i formą. W połowie XXw. Powstała nowa powieść np,, modyfikacja".

Te style rzadko występują w czystej formie. Najczęściej jest tak, że te style mieszają się ze sobą. Często się uzupełniają i często sie krzyżują.

W d,umie no można dostrzec styl alegoryczny jak i symboliczny. Baśnie inaczej odbierają dzieci pięcioletnie, a inaczej człowiek dorosły.

Roman Ingarden - jeden z największych polskich filozofów. Zajmował się ontologią czyli teorią bytu.

Jego koncepcja dzieła literackiego:

Tzw koncepcja fenomenologiczna. Przedmiotem poznania jest samo dzieło literackie a nie warunki powstania lub osobowość autora itp.

Nazwał on dzieło literackie intersubiektywnym bytem intencjonalnym. (wtf). Dzieło istnieje niematerialnie

Może być utrwalone np na piśmie.

Na początku dzieło istnieje w intencji pisarza, a w momencie utrwalenia go w jakiejś formie,staje się bytem materialnym. Żeby mówić o całości dzieła, trzeba brać pod uwagę akt odbiorczy bo jest niezbędne spotkanie autora i czytelnika by dzieło zostało zrealizowane jako przedmiot estetyczny. Jeśli autor go nie opublikuje, dzieło nie będzie istnieć.

Budowa dzieła literackiego:

Zasadnicza cechą utworu literackiego jest dwuwymiarowość:

•następstwo faz - wynika z czasowego porządku percepcji znaków językowych. Po ludzku - Czytamy dzieło od początku do końca.

•współwystępowanie warstw - polega na tym, że dzieło literackie jest zbudowane z czterech warstw, które współwystępują ze sobą można je wyróżnić osobno ale wszystkie istnieją razem:

1. Warstwa brzmień językowych - warstwa fundamentalna. Bez niej nie mogą pojawić się inne warstwy. Poszczególne brzmienia nie mają znaczenia natomiast są one cegiełkami z których powstają większe elementy np słowa.

2. Warstwa znaczenia słów i zdań - wyłania się z pierwszej warstwy brzmieniowej. Słowa budują poszczególne zdania i łączą się z innymi. Każdy utwór literacki musi posiadać te warstwę aby był zrozumiały.

3. Warstwa przedmiotów przedstawionych (przedmiotowa) - tworzy świat przedstawiony utworu literackiego. Np inwokacja od Pana Tadeusza.

4. Warstwa wyglądów uschematyzowanych. Wyglądu ludzi rzeczy miejsc. Należy je rozumieć jako konkretne zjawisko lub wyobrażenie przedmiotu. Im więcej widzimy tym łatwiej jest nam sobie pewne rzeczy wyobrazić.

Z dwiema ostatnimi warstwami łączy się pojęcie ,, miejsca niedookreślenia ".

Jest coś innego niż niedomówienia pochodzące od autora.

Jest to zabieg, który ma na celu osiągnięcie jakiegoś określonego efektu. Miejsca są te od autora niezależne, wynikają z kultury języka. Ingarden twierdzi, że istnieje coś takiego jak schematyczność czyli ogólność zjawisk rozumianych przez słowa, które wskazują na klasę przedmiotu a nie na konkretny przedmiot. Popioły Żeromskiego zaczynają się od zdania Ogary poszły w las. Jest to dobry przykład tej filozofii od Ingardena.

Miejscaniedookreslenia są bardzo liczne w utworach, a zadaniem czytelnika jest wypełnienie tych miejsc. Konkretyzacja - wypełnianie miejsc niedookreślenia.

Zależy ona od wiedzy, wrażliwości czytelnika. Dzięki niej dzieło literackie, które było przedmiotem artystycznym, staje się przedmiotem estetycznym tzn czytelnik ma swój udział w tworzeniu tego dzieła.

30.10

Quazi sądy są fikcyjne i nie powinno się do nich odnosić jak do sądów realnych. Nie jest to ani prawda ani fałsz, jest to Fikcja literacka nie podlegające weryfikacji.

Prawda w dziele literackim.

Fikcyjne pole odniesienia. Małe krasnoludki mieszkają w lesie. Duże krasnoludki mieszkają w lesie. Pierwsze zdanie jest prawdziwe, dotyczy prawdy w dziele literackim. Istnieje zbiorowe wyobrażenie istniejące w świadomości czytelników i istnieje ono przed tekstem literackim jak np małe krasnoludki. Dotyczy ono danych obszarów kulturowych.

Mimesis-nasladowanie. Naśladowanie rzeczywistości przez sztukę. Relacja między dziełem sztuki światem zewnętrznym. Termin ten wywodzi się ze starożytności. Od V w pne staje się pojęciem filozoficznym. Platon uważał za mimesis to naśladowanie wyglądu i bierne kopiowanie natury. Platon negatywnie oceniał sztuki mimetyczne. Platon uważał, że przedmioty materialne są jedynie odbiciem idei, jezelubwiec naśladuje przedmioty to oddalamy się od prawdy i pogrążamy się w iluzji.

Stolarz jest bliższy prawdy tworząc stół niż malarz który go maluje.

Przedstawianie ludzi gorszymi biz są w rzeczywistości charakteryzuje komedie a lepszymi tragedię.

Mimesis u Arystotelesa nie oznacza wiernego kopiowania natury lecz naśladowanie oparte na zasadzie prawdopodobieństwa i konieczności.

Istnieje byt realny czyli rzeczywistość i estetyczny czyli sztuka, a twórca za pomocą środków naśladowania tworzy obraz świata który nie jest wierna kopią rzeczywistości. Mimesis w ujęciu Arystotelesa łączy pojęcie naśladowania rzeczywistości zewnętrznej i kreowanie świata przedstawionego.

3 ograniczenia w kreowaniu rzeczywistości swobodnej:

1. Stworzony przez poetę obraz ludzkich działań musi respektować zasadę prawdopodobieństwa. Musi stanowić odbicie pewnych ogólnych praw rządzących rzeczywistością.

2. Artystę obowiązuje konieczność ukazywania zdarzeń i faktów reprezentujących pewne prawdy ogólne.

3. W procesie naśladowania ważniejszy od wierności szczegółom jest ogólny efekt artystyczny - zdolność do wzbudzenie reakcji emocjonalnych.

Katharsis - oczyszczenie. Arystoteles odnosił to głównie do tragedii, która miała wywoływać uczucie trwogi i litości.

WSPÓŁCZESNOŚĆ

Jak sztuka naśladuje rzeczywistość?

- Na to trudno odpowiedzieć.

Jaką rzeczywistość naśladuje sztuka?

- W czasach współczesnych pojawiło się kilka propozycji odpowiedzi:

Mimesis językowa wywodzi się z przekonania, że literatura jest tworem językowym i jako twór językowy nie może naśladować rzeczywistości, która nie ma natury językowej. Przekładanie rzeczywistości materialnej na język literacki jest złudzeniem dlatego, że twórcy naśladują nie tyle rzeczywistość tylko sposoby mówienia o niej.

3 typy refleksji :

• Koncepcja Bachtina - początek XXw zajmujący się twórczością wielu autorów. Interesowały go takie zjawiska jak słowa w powieści. Twierdził, że w utworach, powieściach słowa wchodzą w relacje dialogiczne. Literatura naśladuje pewne doświadczenie językowe które istnieje przed nią. Pisarz tworzy obraz świata naśladując język nieliteracki.

• Koncepcja Austina - Teoria aktów mowy. Pełny akt mowy składa się z trzech aktów szczegółowych:

Akt lokucji - wypowiedzenie jakiejś sensownej całości, poprawnej, posiadające określone znaczenie. Poprawne wypowiedziane zdanie jest aktem lokucji.

Akt illokucji - działanie jakie dokonuje się poprzez lokucje i zgodne jest z intencjami nadawcy np. prośba żądanie, błaganie. Tego typu wypowiedź zyskuje moc illokucji czyli realizuje określony cel. Perfomatywa - wypowiedź składająca obietnicy....? Np przysięga małżeńska

Akt perlokucji - Związany ściśle z odbiorcą. Jest motywowana postawą odbiorcy. Zależny od reakcji odbiorcy. Np komplementy.

Literatura jest aktem lokucyjnym pozbawionym mocy illokucjyjnej dlatego, że utwór literacki nie jest autentycznym naleganiem itp. Naśladuje rozmaite użycia języka. Jest imitacją prawdziwych aktów mowy.

• Koncepcja Glowinskiego - mimetyzm formalny - mieści się w Mimesis językowej. Polega na tym, że nadaje się dziełu literackimu kształt wypowiedzi nieliterackiej. Jest to wg Głowińskiego szczególny rodzaj stylizacji. Nie odnosi do całej literatury, a jedynie do ściśle określonego typu utworów. Głowiński wymyślił Stylizacje na forum ustne i pisane(powieść epistolarna, pamiętniki, dzienniki).

W literaturze XXw pojawiła się tendencja żeby zanegować pojęcie Mimesis.

Autotematyzm - mimesis procesu literackiego. Oznacza to, że literatura naśladuje nie tyle jakiś pozaliteracki twór ale proces relacji powstawania dzieła literackiego. Np Fałszerze (Gide).

Realizm to dążenie sztuki do realnego przedstawienia obrazu rzeczywistości.

Istnieją dwa pojęcia jeszcze:

Realizm psychologiczny - sposób postrzegania rzeczywistości w sposób subiektywny

Realizm magiczny - Bardzo szczegółowemu opisowi rzeczywistości towarzyszą elementy baśniowe wynikające często sakralnej lub mistycznej wizji świata.

13.11

Genealogia to wiedza o gatunkach.

Rodzaj literacki to system ogólnych zasad budowy dzieła realizowany w różnych utworach i stanowiący podstawę zaliczenia ich do tej samej klasy.

Podział na rodzaje jest ponadhistoryczny. Dokonuje się go opierając się na ponadhistorycznych wyznacznikach konstrukcyjnych ( sposób uzewnetrzeniania się podmiotu; budowa świata przedstawionego i kompozycja; budowa stylistyczno językowa)

Cechy charakterystyczne rodzajów literackich

Liryka - afabularność, monolog, który jest formą podawczą, obecność podmiotu lirycznego

Epika - narracja czyli opowiadania, podmiotem mówiącym jest narrator, a zdarzenia splatają się w fabułę.

Dramat - nie można tu wskazać nadrzędnego podmiotu, zdarzenia tworzą akcje, a forma podawczą jest dialog.

Rodzaje te są ponadhistoryczny w przeciwieństwie do gatunków które maja charakter historyczny, a więc ewoluują i zmieniają się w czasie

Gatunek to zespół intersubiektywnie istniejących reguł określających konstrukcję poszczególnych utworów literackich i różnie przez nie aktualizowany.

Na teście będzie charakterystyka liryki epiki i dramatu. A nie będzie def. Gatunku i rodzaju.

Podział na rodzaje i gatunki pochodzi z IV w. Pne

Arystoteles wyodrębnił dwie formy - dialogowe czyli tragedia i komedia i formę mieszaną.

W retoryce antycznej posługiwano się typologia styli i odróżnieniu trzy style - wysoki, średni i niski (prosty).

Istniała zasada odpowiedniości czyli zasada decorum. Polegała na tym, że do określonego tematu należało dobierać odpowiedni styl.

W romtantyzmie podkreślano nowatorstwo i oryginalność. Pojawił się szereg nowych gatunków np poemat dygresywny, poezja grozy.

Pojęcie gatunku zaczęło zanikać.

Genotyp i fenotyp.

Na gatunek wpływają zmienne tendencje literackie, które powodują pewną ewolucję cech zawartych w tzw genotypie. Genotyp to ogół norm jakim podlega ten gatunek.momenty

Zespół cech indywidualnych, które odkrywamy w czasie lektury konkretnego utworu to fenotyp.

Ryszard Nycz stworzył pojęcie sylwiczności. Pochodzi od łacińskiego Wyrażenia silva reum (las rzeczy) tym mianem określano tzw księgi domowe.

Sylwiczność To nazwanie form radykalnie otwartych występujących we współczesnej literaturze.

Proces historyczno literacki.

Prąd literacki to ewoluujący kompleks cech wspólnych dla danego zbioru utworów. Prąd literacki ma charakter teleologiczny czyli celowy. Składnikami prądu są: ideologia rozumiana jako światopogląd, założenia filozoficzne, ideały; poetyka; repertuar uprzywilejowanych problemów i tematów; środki artystyczne i gatunki. Prądy mają charakter ponadnarodowy.

Np romantyzm

Tradycja literacka zdaniem Głowinskiego będą te pierwiastki które są zdolne aktywnie kształtować (znajdź def)

Ma charakter wybiórczy nie tworzy jej cała przeszłość tylko pewne momenty.

Dwa rodzaje stosunków do tradycji dynamiczny oraz statyczny gdy pisarz przejmuje gotowe wzorce zawarte w formie.

Relatywność tradycji. Każdy pisarz wybiera to co mu najbardziej odpowiada.

Konwencje literackie to Ponadindywidualne zwyczaje lub normy decydujące o pojawianiu się i sposobach organizacji wszelkich rozróżnialnych elementów utworu. Nie będzie ta def wymagana na teście.

Podlegają im wszelkie elementy utworu: fabuła narracja itp.

ZJAWISKO TRANSTEKSTUALNOŚCI

Genette.

Palimpsest.

Zjawisko zależności tekstów literackich. W jednym widać coś z drugiego. Transtekstualność.

Typy transtekstualności :

Intertekstualnośc - To obiektywna obecność jednego tekstu w drugim. Ta obecność może przyjmować różne postacie. Najbardziej charakterystyczna jest cytat czy też aluzja lub plagiat.

Np Dostojewski często cytuje Biblię.

Paratekstualność. Dotyczy tekstu głównego i paratekstu. Żeby zrozumieć intencje autora trzeba przeczytać przedmowę Markiz de Sad.

Metatekstualność. Oznacza relacje komentarza między tekstami.

Hipertekstualność. Istnieje tekst pierwotny czyli tekst A inaczej hipotekst i pojawia się tekst B, który nazywa się hipertekstem, który nakłada się na tekst A.

Typowy przykład to parodia

Architekstualność. Relacje jakie istnieją pomiędzy wszystkimi tekstami należącymi do tego samego gatunku.

20.11

Genette Transtekstualność

• Funkcja referencyjna - jeżeli w tekście występuje odwołanie do innego tekstu to autor przez to stwarza uczucie prawdziwości. W danym opowiadaniu jest widoczne odwołanie do tekstu literackiego znanego autora i to sprawia że czytelnik w to wierzy

• Funkcja etyczna - w danym tekście literackim znajdujemy różne odwołania które świadczą o wielkiej kulturze pisarza i tym samym sprawiają że utwór staje się bardziej wiarygodny. Flaubert odwołuje się do Malroux czy też Blaise Pascala.

• Funkcja argumentacyjna - polega na tym, że odnajdujemy w tekście odwołanie do jakiegoś innego tekstu, który służy nam potem jako argument pozwalający lepiej zrozumieć postępowanie postaci, postawę postaci wobec życia.

• Funkcja hermeneutyczna - (dyscyplina filologii zajmująca się badaniem, objaśnieniem i interpretacją źródeł pisanych i ma na celu ustalenie poprawnego tekstu) ( w znaczeniu filozoficznym: Koncepcja rozumienia w naukach humanistycznych i dotyczy głównie wytworów kultury. Kierunek we współczesnej filozofii, który upatruje zadanie filozofii w analizowaniu wszelkich form ekspresji jako znaków i symboli).

Polega na tym, że dany tekst odwołuje się do innego tekstu i dzięki temu czytany tekst staje się bardziej zrozumiały i pojmujemy lepiej znaczenie tego tekstu.

• Funkcja ludyczna (rozrywkowa) - polega na tym, że odwołuje się do wiedzy czytelnika. Zakłada znajomość u czytelnika kodów czy konwencji literackich. Np Modification.

• Funkcja krytyczna - jakiś pisarz nie zgadza się z propozycjami innego pisarza i w związku z tym chce go skrytykować, ale nie chce tego robić otwarcie wiec pisze utwór, który jest krytyką jego utworu. Joyce: Portrait de l'artiste de jeune homme. Butor: portrait de l'artiste de jeune signe.

• Funkcja metadyskusyjna - polega na tym, że w danym tekście literackim znajdujemy komentarz do tego tekstu. L'emploi de temps. Komentarze na temat powieści kryminalnej.

POSTAĆ LITERACKA - najważniejszy element w prozie narracyjnej obok czasu i miejsca akcji. Bez tej postaci nie ma opowiadania, noweli itp

Sposoby traktowania postaci literackiej:-Traktowanie postaci literackiej jak osoby żywej. Pod każdym względem ta postać przypomina konkretna osobę.

-Traktowanie jej jako siły działającej. Nie obchodzi nas sama postać tylko to co robi. Greimas. Główny nurt narratologi ustanowiły próby skonstruowania schematu wytworzenia fabuł.

Wprowadził on dwa rozróżnienia: na aktora (ten, który wykonuje czynność) oraz aktanta (siła działająca, liczy się to co postać robi. fr. actant - action). No kopciuszek: król i książę nie mają imion ani cech charakteru, interesuje nas tylko to co robią czyli ich zadania.

Schemat dzięki któremu można objaśniać wszystkie teksty literackie 6 elementów (schemat aktantowy)

Nadawca odbiorca

Podmiot ---> przedmiot

/ \

Pomocnicy przeciwnicy

Przykład Historia rycerzy okrągłego stołu -przykład

Trzej Muszkieterowie - podmiot to Muszkieter, i którym nie ma mowy w tytule. Przedmiot to zdobycie tytułu Muszkietera. Nadawcą, siła sprawczą jest jego ojciec. Odbiorca to kapitan Muszkieterów. Pomocnicy to trzej Muszkieterowie. Przeciwnicy to kardynał i demoniczna kobieta. Ciężko zastosować ten model w Przedwiośniu czy też w Lalce.

Stworzył również inny model, w którym zakładał, że każdy aktant realizuje program narracyjny, który składa się z czterech etapów:

1. Manipulacja - na początku każdego opowiadania pojawia się coś w rodzaju siły sprawczej. Jest to wdrożenie programu narracyjnej ( jest ktoś lub coś, co sprawia, że podmiot, postać czy aktant chce osiągnąć pewien cel i w związku tym musi chcieć coś zrobić i podjąć konkretne działania doprowadzajace go do tego celu). (vouloir faire, devoir faire)

2. Kompetencja - wymaga tego, że będzie mógł coś zrobić. (pouvoir faire, savoir faire)

3. Wykonanie zadania - fr. Performance -

4. Zamknięcie akcji - sankcja - fr. sanction

27.11

Zaliczenie 15.01

NA PRZYSZŁY TYDZIEN NOTATKI W CAŁOŚCI W JEDNYM DOKUMENCIE

Czas i przestrzeń

Bachtin

Chronotop (chronos czas, topos miejsce)

Chronotop jest cechą konstytucyjną dla wielu gatunków literackich. Np powieść łotrzytowska gdzie Chronotop jest bardzo ważny bo główny bohater przemieszcza się w czasie i przestrzeni.

Różnica między traktowaniem czasu i przestrzeni. Przestrzeń jest kategorią doświadczaną empirycznie Czas wymaga myślenia abstrakcyjnego i świadomego. Ale są one ze sobą ściśle powiązane.

Przestrzeń jest pasywna wobec człowieka, a człowiek aktywny wobec przestrzeni. Człowiek zarządza przestrzenią.

Człowiek jest pasywny wobec czasu.

Przestrzeń w literaturze może być analizowania w rozmaitych sposób. Przede wszystkim badając przestrzeń w utworze literackim to po pierwsze zastanawiamy się nad kategoria miejsca, która jest przedstawiana. Może być ona różna: przestrzeń która odpowiada naszej rzeczywistości lub przestrzeń która tej rzeczywistości nie odpowiada. Warszawa w Lalce jest miejscem rzeczywistym. We Władcy pierścieni nie odpowiada ona naszej rzeczywistości. Przestrzeń miejska lub wiejska.

Kolejny czynnik to liczba miejsc. Powieść może się odgrywać w jednym miejscu lub w wielu. Np powieści przygodowej lub psychologicznej.

Sposób konstruowania przestrzeni. W sposób bardzo szczegółowy lub też tylko wzmiankowa. Balzaac opisywał b. Szczegółowo przestrzeń.

Należy się zastanowić czy przestrzeń jest tylko tłem do przedstawionych wydarzeń, czy nadaje charakter wydarzeniom, czy jest podniesiona do rangi bohatera powieści. George Bernanos.

Funkcje przestrzeni dziele literackim:

1. Tworzenie efektu rzeczywistości - jeżeli w tekście jest wiele odwołań do rzeczywistości, która jest znana, to jesteśmy przekonani, że akcja tej powieści dzieje się w świecie rzeczywistym. Miejsce może mieć charakter symboliczny np bezpieczny dom i niebezpieczny las. Przestrzeń jest związana często z gatunkiem literackim.

Przestrzeń ma do spełnienia funkcje narracyjne

1. Opis postaci poprzez metonimię. Np. U Balzaac'a, który mówił, że istnieje ścisła zależność między przestrzenią, a postacią, która się w niej znajduje.

2. Może opisywać bohatera na zasadzie metafory. Np bohater romantyczny lubił określony typ pejzażu bo wyrażał jego uczucia.

Wybiera on miejsca samotne, ruiny zamku itp.

3. Może w sposób pośredni zapowiadać dalszy ciąg wydarzeń. Np w powieściach grozy. Lochy, zamki itp.

4. Może określać całe grupy społeczne, które mogą być podzielone na grupy antagonistyczne. Pokazywanie przestrzeni może wyznaczać granice symboliczne.

5. Przestrzeń może także wyznaczać etapy w życiu bohatera "W matni".

6. Może ułatwić lub utrudniać akcję. W barze przestrzeń jest zbyt mała dlatego np wychodzą na ulicę żeby postrzelać do siebie.

Podobnie jak przestrzeń można traktować czas.

Czas może odnosić się do jednego bohatera lub całej rodziny lub do kilku pokoleń. Moze wydawać się rzeczywisty a tak naprawdę jest fikcyjny np śpiąca królewna. Można zastanawiać się czy autor przedstawia go dokładnie czy nie. Można się zastanawiać nad rolą czasu w utworze: czy jest tłem, kadrem czasowym czy też czynnikiem, który określa wydarzenia. Można się zastanawiać czy jest rzeczywisty czy symboliczny.

Czas może być zawieszony.

Czas może określać typy powieści. Np powieści historyczne.

Wszystkie te wskazówki spełniają funkcję narracyjna

1. Określają miejsca, akcje i postacie w sposób pośrednikiem bezpośredni. (Flaubert, szkoła uczuć).

2. Czas może wprowadzać rozgraniczenia pomiędzy grupami ludzkimi. Np Przedstawianie starych i młodych, dzieci i młodzież.

3. Wyznaczają etapy życia bohatera np. W powieści edukacyjnej, edukacja polega na tym, że człowiek nabywa doświadczenia i staje się dorosły.

4. Mogą ułatwiać lub utrudniać akcję

5. Czas przyczynia się do wytworzenia napięcia np w powieściach tajemnic.

---