Park Narodowy Gór Stołowych 

Został utworzony 16.09.1993 r. Jest on położony na terenie Sudetów Środkowych na płn.- zach. Ziemi Kłodzkiej, przy granicy polsko-czeskiej. Górami Stołowymi nazywana jest znajdująca się na terytorium Polski pd.- zach. część rozległej, piaskowcowej płyty wypełniającej nieckę śródsudecką, pomiędzy Karkonoszami a Górami Bystrzyckimi i Orlickimi. Czeski jej fragment nosi nazwę Broumovska Vrchovina i również objęty jest ochroną (CHKO -Broumovsko).Park Narodowy Gór Stołowych jest dziewiętnastym w kolejności Parkiem Narodowym utworzonym w trosce o ochronę przyrody nieożywionej w 1993 r. Jest on położony na terenie Sudetów Środkowych na płn.- zach. Ziemi Kłodzkiej, przy granicy polsko-czeskiej. Góry Stołowe zamykają od północnego- zachodu Kotlinę Kłodzką, ciągnąc się na długości 17 km w kierunku południowo- wschodnim: od granicy polsko- czeskiej po przełomową dolinę Bystrzycy Dusznickiej w okolicy Polanicy Zdroju. Stanowią one fragment rozległego (45 km długości), wyraźnie wyodrębnionego pasma górskiego, zaliczanego do Sudetów Środkowych. Znaczna część partii północno- zachodniej znajduje się na terytorium Republiki Czeskiej, gdzie nosi nazwę Wyżyny Broumowskiej (Broumovska Vrchovina). Pasmo to przechodzi ponownie na teren Polski w postaci, wznoszących się na południe od Mieroszowa nad doliną Zadrnej, Zaworów.Park Narodowy Gór Stołowych o powierzchni 6340 ha obejmuje wierzchowinowe i centralne partie Gór Stołowych oraz północno- zachodnią część Wzgórz Lewińskich. Na północnym zachodzie Park sąsiaduje z czeskim parkiem krajobrazowym CHKO Broumovsko. Od południa i północnego- wschodu obszar Parku wyznacza linia ściany lasu biegnąca u podnóży Gór Stołowych i północno- zachodniego fragmentu Wzgórz Lewińskich. Ma on kształt trójkąta, który wyznacza granica państwa i prowadzące od niej międzynarodowe szlaki komunikacyjne: droga E 67 i droga nr 388, zbiegające się w Polanicy Zdroju. Park Narodowy Gór Stołowych przecina niezwykle malownicza, o każdej porze roku, Szosa Stu Zakrętów. Droga ta stanowi główną arterię komunikacyjną Parku. Przełamując się przez Góry Stołowe łączy leżące po przeciwnych stronach masywu miasta: Kudowę Zdrój i Radków. Park Narodowy Gór Stołowych zajmuje obszar ok. 63 km² wierzchowinowej ich partii z najwyższymi wzniesieniami ; Szczeliniec Wielki (919 m npm) i Skalniak (915 m npm). W otulinie Parku znajdują się popularne uzdrowiska : Polanica Zdrój, Duszniki Zdrój i Kudowa Zdrój. Nazwa Góry Stołowe doskonale opisuje ich krajobraz, którego charakterystycznymi elementami są rozległe płaszczyzny zrównań i wznoszące się nad nimi, urwistymi ścianami, płaskie stoliwa skalnych bastionów. Unikalna rzeźba, wzbogacona dużym nagromadzeniem rozmaitych form erozji piaskowców w postaci głębokich szczelin, labiryntów i blokowisk skalnych, czy pojedynczych skałek o niespotykanych kształtach, czyni Góry Stołowe wyjątkowymi w skali Polski. Rzeźba ta jest odzwierciedleniem płytowej budowy geologicznej związanej z osadowym pochodzeniem tworzących je skał. W późnej kredzie, w okresie między ok. 95 do 80 mln lat obszar dzisiejszych Gór Stołowych stanowił zatokę rozległego i płytkiego morza czeskiego. Spływające z przylegających obszarów lądowych rzeki nanosiły materiał zwietrzelinowy, który osadzał się na jego dnie. W rezultacie utworzyły się trzy poziomy piaskowców: dolny, środkowy i górny, powstałe z gruboziarnistych osadów przedzielonych drobnoziarnistymi marglami. Piaskowce te zalegają prawie poziomo, a od licznych pionowych spękań noszą nazwę ciosowych. Skały margliste w południowo- zachodniej części gór łączą się w jeden kompleks o znacznej miąższości. Swój współczesny wygląd Góry Stołowe zawdzięczają stosunkowo młodym ruchom tektonicznym oraz erozji, które rozpoczęły się w miocenie i trwają po dzień dzisiejszy. Charakterystyczne powierzchnie zrównań powstały w wyniku długotrwałych okresów tektonicznego spokoju przed kolejnymi okresami wypiętrzania. Znajdują się one na trzech poziomach:

• Poziom III lub górny - wyniesiony dziś na wysokość 850 - 919 m n.p.m., na fragmentach górnej, najmłodszej, najsilniej zerodowanej piaskowcowej warstwy osadowej (górne piaskowce ciosowe); tworzą go wierzchowiny Wielkiego i Małego Szczelińca, Skalniaka i Narożnika.

• Poziom II lub środkowy - na wysokości 500 - 800 m n.p.m.; przykryty grubą zwietrzeliną skał marglistych budujących wraz z środkowymi piaskowcami ciosowymi niższą warstwę osadową; na tym poziomie położone są wsie Karłów, Pasterka i Łężyce Górne.

• Poziom I lub dolny w płn.- wsch. części gór na wysokości 400 - 500 m n.p.m.

W granicach Parku Narodowego oprócz Gór Stołowych zajmujących znacznie większą północną i wschodnią jego część, znalazł się przylegający do nich od południowego-zachodu fragment Wzgórz Lewińskich, zbudowany z granitoidu kudowskiego. Powstał on w okresie między 330 a 300 mln lat temu. Niektóre wychodnie lub odsłonięcia tych granitoidów występujących na terenie parku stanowią "Czartowski Kamień" oraz usytuowana przy Szosie Stu Zakrętów "Czerwona Skałka". Tego samego wieku są również piaskowce z okolic Pstrążnej i Jakubowic, w których można znaleźć ślady odciśniętych karbońskich roślin. Najstarszymi skałami występującymi na terenie Parku są łupki łyszczykowe otaczające granitoid kudowski. Łatwa dostępność skał budujących Góry Stołowe i Wzgórza Lewińskie sprawiła, że od dawna eksploatowano je w licznych, choć niewielkich kamieniołomach. Dziś wydobywa się tylko piaskowce ciosowe w dwu kamieniołomach w Radkowie i koło Polanicy Zdroju, wykorzystując je dla potrzeb budownictwa i kamieniarstwa. Oprócz surowców skalnych w rejonie Pstrążnej eksploatowano w XIX w. węgiel kamienny w mało wydajnych kopalniach.

Turystyka

Góry Stołowe są obszarem bardzo atrakcyjnym i dobrze zagospodarowanym turystycznie. Obszar Parku przecina gęsta sieć pieszych szlaków turystycznych (o łącznej długości ok. 100 km), w tym odcinek głównego szlaku sudeckiego im. M. Orłowicza. Udostępniają one wszystkie osobliwości skalne masywu t.j.

• wspaniałe "skalne miasto" na Szczelińcu Wielkim (919 m n.p.m.), najwyższym szczycie Gór Stołowych

• skalne labirynty Błędnych Skał w masywie Skalniaka (915 m n.p.m.)

• Skalne Grzyby i Radkowskie Skały

• piękne widokowo Skały Puchacza

• położone w krajobrazie przypominającym sawannę Łężyckie Skałki

W Górach Stołowych fantastyczne formy skalne występują nie tylko na Szczelińcu Wielkim i Małym oraz w Błędnych Skałach. Spotkać je można również w rejonie tzw. Skalnych Grzybów (północno - wschodnia część PNGS), Radkowskich Skał (przy Szosie Stu Zakrętów) czy też w okolicach Białych Skał leżących przy Narożniku. Miejsca te są mniej znane i rzadziej odwiedzane przez turystów, przez co bardzo atrakcyjne dla osób ceniących kontakt z przyrodą.Przy szlakach turystycznych znajdują się parkingi samochodowe i miejsca wypoczynku. Południowym skrajem obszaru prowadzi międzynarodowa szosa E - 67 z Pragi przez Wrocław do Warszawy. Drogowe przejścia graniczne pomiędzy Republiką Czeską a Polską znajdują się w Kudowie Słonem i Tłumaczowie. Wyjątkową atrakcję stanowi przecinająca Park "Szosa Stu Zakrętów" biegnąca z Kudowy Zdroju przez Karłów do Radkowa. Karłów jest najlepszym punktem wypadowym w najatrakcyjniejszą część Gór Stołowych - Szczeliniec Wielki i Błędne Skały. Osoby zainteresowane geologiczną przeszłością Szczelińca Wielkiego mogą skorzystać z tzw. Ścieżki Skalnej Rzeźby, opisującej w terenie genezę Gór Stołowych.

To warto zobaczyć:

• Szczelinie Wielki

• Błędne Skały

• Skalne Grzyby

• Białe Skały

• Łężyckie Skałki

• Radkowskie Skały i Filary Skalne

• Wodospady Pośny

Przebudowa drzewostanów w Górach Stołowych

W lasach Gór Stołowych zainicjowany został proces przebudowy sztucznie posadzonych tu przed stu laty świerczyn, na las zbliżony składem drzewostanu do naturalnego. W wyniku podjętych działań usunięto z lasu część świerków i daglezję zieloną gatunek egzotyczny (jako gatunek amerykański jest w Parku Narodowym niepożądany), odsłaniając dorosłe i młode buki, jawory, jesiony które powinny rosnąć na tym siedlisku *).

W miejscach gdzie nie było pożądanych drzew podsadzono je sztucznie i w ramach restytucji wprowadzono jodłę.W czynnej ochronie ekosystemów *) leśnych realizowane są obecnie dwa podstawowe kierunki działań: przedłużenie trwałości sztucznych monokultur świerkowych w celu zapewnienia czasu potrzebnego do ich przebudowania oraz kierowanie procesami przyrodniczymi w celu przebudowy zniekształconych ekosystemów na zbiorowiska potencjalnie zbliżone do naturalnych. 
Przebudowa zniekształconych ekosystemów leśnych w polega na przywracaniu stanu dynamicznej równowagi (homeostazy) pomiędzy siedliskiem a biocenozą *). Osiąga się ją poprzez promowanie w danej fitocenozie *) pożądanych gatunków drzewiastych kosztem gatunków niepożądanych. W Parku Narodowym Gór Stołowych należy przebudować około 3000 ha. 
Praktycznie aby osiągnąć zamierzony efekt przebudowy przyjęto dwa równolegle ralizowane kierunki działań:

Kierunek pierwszy - inicjowanie i promowanie wszelkich procesów związanych z pojawianiem się naturalnych odnowienień jodły, buka, jawora i pozostałych pożądanych gatunków. Ochrona pojawiających się młodych drzewek aby nie były uszkadzane przez jelenie i sarny.

 Kierunek drugi - na obszarach gdzie odnowienie naturalne nie występuje ( brak drzew gatunków pożądanych mogących wysiać nasiona), sztuczne inicjowanie przebudowy przez sadzenie jodły, buka, jawora i innych. Ochrona posadzonych sadzonek przed zwierzyną.

 Obszar Parku Narodowego Gór Stołowych w układzie piętrowym szaty roślinnej Sudetów w całości położony jest w piętrze regla dolnego. W lasach wyróżniono kilkanaście potencjalnie naturalnych zbiorowisk leśnych, najważniejsze z nich to kwaśna buczyna sudecka; porasta ona głównie płaskie lekko nachylone wierzchowiny i łagodne stoki, na ubogich glebach bielicowych i brunatnych kwaśnych a w wariancie wilgotnym w miejscach niewielkich wysięków wodnych. Drzewostany tego zbiorowiska tworzy głównie buk z udziałem jawora, świerka i jodły.

Runo najczęściej ma postać ubogą z dużym udziałem trzcinnika, rzadziej borówki czernicy. Najlepiej zachowane fragmenty kwaśnej buczyny spotkać można jedynie w formie rozproszonych płatów na stromych, południowych stokach oraz jako uboższe enklawy na obszarach zajmowanych przez żyzną buczynę sudecką. 
Żyzna buczyna sudecka - docelowo zbiorowisko powinno być częste. Zachowało się jednak tylko na kilku procentach powierzchni Parku. Zdegradowana żyzna buczyna sudecka preferuje głębokie gleby brunatne. Drzewostan tworzy buk ale z dużym udziałem jodły oraz domieszkowo z jaworem, wiązem, lipą, dębem, grabem i klonem. Bogate runo, tworzą głównie gatunki rosnące kępowo. Kwitnąc wiosną, przed pełnym rozwojem liści drzew, tworzą jednobarwne kobierce: czosnek niedzwiedzi - biały, żywiec dziewięciolistkowy - żółty, czy szczyr trwały - zielony, poza tym w runie można znaleźć: żywiec cebulkowy, zawilec gajowy, śnieżycę wiosenną, kokorycz pustą. 
Żyzna buczyna zachowała się głównie w zlewisku Dańczówki, Cermnicy, w dolinie Pośny i Koziego Potoku, w okolicach Ostrej Góry oraz na stokach powyżej Wambierzyc. 
Jaworzyna górska jest to jedno z najbardziej wartościowych zbiorowisk leśnych Gór Stołowych. Występuje w głębokich wilgotnych jarach, na stosunkowo żyznych glebach. W drzewostanie bezwzględnie dominuje jawor, czasami z niewielką domieszką wiązu i buka. W runie dominuje bardzo charakterystyczna roślina, miesiącznica trwała. Kwitnie ona wiosną na fioletowo-purpurowo i pachnie tak intensywnie, że cały las przypomina zapachem ogród kwiatowy. Jaworzyna na terenie Parku, chociaż na niewielkich fragmentach, jest dość dobrze zachowana. Można zobaczyć ją w górnym biegu Pośny, Koziego Potoku i Tyrnklawy. 
Zbiorowisko boru świerkowego powinno zajmować niewielkie powierzchnie rozrzucone na terenie Parku. Naturalne dolnoreglowe bory świerkowe rozwijają się, prawie wyłącznie, na płaskich wierzchowinach lub wypłaszczonych, wilgotnych obniżeniach, na szkieletowych, kwaśnych i ubogich glebach. Głównym gatunkiem drzewostanu jest świerk z niewielką domieszką jodły, jaworu i buka. Obecnie, w wyniku ingerencji człowieka, zniekształcone świerczyny zajmują większość powierzchni Gór Stołowych. 

Bardzo ciekawym zbiorowiskiem są naskalne bory sosnowe. Zajmują one szczytowe, eksponowane partie piaskowcowych wychodni skalnych: Narożnik, Kopa Śmierci, Piekło, Półka, Białe Ściany oraz bastiony skalne najwyższych wzniesień: Szczeliniec Wielki i Mały, Skalniak. Rosną na skalistych inicjalnych glebach. Zbiorowisko obejmuje fitocenozy w których drzewostan tworzy sosna pospolita - ekotyp naskalny ( sosna wdziarowa), liczne brzozy (trzy gatunki), lokalnie także sosna kosodrzewina. 

Siedlisko - zespół czynników abiotycznych (klimatyczno-glebowych), które panują w określonym miejscu, działajacych na rozwój poszczególnych organizmów, ich populację lub całą biocenozę. 

Biocenoza (gr. bios - życie i koinos - wspólny) - naturalny zespół populacji organizmów żywych danego środowiska (biotopu), należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą różnorodnymi czynnikami ekologicznymi, tworząc całość, która pozostaje w przyrodzie w stanie homeostazy (czyli dynamicznej równowagi). Biocenoza wraz ze środowiskiem fizycznym to ekosystem. 

Fitocenoza - zespół organizmów roślinnych wchodzących w skład danej biocenozy. 

Ekosystem - jest to funkcjonalna całość, w której zachodzi wymiana materii między biocenozą i biotopem.

---