007 (53)

należy do procesów ciągłych, dynamicznych, występujących od momentu poczęcia do osiągnięcia pełnej dojrzałości ustroju. Przemiany, którym podlega organizm obejmują jednocześnie zwiększenie rozmiarów, zmianę proporcji ciała, doskonalenie morfologii i funkcji komórek, tkanek i narządów. Pod pojęciem rozwoju rozumiemy procesy wzrastania, dojrzewania i kształtowania się sten* psychicznej.

Rozwój przebiegający według ustalonego schematu nie jest identyczny u poszczególnych dzieci. Obsenvuje się różnice w tempie i rytmie rozwoju w zależności od pici i wieku, szczególnie zaznaczone w okresie dojrzewania.

Faza szybkiego rozwoju w okresie niemowlęcym stopniowo zwalnia tempo w 2-3 roku życia utrzymując się na względnie stałym poziomie w okresie przedszkolnym i szkolnym. Kolejnym etapem jest faza znacznego przyspieszenia rozwoju w okresie dojrzewania, a następnie jego zwolnienie, aż do zakończenia rozwoju w okresie młodzieńczym.

Procesy wzrastania następują w uporządkowanej kolejności tylko wówczas, gdy funkcje danego organizmu są doskonale zintegrowane w sprawnie działającą całość. Jednak nawet wśród zdrowych dzieci istnieją znaczne wahania będące odbiciem działania niezliczonych czynników dziedzicznych i środowiskowych na rosnące dziecko.

Na rozwój fizyczny, będący ciągiem przeobrażeń wpływają:

a)    genetycznie uwarunkowany „potencjał wzrastania" - czyli determinanty,

b)    czynniki endogenne paragenetyczne - czyli stymulatory,

c)    czynniki egzogenne (środowisko zewnętrzne) - czyli modyfikatory.

Wzrastanie, będące istotą rozwoju fizycznego jest wypadkową tych czynników.

Czynniki genetyczne wyznaczają płeć, tor rozwoju, rytm i tempo rozwoju i dojrzewania oraz ostateczną długość ciała.

Wśród czynników paragenetycznych istotną rolę odgrywają zdrowie i wiek matki, tryb jej życia, kolejność ciąży, sposób odżywiania się matki, palenie papierosów, spożywanie alkoholu, narkomania, przyjmowanie leków podczas ciąży.

Ważniejsze czynniki zewnątrzpochodne to m.in. klimat, urbanizacja, aktywność fizyczna, warunki socjalno-bytowe i środowiskowe.

Zasadniczym motywem polskich badań nad rozwojem dzieci i młodzieży stało się obecnie pogłębianie wiedzy o czynnikach wpływających na jego przebieg, w celu wypracowania optymalnych warunków dla prawidłowego rozwoju. Ma to szczególne znaczenie w najwcześniejszych okresach życia, które warunkują późniejsze wzrastanie.

Ocena rozwoju powinna stanowić element wstępny każdego badania klinicznego pacjenta w okresie rozwojowym, ponieważ wczesne wykrycie dysharmonii rozwojowej może mieć duże znaczenie w zapobieganiu i leczeniu wielu stanów chorobowych. W tym aspekcie zrozumiała jest ranga badań przesiewowych, bilansowych, opieka nad grupami dyspanseryjnymi i czynnego poradnictwa.

Znanymi modyfikacjami rozwoju fizycznego są poszczególne zespoły chorobowe, a zwłaszcza te, które zmuszają do długotrwałego i wielokrotnego leczenia. Istnieją jednostki chorobowe, których stałym i charakterystycznym objawem jest opóźnienie rozwoju fizycznego, np. choroby nerek, wady serca i inne. Niewątpliwy wpływ na rozwój wywierają też niektóre leki. zwłaszcza przewlekle stosowane. Przewlekłe choroby są często przyczyną ograniczenia aktywności fizycznej, co wpływa również niekorzystnie na rozwój psychiczny.

Pogłębienie diagnostyki tych chorób poprzez dokładne śledzenie dynamiki wzrastania umożliwia zapobieganie zaburzeniom rozwoju fizycznego.

Oceny rozwoju dokonuje się w następujących etapach:

1.    Program badań przesiewowych mających na celu wstępne diagnozowanie profilaktyczne.

2.    Bilanse zdrowia i poradnictwo czynne, których zadaniem jest indywidualna diagnoza oraz podejmowanie decyzji o dalszej obserwacji lub

leczeniu.

3.    Pełna indywidualna diagnoza rozwojowa w poradniach specjalistycznych.

Ocenie rozwoju i dynamiki wzrastania służą badania antropometryczne, ustalenie wieku kostnego wieku zębowego oraz cech dojrzałości płciowej.

Pomiary antropometryczne powinny być wy konywane w ogrzanym pomieszczeniu, najlepiej

7