02

160 Sekcja E - Płeć, gamety i zapłodnienie

Tabela 1. Nazewnictwo komórek płciowych i różne stadia gametogenezy

Samica    Samiec

Proces	Oogeneza	Spermatogeneza
diploidalna komórka w drodze do gonady	komórka praplciowa	komórka praplciowa
diploidalna komórka kolonizująca gonadę	oogonium	spermatogonium
diploidalna komórka rozpoczynająca mejozę	oocyt pierwszego rzędu	spermatocyt pierwszego rzędu
po pierwszym podziale mejotycznym	oocyt drugiego rzędu i I ciałko kierunkowe	dwa spermatocyty drugiego rzędu
komórka haploidalna po II podziale mejotycznym	jajo i II ciałko kierunkowe	cztery spermatydy
dojrzała gameta	jajo	plemniki
Chociaż oogeneza	i spermatogeneza są	procesami homologicznymi,

występują także między nimi duże różnice:

•    Podziały mejotyczne w spermatogenezie są równomierne, prowadzą do wytworzenia czterech równorzędnych produktów, spermatyd, które różnicują się w cztery równowartościowe, funkcjonalne plemniki. Przeciwnie, podziały mejotyczne zachodzące podczas oogenezy są bardzo niesymetryczne. Powstaje tylko jedno jajo (zawierające całą cytoplazmę) oraz ciałka kierunkowe, które zawierają odrzucone chromosomy.

•    Mejoza w spermatogenezie nie ulega okresowemu zahamowaniu i spermatydy mogą być szybko wytwarzane ze spermatogoniów (u myszy proces ten trwa około dwóch tygodni). Przeciwnie, mejoza w oogenezie jest blokowana przynajmniej w jednym stadium, a oocyty mogą być zatrzymywane w połowie mejozy na odpowiednio długi czas. U wielu kręgowców mejoza w oogenezie rozpoczyna się u zarodka i jest zatrzymywana w profazie I podziału aż do osiągnięcia przez zwierzę dojrzałości płciowej. Następnie u wielu zwierząt mejoza jest zatrzymywana jeszcze raz, kiedy oocyty czekają na zapłodnienie. Stadium, w jakim to następuje, jest bardzo zmienne. U psów zapład-niane są diploidalne oocyty pierwszego rzędu i dopiero później dochodzi do zakończenie mejozy. U wielu owadów zapłodnienie zachodzi podczas pierwszego podziału mejotycznego, u wielu płazów i ssaków — podczas drugiego podziału mejotycznego. U jeżowców zostaje zapłodnione dojrzałe jajo, czyli takie, w którym mejoza już się zakończyła.

•    Jajo rozwija się stopniowo, często pozostaje długo zatrzymane w mejo-zie. Przeciwnie, przekształcanie się okrągłych spermatyd w plemniki zachodzi gwałtownie po zakończeniu mejozy, w czasie zgodnego procesu, który nazywamy spermiogenezą.

U większości zwierząt zarówno spermatogonia, jak i oogonia są samo-odnawiającymi się komórkami pnia, dlatego też populacja spermato-cytów i oocytów jest ciągle odnawialna i oba typy gamet są dostępne w każdej chwili. Oogeneza u ssaków obejmuje jednak tworzenie tylko