040 fn

wienie twórczej hipotezy zawsze bywa poprzedzone przez solidne studia dotyczące danego przedmiotu).

2.    Dedukcja wniosków z przyjętej hipotezy.

3.    Porównywanie przynajmniej niektórych z tych wniosków z doświadczeniem.

Sprawdźmy tc etapy na przykładzie odkrycia przez Newtona ciążenia powszechnego.

1.    Zgodnie z legendą Newton, obserwując spadające jabłko, wpada na myśl, że wszystkie kawałki materii przyciągają się wzajemnie. Kierując się tą intuicją, Newton konstruuje matematyczny model świata, w którym każde dwie masy przyciągają się z siłą proporcjonalną do iloczynu tych mas i odwrotnie proporcjonalną do kwadratu odległości pomiędzy nimi.

2.    Ze swojego modelu Newton wyprowadza matematycznie wiele przewidywań empirycznych (niektóre z nich dotyczą już znanych, ale dotychczas niewyjaśnionych, faktów empirycznych), np. ruchy planet i innych ciał niebieskich (prawa Keplera), przypływy i odpływy oceanów, ruchy pocisków armatnich.

3.    Zarówno obserwacje astronomiczne, jak i doświadczenie laboratoryjne z wielką precyzją potwierdzają przewidywania newtonowskiej teorii ciążenia powszechnego.

Teorię grawitacji Newtona uważa się więc za „dobrze potwierdzoną". Wprawdzie nigdy nie zostanie ona „ostatecznie udowodniona”, ale, w miarę narastania zgodnych z nią faktów empirycznych, jej stopień wiarygodności {verisimiłitude) będzie wzrastać.

Jak widzimy, „przewidywania” mogą dotyczyć bądź faktów przyszłych, jeszcze nieznanych, bądź faktów już uprzednio znanych. Z metodologicznego punktu widzenia kierunek przewidywań (w przyszłość czy w przeszłość) nic odgrywa zasadniczej roli, zwłaszcza gdy uprzednio już znane łakty nie były wyjaśniane przez żadną dotychczasową teorię. Jedynie z psychologicznego punktu widzenia większe wrażenie wywołuje trafne przepowiedzenie faktu dotychczas nieznanego.

Metodę hipotetyczno-dedukcyjną Popper wysunął jako kontrpropozycję wobec indukcjonistycznej koncepcji nauki. W Logice odkrycia naukowego pisał on: „(...) metoda krytycznego sprawdzania teorii i dokonywania pomiędzy nimi wyboru, zgodnego z wynikami testów, przebiega zawsze w sposób następujący. Z nowej koncepcji, wysuniętej prowizorycznie, która nie jest jeszcze w żaden sposób uprawomocniona

—    z antycypacji hipotezy, systemu teoretycznego, z czego tylko chcecie

-    wyciąga się wnioski drogą logicznej dedukcji. (...) 1 na koniec teorię sprawdza się poprzez empiryczne zastosowanie wniosków, jakie można z niej wyprowadzić. Celem testów ostatniego rodzaju jest stwierdzenie, w jakiej mierze nowe konsekwencje sprawdzanej teorii - bez względu na to, jak nowatorska jest treść jej twierdzeń — sprostać mogą wymaganiom praktyki, narzucanym bądź przez czysto naukowe sytuacje eksperymentalne, bądź przez praktyczne zastosowania technologiczne. (...) Zauważmy, że decyzja pozytywna dostarcza teorii poparcia jedynie czasowego, ponieważ każda późniejsza decyzja negatywna może ją obalić. Dopóki teoria wychodzi zwycięsko z drobiazgowych i surowych testów i dopóki—za sprawą postępu nauki — inna teoria nie zajmie jej miejsca, możemy powiedzieć, że »okazała hart«, lub że została »potwicrdzona przez dotychczasowe doświadczenie#”®.

4.7. Fakty uteoretyzowane

Jak widzieliśmy, filozofia nauki przebyła długą drogę w dążeniu do zrozumienia natury faktów i ich roli w strukturze nauk empirycznych. Droga ta z pewnością nie jest jeszcze zakończona, ale kierunek dalszego rozwoju jest już dość wyraźnie wytyczony. Wiadomo dziś z pewnością, że nie istnieją „nagie fakty”. Co więcej, nie tylko każdy fakt z osobna, ale przede wszystkim zespół wszystkich faktów wynikających z danej teorii naukowej, jest głęboko przesiąknięty danymi teoretycznymi. Między składową faktyczną naszej wiedzy a jej skła-

-41-