045 (8)

fleksyjnych. Fakt ten otwiera dwa teoretycznie możliwe sposoby konstruowania procedury identyfikacji (wyznaczania) leksemów:

1.    Dane jest znaczenie leksykalne wszystkich wyrazów gramatycznych. Punktem wyjścia procedury wyznaczania leksemów jest tożsamość znaczenia leksykalnego pewnego zbioru wyrazów gramatycznych, przy czym część znaczenia wyrazu gramatycznego wykraczająca poza znaczenie leksykalne (tzn. swego rodzaju nadwyżka znaczenia obecna w danym wyrazie gramatycznym) stanowi funkcję gramatyczną (znaczenie gramatyczne) tego wyrazu gramatycznego. Jeśli np. wiadomo, że w wyrazie gramatycznym książką ‘KSIĄŻKA, N. lp.’ składnik semantyczny ‘książka’ jest znaczeniem leksykalnym tego wyrazu, to składniki znaczeniowe ‘narzędnik’, ‘liczba pojedyncza’ stanowią jego funkcję gramatyczną. Pozostaje do ustalenia charakter tej „nadwyżki znaczeniowej”, tzn. wskazanie, jakie miejsce zajmuje tak wyodrębniony nieleksykalny składnik znaczeniowy gramatemu w systemie gramatycznym języka, z jaką kategorią gramatyczną (z jakimi kategoriami gramatycznymi) mamy tu do czynienia i jaka wartość (możliwe znaczenie) danej kategorii jest tu reprezentowana. Są to już jednak problemy należące do procedury konstruowania opisu fleksji języka. Z powyższą procedurą wyznaczania leksemów wiąże się jednak istotny problem: procedura ta zakłada, że jesteśmy w stanie jednoznacznie rozstrzygać o tożsamości / nietożsamości znaczenia leksykalnego dwu dowolnych wyrazów gramatycznych. Ponieważ jednak w rzeczywistości nie dysponujemy wystarczająco precyzyjną techniką analizy semantycznej, tożsamość znaczenia leksykalnego pewnego zbioru wyrazów gramatycznych ustalana jest w znacznym stopniu intuicyjnie. W praktyce oznacza to, że zbiór leksemów danego języka (podział zasobu wyrazów gramatycznych na leksemy) przyjmuje się jako dany (por. np. Zaliznjak 1967). Mając dany podział zasobu leksykalnego na leksemy oraz zbiór znaczeń gramatycznych właściwych wszystkim formom każdego leksemu możemy ustalić zasób i strukturę kategorii morfologicznych języka.

2.    Dane jest znaczenie gramatyczne wyrazu gramatycznego. Oznacza to, że z punktu widzenia procedury identyfikacji leksemów zasób kategorii morfologicznych języka jest znany, a wszystkie wyrazy gramatyczne języka są scharakteryzowane fleksyjnie. Ustaliwszy, jaka część znaczenia danego wyrazu gramatycznego (danej formy) jest jego znaczeniem gramatycznym, tzn. określiwszy zespół morfologicznych (fleksyjnych) funkcji danej formy, uznaje się pozostałą część znaczenia formy za jej znaczenie leksykalne. Znaczenie leksykalne wyrazu gramatycznego określane jest tu więc jako znaczenie ogólne tego wyrazu minus jego znaczenie gramatyczne. Np. wiedząc, że w wyrazie gramatycznym książką ‘zbroszurowane i oprawione arkusze papieru zadrukowane tekstem, narzędnik, liczba pojedyncza’ funkcje ‘narzędnik’ i ‘liczba pojedyncza’ tworzą znaczenie gramatyczne tej formy (jako konkretne wartości kategorii morfologicznej przypadka i liczby), można ustalić, że składnik semantyczny ‘zbroszurowane i oprawione arkusze papieru zadrukowane tekstem’ stanowi znaczenie leksykalne tej formy. Tożsamość tak wyznaczonego znaczenia leksykalnego stanowi (podobnie jak w wypadku dyskutowanym wyżej pod 1) podstawę procedury wyznaczania leksemu: formami jednego leksemu są

45