052 (8)

a także BEZ (reprezentowany przez dwa różne ciągi wyrazów tekstowych, pozostające w dystrybucji uzupełniającej bez i beze) są nieodmienne. Nieodmienny jest również leksem reprezentowany przez jeden tylko ciąg wyrazów tekstowych, będący reprezentacją dwu (kilku) homonimicznych form gramatycznych; np. nieodmienny jest rzeczownikowy leksem ATELIER, reprezentowany we wszystkich swych funkcjach przez wyraz tekstowy atelier (zob. „Rzeczownik”)-

Leksem będący klasą wyłącznie analitycznych form gramatycznych będziemy nazywać leksemem analitycznym; np. analityczne są leksemy MIMO ŻE, DAĆ BOBU, BIAŁA PODLASKA.

3. FUNKCJONALNA KLASYFIKACJA LEKSEMÓW:

CZĘŚCI MOWY

3.1. ISTOTA CZĘŚCI MOWY

Słownik - zbiór leksemów jest magazynem materiału językowego, z jakiego użytkownik języka^ czerpie budulec przy konstruowaniu wypowiedzeń językowych i do jakiego sięga przy ich interpretowaniu. System gramatyczny języka - zespół syntaktycznych i morfologicznych reguł, poprzez narzuconą przez siebie strukturalizację materiału językowego w wypowiedzeniach, stwarza określone wymogi w stosunku do tego materiału, dyktując mu kategoryzację zasobu leksykalnego, przystosowaną do zaspokojenia tych wymogów, do pełnienia w wypowiedzeniach funkcji wyznaczonych przez reguły gramatyczne. Ogół leksemów każdego języka dzieli się na pewną liczbę klas funkcjonalnych, wyznaczonych przez tożsamość funkcji gramatycznych, spełnianych przez leksemy należące do jednej klasy.

Przez części mowy rozumiemy tego typu najogólniejsze klasy funkcjonalne leksemów, scharakteryzowane przez określony zespół właściwości funkcjonalnych i cech formalnych. Cechy formalne leksemów - ich właściwości bezpośrednio obserwowalne w tekście - winny: a) mieć charakter możliwie ogólny, b) dawać w zasobie leksykalnym danego języka podziały rozłączne, c) stwarzać możliwość konstruowania formalnej (obiektywnie sprawdzalnej) procedury klasyfikacyjnej. Oparta na powyższych przesłankach klasyfikacja leksemów jest rozbiciem leksemów' na klasy funkcjonalne tylko wtedy, gdy ma ona charakter predyktywny, tzn. gdy daje możliwość przewidywania gramatycznych (funkcjonalnych i formalnych) właściwości leksemów wykraczających poza cechę stanowiącą podstawę klasyfikacji. Np. ogół leksemów języka polskiego możemy podzielić na jednostki leksykalne o nagłosie samogłoskowym i o nagłosie spółgłoskowym. Klasyfikacja ta, mimo że spełnia warunki a)-c), nie ma jednak żadnych interesujących konsekwencji gramatycznych (konsekwencji wykraczających poza cechę stanowiącą podstawę podziału). Natomiast z faktu, że została wyodrębniona klasa leksemów' o funkcji członu konstytutywnego grupy imiennej, dla każdego leksemu należącego do tej klasy wynikają określone konsekwencje syntaktyczne (typy związków syntaktycznych, w jakie w ramach

52