1 1311

ujściem dla nerwów rdzeniowych odchodzących od rdzenia. U niektórych ryb (np. jesiotrowatych, dwudysz-nych) występująk. beztrzonowe, zbudowane z luźnych chrząstek obudowujących strunę grzbietową, od której silnych osłonek odchodzą chrzestne lub częściowo skostniałe łuki obejmujące w górze rdzeń kręgowy, a w dole główne naczynie krwionośne. W pełni wykształcone trzony k. zajmują miejsce, istniejącej w życiu zarodkowym kręgowców, struny grzbietowej, której pozostałości mogą występować między-lub wewnątrzkręgowo. Ze względu na budowę wyróżnić można kilka typów trzonów k.: 1) trzony dwuwklęsłe, z resztkami struny grzbietowej (występująu ryb i niektórych prymitywnych czworonogów, np. hatterii, gekona); 2) trzony tyłowklęsłe z powierzchnią tylną trzonu wklęsła^ (np. u płazów ogoniastych i krokodyli); 3) trzony siodełkowate, które budują bardzo ruchomy odcinek szyjny kręgosłupa ptaków; 4) trzony płaskie — typowe dla ssaków. U człowieka w związku z pionową postawą masywność kręgów wzrasta od góry ku dołowi, maleje przekrój otworów kręgowych, a tym samym kanału kręgowego. K. odcinka szyjnego (7) mają delikatną budowę, ich wyrostki są rozdwojone, stwarzając dodatkowe miejsca przyczepu dla licznych mięśni szyi, natomiast otwory w wyrostkach poprzecznych tworzą kanał chroniący naczynia krwionośne una-czyniające mózg. Ze względu na ruchome połączenie z czaszką dwa pierwsze kręgi mają nietypową budowę. Pierwszy - atlas - nie ma trzonu, a zamiast wyrostków stawowych - duże powierzchnie stawowe do połączenia z kłykciami potylicznymi, co umożliwia ściślejsze przyleganie atlasu do czaszki, natomiast drugi k., zwany obrotnikiem, ma charakterystyczny ząb (będący trzonem pierwszego k.), którym łączy się z atlasem, tworząc z nim staw obrotowy (umożliwiający wraz ze stawami bocznymi ruchy przeczące głowy'). K. piersiowe (12) łączą się za pomocąstawów z żebrami, tworząc klatkę piersiową; k. lędźwiowe (5) charakteryzują się masywnymi trzonami i płytkowatymi wyrostkami kolczystymi; kość krzyżowa zrośnięta z 5 k. bierze udział w budowie obręczy miednicznej; k. ogonowe (guziczne) obecne są u człowieka w stanie szczątkowym w zmiennej liczbie. [H.W.]

układ szkieletowy kręgowców, szkielet kręgowców — twarde wewnętrzne rusztowanie podtrzymujące ciało, umożliwiające zachowanie jego kształtu, chroniące narządy wewnętrzne przed urazami zewnętrznymi i będące miejscem przyczepu mięśni. Materiałem budującym szkielet większości kręgowców są tkanki chrzestna i kostna. U bezczaszkowców i kręgoustych tkanką podporową jest tkanka łączna włóknista, występująca także w szkielecie kręgowców wyższych. Szkielet kręgowców można podzielić na szkielet osiowy oraz szkielet kończyn i ich obręczy. Można wyróżnić jeszcze szkielet wisceralny, obejmujący trzewioczaszkę i jej pochodne. Główną częścią szkieletu osiowego jest kręgosłup, zbudowany z szeregowo ułożonych kręgów połączonych chrzestnymi dyskami między kręgowymi. U kręgoustych i niektórych współczesnych ryb funkcję szkieletu osiowego pełni struna grzbietowa, mająca grube, silnie wykształcone osłonki. U kręgoustych w osłonkach tych występują drobne, nieregularnego kształtu chrząstki uważane za zaczątki łuków kręgowych, natomiast w osłonce struny grzbietowej ryb występują chrzestne lub częściowo skostniałe łuki kręgowe; kręgosłup tych ryb określany jest jako kręgosłup beztrzonowy. U zwierząt lądowych kręgosłup jest zróżnicowany na 4 lub 5 odcinków. Początkowa część kręgosłupa łączy się z czaszką; u ryb jest to połączenie nieruchome, a u zwierząt lądowych ruchome, za pomocą 1 lub 2 kłykci potylicznych. Najbardziej ruchome połączenie występuje u ptaków, co jest związane z obecnością tylko jednego kłykcia oraz specyficzną budową kręgów szyjnych. U ssaków stawowe połączenie 2