0000053

grożące Polsce nasilenie przypadków kiły i ocaliła wiele dzieci przed jej skutkami. Akcja ta trwa nadal.

Gruźlica — zależnie od przebiegu i leczenia — odbija się również na rozwoju dziecka, w odróżnieniu jednak od kiły nie udziela się dziecku poprzez matkę w okresie płodowym; dziecko ulega zakażeniu dopiero po urodzeniu. Z uwagi na to prowadzi się obecnie w Polsce szeroką akcję szczepień przeciwgruźliczych (BCG), tworzy się specjalne poradnie i rozszerza się sieć zakładów leczniczych. Choroba reumatyczna, jeżeli poważniej uszkodzi serce, zwłaszcza w młodszym wieku, może wpłynąć na wolniejszy rozwoj dziecka. W cięższych przypadkach może być nawet groźna dla życia. Cukrzyca, niektóre choroby nerek, wątroby, przewlekle schorzenia przewodu pokarmowego — dezorganizując gospodarkę białkową, mineralną i witaminową — wpływają nieraz decydująco na rozwój dziecka dając przypadki zahamowania fizycznego, a czasem i psychicznego.

Cały szereg zaburzeń rozwojowych ma za przyczynę schorzenia gi ucz ołów dokrewnych. Przede wszystkim dotyczy to schorzeń i zaburzeń w czynności przysadki, tarczycy i nadnerczy. Niektóre z tych zaburzeń dają o sobie znać już w okresie wczesnego dziecięctwa, inne dopiero w okresie dojrzewania — w okresie najwyższej pracy gruczołów dokrewnych i najsubtelniejszej ich współpiacy. Również schorzenia układu nerwowego, choroby mózgu, rdzenia, układu wegetatywnego wpływają na rozwój fizyczny.

Poza wyżej wymienionymi wpływami na ustrój dziecka, jak stan zdrowia matki, przebieg ciąży i porodu, odżywianie dziecka, właściwe jego pielęgnowanie, warunki mieszkaniowe, przebyte choroby (zwłaszcza zaburzenia gruczołów dokrewnych), stale oddziaływa na dziecko środowisko klimatyczne, w jakim się ono znajduje. Szereg takich czynników, jak położenie geograficzne i związany z tym klimat (morski, kontynentalny itd.) o różnych wahaniach temperatury dziennej i nocnej, opady, wilgoć, nasłonecznienie, wiatry, elektryzaeja, taka czy inna gleba i takie czy inne związane z tym typy odżywania, zwyczaje i obyczaje ustalane pokoleniami, tak modyfikuje miejscowy typ ludzki, że proces rozwojowy dziecka pod pewnymi względami może mieć przebieg odmienny.

Na przebieg indywidualnego rozwoju wpływ mają również okresy sezonowe roku. Szereg pomiarów, zwłaszcza przeprowadzonych u dziecL w wieku szkolnym, wykazał tu różny wpływ dwu odcinków roku: w wiosenno-letnim stwierdza się przewagę zwiększania się wzrostu nad przyrostem wagi, a w jesienno-zimowym — przewagę przyrostu wagi nad zwiększaniem się wzrostu.

Zjawisko to daje się wyjaśnić oddziaływaniem na ustrój zarówno takich czynników, jak nasłonecznienie i inne czynniki klimatyczne jak i odmienny ze względu na sezon tryb życia dzieci (dłuższy pobyt na powietrzu, większa swoboda ruchu), wreszcie odmienne nieco odżywianie (sezon owoców, świeżych jarzyn w lecie). Wpływy te oddziaływają na przebieg procesów przemiany materii, prowadząc do sezonowych wahań, np. w zawartości we krwi — żelaza, w^rapnia, fosforu, jodu itd. Jak silnie oddziaływają na organizm ludzki te wpływy sezonowe, świadczyć mogą sezonowe nasilenia pewnych chorób przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, schorzeń nerwowych itd.

Obserwacje poczynione przy porównaniu wzrostu i wagi dzieci sprzed 70 laty (z tego czasu mamy pierwsze w ogóle masowe pomiary) z obecnymi pomiarami wykazują znaczne różnice z wybitną przewagą pomiarów lat ostatnich. Oto dane polskie: Nie tylko jednak wprost i waga uległy zmianom. Okres dojrzewania płciowego uległ przyspieszeniu o mniej więcej 2 lata.

Porównując np. dane co do występowania pierwszej miesiączki u dziewcząt w Warszawie wg Tyrchowskiego (1898), wg Mikla-

Zestawienie wzrostu w cm dzieci Zestawienie wagi chłopców szkól polskich (chłopcy) z lat 1880 (Du- powszechnych z lat 1894 (Kosmow-drewicz) i 1943 (Wanatowski)    siei) i 1943 (Wanatowski)

Wiek	Rnk 1880	Rok 1913	j Wiek	1 +ok 1894 |	Rok 1913
7	104	117 ( + 13)	9	22,8	2 t.fi (+1,8)
8	110	124 (+10)	10	2 1,8	26,9(4 3,1)
9	116	123 (+ 9)	11	26,4	29.3 14 s,3)
lit	114	13" (+11)	12	28,1	3.y i t3.i i
11	124	134 (- l i)	13	30,6	24,8( + 1.2)
12	131	139. (+ 8)	I ^14	32,7	39,0 i -f-0,3)
13	1 <5	144 (+ 9)
U	138	141 ( + 11)
15	144	153 (+ 9)

105