100B59

330

Postacie biblijne i personifikacje

Szczególnie wyraźnie zaznacza się to w literaturze Kościoła pierwotnego. Główne jej myśli można w skrócie ująć następująco:

Modlitwa w postawie stojącej przystoi człowiekowi ochrzczonemu, bo zmartwychwstał on z Chrystusem; postawa ta jest wyrazem głębokiej czci dla najwyższego Pana i gotowości do wędrówki. — Rozpostarte ramiona przypominają znak ukrzyżowanego Zbawiciela. — Ręce wzniesione wyrażają wyzwolenie z ziemskich więzów, oczekiwanie na Boga, który pociągnął człowieka do siebie, dążenie do Niego, pragnienie pochwycenia najwyższego dobra, gotowość złożenia siebie w ofierze, otwarcie się na przyjęcie łaski.

Pojawiające się w katakumbach przedstawienia typów starotestamen-towych, np. Noego, trzech młodzieńców w piecu ognistym, jako orantów, w niczym nie zmieniają symbolicznej wymowy tych postaci. Pośrednio przecież także te typy są niejednokrotnie symbolami chrześcijan uratowanych dla wiecznego zbawienia od prześladowań i śmierci.

Chętnie przedstawiano również Najświętszą Dziewicę i Matkę Boga, Maryję, jako orantkę — najściślej zjednoczony z Bogiem wzór wszystkich modlących się.

Ecclesia i Synagoga

Słowo ecclesia (e^yoia, dosłownie — wywołana) oznacza pierwotnie zarówno Kościół Starego, jak i Nowego Przymierza. W zasadzie stanowią przecież jedno, gdyż Chrystus i Jego Kościół wywodzą się z Izraela i w Starym Testamencie zostali typicznie zapowiedziani. Dopiero śmierć i zmartwychwstanie Zbawiciela stały się powodem podziału na tych, którzy w Niego uwierzyli, i na Synagogę, która nie ^chciała uznać Go za Mesjasza.

Z tej racji, że Kościół nowotestamentowy po większej części został powołany z pogaństwa, wiara w Chrystusa tkwi zaś korzeniami w mozaizmie i czerpie swoją naukę z ksiąg obojga Testamentów, w słowie i obrazie rozróżnia się: Ecclesia ex gentibus (Kościół pogan) i Ecclesia ex circumci-sione (Kościół obrzezanych), có wyrażają także dwie symboliczne postacie przedstawione na mozaice pochodzącej z V w., a znajdującej się na tylnej ścianie rzymskiego kościoła Świętej Sabiny (Awentyn), po obu stronach znanych drewnianych drzwi. Oprócz frędzli na płaszczu, którym okryta jest Ecclesia ex circumcisione, nie dostrzega się między nimi żadnych różnic. Dopiero kompozycje powstałe w średniowieczu charakteryzuje wyraźne przeciwieństwo między Ecclesią i Synagogą.

Wśród różnych symboli, które przedstawiają, nawiązując do tekstów biblijnych, Kościół, jego personifikacja pod kobiecą postacią odpowiada najbardziej jego istocie jako Oblubienicy (por. Pnp), Matki Mistycznego Ciała Chrystusa i Pani narodów, a także starotestamentowym typom niewiast, które odnosi się do niego (por. Ga 4;26 n.; Ef 5,23.31.32). We wszystkich przypadkach ukazuje się on jako Domina Mater Ecclesia.

Już orantów przedstawianych w sztuce katakumbowej, których różnie interpretowano (por. Oranci), można by uznać za obrazy Ecćleśiae orantis, co nie sprzeciwia się bynajmniej zazwyczaj przypisywanemu im znaczeniu, a mianowicie, że przedstawiają dusze zmarłych, lecz tylko go poszerza. Symbolika ich jest współczesna z literackim przedstawieniem Kościoła w Pasterzu Hermasa (wizje I—IV), chociaż w tym przypadku obraz jest