0000084 (2)

wody ustrojowej (rodniki H', OH', HO_a oraz    e~). Ze względu na dużą zawartość

wody w ustroju żywym działanie pośrednie odgrywa w organizmach żywych dużą rolę. Rodniki wodne mogą np. spowodować rozpad biocząsteczki na mniejsze fragmenty lub utleniając grupy SH, występujące prawie we wszystkich białkach, prowadzić do utraty lub zmiany aktywności biologicznej biocząsteczki. Rodniki wody mogą działać biologicznie również pośrednio poprzez nadtlenki organiczne, np. rodnik OH', powstający w trakcie pośredniego działania promieniowania, reaguje ze związkami organicznymi wg schematu: RH + OH —>■ R -f- H,0. W obecności tlenu rodnik organiczny utlenia się: R + O.,—>• ROO . Nadtlenek organiczny staje się początkowym ogniwem reakcji radiobiologicznej.

Ważnym czynnikiem determinującym w dużym stopniu wrażliwość obiektów biologicznych na promieniowanie, a biorącym udział w pośrednim działaniu promieniowania, jest stężenie tlenu w obiekcie w momencie napromieniowania. Od obecności tlenu zależy

ukierunkowanie reakcji radiochemicznych w wodzie ustrojowej, np. rodnik HO, powstaje tylko w obecności tlenu, przy czym ze względu na krótki czas trwania pierwotnych procesów radiolitycznych cząsteczek wody (rzędu 10^-18—10~¹⁶ s), istotne znaczenie ma tylko tlen obecny w trakcie napromieniowania. Tzw. efekt tlenowy przedstawia ryc. 19.19. Eksponencjalne krzywe przeżycia przedstawiają skutki napromienienia komórek białaczkowych myszy w warunkach beztlenowych (w atmosferze N₂) i tlenowych. D_i7 wynosiła odpowiednio 364 i 160 rad, z czego wynika że uwarunkowana obecnością 0₂ wrażliwość komórek na promieniowanie jest ok. 2,3 raza większa niż w warunkach beztlenowych.

Należy podkreślić, że przedstawione powyżej biofizyczne mechanizmy biologicznego działania promieniowań jonizujących dotyczą początkowych ogniw uszkodzenia radiacyjnego— fizycznego i chemicznego. W dalszej kolejności dochodzi do zaburzeń biochemicznych w tkankach, stanowiących fazę przejściową do ostatecznego biologicznego efektu popromiennego, np. zniszczenia komórki, zahamowania jej proliferacji, uszkodzenia tkanek, choroby popromiennej lub śmierci ustroju. Te efekty są już przedmiotem dociekań radiobiologii i patofizjologii.

19.6. Elementy fizyki zdrowia

Rozwój cywilizacji powoduje systematyczny wzrost zastosowań źródeł promieniowania jonizującego we wszystkich dziedzinach życia. Na czoło wysuwa się energetyka jądrowa oraz medycyna. Krąg ludzi narażonych na działanie promieniowania stale poszerza się. Zachodzi konieczność zapewnienia im pełnego bezpieczeństwa nawet w warunkach pracy

384