DSCN7943

V skuteczność instytucji i uczciwość systemu sądownictwa oraz ponuji ze względu na korupcję, to wówczas spaczeniu ulega sposób, w jaki postrze-_;aj_;l innych. Uczciwe i bezstronne praktyki służą zaś budowie zaufania interakcji społecznych (Levi 1998; Rothstcin, Stolic 2008).

Podsumowując, państwa opiekuńcze typu socjaldemokratycznego, także kraje, w których instytucje społeczne nie są zdeprawowane, mają echy umożliwiające powszechne istnienie w społeczeństwie wysokiego o/iomu kapitału społecznego. Dowody empiryczne potwierdzają, że ludzie

4.2. Rola dobrowolnych stowarzyszeń i interakcji społecznych

Większość wyjaśnień kapitału społecznego opiera się głównie na znaczeniu interakcji społecznych i dobrowolnych stowarzyszeń. Zwraca tym samym mniejszą uwagę na zaprezentowane już ujęcia instytucjonalne. W tym podrozdziale dokonamy rozróżnienia między zorientowanymi na sieci i na postawy podejściami do kapitału społecznego. W pierwszej, bardziej socjologicznej tradycji, struktura sieci (taka jak różnice między słabymi a mocnymi więzami) determinuje dostęp do kapitału społecznego i powiązanych zasobów dostarczanych przez te relacje społeczne (Granovetter 1973; por. także podrozdz. 2 tego artykułu). Drugie podejście odwołuje się do tradycji związanej z Alexisem de Tocqueville^łem. Stowarzyszenia czy grupy społeczne ujmuje jako twórców kapitału społecznego ze względu na ich socja-lizacyjny wpływ na demokratyczne i kooperatywne wartości oraz normy. Stowarzyszenia i interakcje społeczne funkcjonują jako „szkoły demokracji”. Skupiamy się tu bardziej na cechach sieciowych i ich oczekiwanych efektach socjalizacyjnych w tradycji nauki o polityce.

Podejście związane z postawami, które skupia się na prymacie sieci stowarzyszeń jako źródeł wartości obywatelskich, wychodzi od logiki kolek-ywnej. Zakłada, że w obszarach o silniejszych, gęstszych, horyzontalnych obejmujących liczniejsze środowiska (cross-cutting) sieciach jako skutek lboczny członkostwa w organizacjach występuje rozwój wartości koopera-ywnych i norm kształtujących się u obywateli (Putnam nazywa to zjawisko | sfektem „zaklinacza deszczu”; por. Pharr, Putnam 2000). Problemem tego rodejścia jest brak wyraźnej teorii, która mówiłaby o tym, jak interakcje I połeczne na poziomie jednostkowym generują wartości obywatelskie. Brakuje ównieź dowodów empirycznych, które potwierdzałyby taką teorię.

Istnieją pewne dowody świadczące o tym, że kraje o gęstych sieciach połecznych wykazują wyższy poziom zgeneralizowanego zaufania i innych /artości obywatelskich na poziomie indywidualnym (Putnam 1995; Inglehart 997). Jednakże dowód na relację przyczynową biegnącą od włączania się o ufania (from joining to trusting) nie został dotąd znaleziony (Uslaner 002; Stolłe 2001; Delhey, Newton 2005; Claibom, Martin 2000). Uslaner >002, rozdz. 5) ogólnie odsłania minimalne skutki członkostwa w grupie, azywając zaangażowanie obywatelskie „moralnym ślepym zaułkiem” noral dead-ends). Co więcej, podczas gdy członkowie stowarzyszeń pokła-

zmów przyczynowych*. Kwestie te stanowią część agendy badań nad kapv tałem społecznym.

' Przykładowo, jeśli kapitał społeczny wpływa na funkcjonowanie instytucji, niewiele wiadomo na temat tego. h* jaki sposób ufanie ludziom przekłada się na lepszą jakość usług»bardziej demokratycznie reagujących (mon> democrailcally n’Sponsivt) polityków lokalnych; por. dyskusje w pracy Boix i Posnera (1998).

dają często większe zaufanie w demokracjach zachodnich, Stolie (2001) pokazuje, że dzieje się tak głównie ze względu na proces autoselekcji.

Znaczenie grup i interakcji społecznych dla rozwoju wartości i postaw obywatelskich nie jest zupełnie wykluczone. Natomiast agenda badawcza zmieniła się na trzy istotne sposoby. Po pierwsze, badania określają, które aspekty interakcji społecznych i członkostwa w grupach służą wartościom obywatelskim. Po drugie, poszerzeniu uległo pojęcie członkostwa w grupie, które obejmuje nie tylko formalne członkostwo w dobrowolnych stowarzyszeniach, lecz także nieformalne interakcje społeczne. Po trzecie, choć rzadko wykrywa się skutki socjalizacji osób dorosłych w grupach, pojawia się ponowne zainteresowanie procesem kształtowania nastolatków przez różne doświadczenia grupowe. Teraz zajmiemy się pokrótce tymi właśnie kwestiami.

Kilka hipotez nadaje kierunek badaniom dotyczącym tego, które typy grup są ważniejsze dla rozwoju postaw obywatelskich i wartości. Pierwsza i najważniejsza mówi, że interakcje twarzą w twarz powinny być bardziej efektywne dla postaw obywatelskich niż tak zwane organizacje książeczki czekowej, w których członkowie nie obcują ze sobą bezpośrednio. Jednakże Wollebaek i Selle (2003) wykazali, że między aktywnymi i biernymi członkami stowarzyszeń niekoniecznie muszą występować znaczące różnice. Po drugie, członkostwo w organizacjach hierarchicznych (takich jak Kościół katolicki na południu Włoch), które nie tworzą wzajemności i równości partycypacji, nie ma takich samych skutków, jak przynależność do grup bogatych w kapitał społeczny (Putnam 1995). To rozróżnienie okazuje się trudne do zbadania. Po trzecie, doświadczenia grupowe mogą być jeszcze bardziej brzemienne w skutki, gdy członkowie grupy są różnorodni i wywodzą się z odmiennych środowisk. Taki typ interakcji społecznej, nazywany łączącym (ibridging) Putnam 1996), stwarza członkom okazję do kontaktów z przekrojem społeczeństwa. W konsekwencji, formujące doświadczenie może być wyraźniejsze niż wówczas, gdy stowarzyszenie powstaje na podstawie wąskiego wycinka społeczeństwa (Putnam 2008; Rogers i in. 1975).

Jak dotąd żadna z tych hipotez nie znalazła potwierdzenia w badaniach empirycznych. Agendą badawczą objęto bardziej nieformalne relacje społeczne, które są być może częstsze i potencjalnie dopuszczają bardziej różnorodne interakcje. Badacze zajmujący się relacjami między płciami (gender relations) powtórzyli ów manewr, ponieważ kobiety zdają się szczególnie preferować mniej formalne sieci społeczne (Lowndes 2000).