11

i humanitarnych warunków jej uprawiania. W ten oto sposób wszelkie tego typu wynalazki kulturowe, poza funkcją zwykłych zabawek, prowokują do formy aktywności, objawiającej potrzebę, chwilowego choćby, przynależenia do nieformalnej wspólnoty. Pretekstem do jej utworzenia może być praktycznie wszystko, a rola masowej technologii i reklamy wydaje się pierwszoplanowa i niezbędna. Nowoplemiona są także efektem konsumpcjonizmu i naroślą na kulturze popularnej.

Antropologia kultury nie zadowala się jednak analizą świata widzianego przede wszystkim poprzez pryzmat globalizacji i homogenizacji. Po pierwsze — o czym już wspominaliśmy — nie są to pojęcia równoważne. Globalizacja nie zawsze pociąga za sobą homogenizację treści, a może wywoływać reakcje przeciwstawne w postaci usilnych starań o promowanie kultury lokalnej lub przynajmniej takie, jakie mieszczą się w zakresie pojęcia tradycji wytworzonej. Po drugie, badacze wypowiadający się i przytaczający rozbudowaną argumentację na rzecz tezy o zaniku autentyczności kulturowej i nieuchronnej atomizacji współczesnych społeczeństw, mają głównie na uwadze realia późnego kapitalizmu względnie kapitalizmu konsumpcyjnego, typowe dla ponowoczesnej rzeczywistości metropolitalnej. Stwierdzenie i opisanie faktu, że świat stał się dziś globalną ekumeną, nie znaczy, iż jest on światem doskonale homogenicznym, w którym wartości ponadkulturowe i ponadpaństwowe zajęły miejsce kulturowej tradycji i wyparły wszelką lokalność. Odwołajmy się do trzech różnych przykładów z trzech odmiennych kontekstów społeczno-kulturowych, aby unaocznić, jakie procesy dokonują się współcześnie w sferze ideologii kultury i jakie są tego powody. Wymagać to będzie prz}' okazji kilkakrotnych odwołań do historii, aby naświetlić współczesność. Na początku — realia najbliższe polskiemu czytelnikowi.

Przez dziesięciolecia europejskim odpowiednikiem kultury prymitywnej, analizowanej przez światową antropologię kultury, była kultura chłopska zwana ludową. W rozdziale 1. pisaliśmy już o tym, od kiedy stała się ona przedmiotem badań polskiego ludoznawstwa, a później etnologii oraz jakie przyczyny legły u podstaw szczególnego nią zainteresowania. Najogólniej rzecz biorąc, pod pojęciem kultury ludowej rozumie się we współczesnej literaturze antropologicznej kulturę typową dla chłopskich warstw społeczeństwa (dla ludu wiejskiego), cechującą się zespołem charakterystycznych wyznaczników świadomości i praktyk, zorientowanych na tradycję i powtarzalność. Zainteresowania kulturą ludową koncentrowały się wokół kilku podstawowych aspektów: jej genezy, miejsca w obrębie kultury narodowej, przemian, jakim kultura ludowa podlegała oraz układu i treści poszczególnych jej dziedzin. Kulturę tę traktuje się jako zmienny w czasie twór historyczny ukształtowany w kontekście trzech podstawowych wpływów kulturowych — oryginalnie etnicznych (stąd mówi się o polskiej kulturze ludowej), przejętych z warstw wyższych i twórczo zaadaptowanych oraz o charakterze

167