172 73

niej) pojęcia relacji równościowej, czyli takiej relacji R określonej w danym zbiorze A. która jest w nim relacją zarazem zwrotną, symetryczną oraz przechodnią i dzięki temu dzieli ona ten zbiór na klasy abstrakcji A/R (zob. pkt. 2.3.4.). Wszystkie elementy należące do tego samego podzbioru, czyli do danej klasy abstrakcji, traktuje się wówczas jako obiekty pod pewnym względem takie same.

Od podziału (klasyfikacji) należy wyraźnie odróżnić uporządkowanie elementów jakiegoś zbioru. Podobnie jak podział także porządkowanie może być logiczne bądź rzeczowe. Jeśli np. podoficer ustawi drużynę żołnierzy w szeregu według wzrostu, to dokona cm uporządkowania rzeczowego, nazywanego często szeregowaniem. O logicznym porządkowaniu pewnego zbioru mówimy wówczas. gdy zbiór ten porządkujemy w myśli, czyli znajdujemy w nim jakąś relację porządkującą i na tej podstawie ustalamy kolejność wszystkich elementów tego zbioru.

Jak pamiętamy (zob. pkt 2.3.4.), dana relacja R jest relacją porządkującą pewien zbiór A. jeśli jest ona w tym zbiorze relacją zarazem spójną, asymetryczną i przechodnią.

Tak np. jeśli w pewnym zbiorze, powiedzmy sportowców, nie ma rówieśników, to elementy tego zbioru można uporządkować według relacji starszeństwa gdyż w tym zbiorze relacja x jest starszy od y jest relacją spójną, asymetryczną i przechodnią.

Jeżeli w jakimś zbiorze A dana relacja R nie jest spójna ale jest asymetryczna i przechodnia to relacja ta częściowo porządkuje ten zbiór A. Tak np. relacja x ma wyższą średnią ocen niż y jest relacją tylko częściowo porządkującą zbiór studentów, w którym są osoby z tą samą średnią ocen. Jeśli np. na podstawie takiego uporządkowania utworzymy listę rankingową owych studentów, to w niektórych miejscach zamiast jednego studenta o danej średniej będziemy mieli całą klasę studentów o tej samej średniej (czyli klasę abstrakcji relacji równościowej x ma taką samą średnią jak y). Chcąc w obrębie danej klasy abstrakcji dokonać uporządkowania, musimy znaleźć inną relację, która byłaby w tej klasie nie tylko asymetryczna i przechodnia, lecz także spójna.

Tam, gdzie przeprowadzenie klasyfikacji jest utrudnione, posługujemy się czasami typologią Typologia jest to taki zabieg metodologiczny (bądź jego rezultat), który polega na wskazaniu pewnych idealnych albo realnych obiektów wzorcowych (nazywanych obiektami typowymi bądź krótko typami) o wyraźnie określonych własnościach i grupowaniu wokół nich pozostałych przedmiotów

danego rodzaju na zasadzie większego lub mniejszego podobieństwa do danego typu.

Często, zwłaszcza w naukach humanistycznych lub społecznych, trudno byłoby przeprowadzić jakąś naturalną klasyfikację ze względu na interesujące badaczy zespoły cech; jak np. państwo o ustroju demokracji parlamentarnej, demokracji prezydenckiej czy inne. Wskazuje się wówczas na pewne realne (rzeczywiste) bądź idealne typy (obiekty o danym zespole cech), np. tego typu państwo demokratyczne, a w odniesieniu do pozostałych można orzekać, uwzględniając pewne podobieństwa i różnice, w jakim stopniu zbliżają się one do typów.

3.5. Zasady dyskusji naukowych

Przy rozwiązywaniu trudnych problemów zarówno naukowych (poznawczych), jak i praktycznych, pomocna jest wzajemna wymiana poglądów, czyli dyskusja. Aby dyskusja mogła spełnić swoje zadanie, musi być ujęta w określone ramy i prowadzona zgodnie z odpowiednimi regufamTefyki i logiki.

Najważniejsze jest przestrzeganie zasady, że każdy uczestnik dyskusji ma równe~prawśrfcrytykowania poglądów drugiej strony, ale także rówiy obowiązek poddania się krytyce.

Dyskutowanie wymaga pewnych umiejętności, jest sztuką, która doszła do rozkwitu w starożytnej Grecji. Greckim terminem oznaczającym dyskusję jest „dialog” (dialogos - rozmowa). Sztukę prowadzenia dialogu nazywano „diale-ktyką”,a więc terminem oznaczającym także logikę. Samo słowo „dialog” wskazuje, że dyskusja nie może być monologiem, lecz musi być wymianą myśli. Nie ma więc dyskusji tam, gdzie jedna strona narzuca innym swoje zdanie nie dopuszczając krytyki bądź tam, gdzie tylko referent zna dane zagadnienie, a inni nie są przygotowani do dyskusji na dany temat.

Ze względu na to, co jest tematem dyskusji: ustalenie jakichś twierdzeń naukowych, czy pewnych zasad postępowania wyróżnia się dyskusje teoretyczne oraz praktyczne. Rozróżnienie to nic jest zbyt ostre, ale nasze rozważania dotyczyć będą głównie dyskusji teoretycznych.

173