2 (245)

7J8 teoria literatury

7J8 teoria literatury

poczynań: kręcimy się w kółko i możemy tylko zgadywać. Co więcej, rymując się i sprawiając wrażenie, że wie, co robi, tekst ów wciąga czytelnika w roztrząsania dotyczące tańczenia i zgadywania. Ten efekt, proces, który tekst może spowodować, jest częścią jego znaczenia. Mamy zatem znaczenie słowa i znaczenie czy prowokację tekstu; między ni-ini plasuje się coś, co możemy nazwać znaczeniem wypowiedzi: /'smaczenie aktu ^ wypowiedzenia tych słów w określon^^h^olćoliczi^ta u^owiecTzT^ przyznaje, ubolewa czy może się chełpi? Kim są „my”, którzy tańczymy, i co „tańczenie” znaczy w tej wypowiedzi?

Nie można więc tak po prostu spytać o „znaczenie”. Mamy do czynienia z co najmniej trzema różnymi wymiarami bądź poziomami znaczenia: znaczeniem słowa, wypowiedzi i tekstu. Mgjdiwe^znacm    na znaczenie

wj^owiedzi, która jest aktem dokonywanym przez mówiącego. (Znaczenia słów zależą z kolei od funkcji, jaka pełnia w wypowiedzi).Tekst wreszcie, w tym wypadku reprezentujący nieznanego mówiącego, wygłaszającego tę zagadkową wypowiedź, jest konstrukcją stworzoną przez autora i jego znaczeniem nie jest jakieś twierdzenie, lecz możliwe oddziaływanie na czytelników.

Jest wiele rodzajów .znar/eń.    można jednak

powiedzieć, że Znaczenie opiera się na różnkyTjs^Tie wiemy, do kogo odnosi się użyta w tym tekście pierwsza osoba liczby mnogiej; wiadomo tylko, że „my” zostało przeciwstawione „ja”, a także „on”, „ona”, „ono”, „wy” i „oni”. „My” to pewna nieokreślona grupa, obejmująca również mówiącego, kimkolwiek by on był. Czy można zaliczyć do niej także czytelnika? Czy „my” to wszyscy z wyjątkiem Sekretu, czy też jest to jakaś szczególna grupa ludzi? Tego rodzaju pytania, na które niełatwa odpowiedzieć, nasuwają się przy każdej próbie interpretacji wiersza. Do dyspozycji mamy tylko / kontrasty i różnice. ^

*io cuoo można powiedzieć o slormułowaniach „tańczymy” i „zgadujemy”. Znaczenie sfow*a „tańczymy” zależy od

tego, czemu się je przeciwstawi („tańczymy w kółko” jako przeciwstawne „idziemy naprzód” czy też jako przeciwstawne „stoimy w miejscu”); „zgadywać” jest z kołei przeciwieństwem „wiedzieć”. Rozważania nad znaczeniem tego wiersza muszą wiązać się z analizą przeciwstawień lub różnic, nadawaniem im treści, dokonywaniem ekstrapolacji.

Język iest pewnym systemem opozycji. Tak przynajmniej twierdził (£erdinand de Saussure^szwajcarski językoznawca z początkuXX wieku, krófegoprace wywarły niezmiernie istotny wpływ na współczesną teorię.¹ Tym, co sprawia, że każdy element języka jest rym, czym jest, i co nadaje mu tożsamość, są kontrasty między nim a pozostałymi elementami systemu językowego. Saussure odwołuje się do analogii: tożsamość jakiegoś pociągu - powiedzmy ekspresu z Londynu do Oksfordu odchodzącego o 8.30 - zależy od systemu kursowania pociągów, uwzględnionego w kolejowym rozkładzie jazdy. Ekspres z Londynu do Oksfordu o 8.30 różni się zatem od ekspresu z Londynu do Cambridge o 8.45, a także od pociągu podmiejskiego do Oksfordu o 8.45. Fizyczne cechy poszczególnych pociągów nie odgrywają w tym wypadku najmniejszej roli: rodzaje lokomotyw i wagonów, dokładne trasy przejazdów, skład załogi itd. mogą się różnić, podobnie jak faktyczne godziny przyjazdów i odjazdów; pociąg może wyruszyć albo przybyć na stację z opóźnieniem. Tożsamość pociągu zależy od miej-sca, jakie zajmuje w systemie kursowania pociągów: to ten pociąg, w przeciwieństwie do innych pociągów. Saussure pisze, że cechą charakterystyczną znaku językowego jest bycie rym, czym nie są inne znaki. Na tej samej zasadzie literę b można pisać na dowolną liczbę sposobów (co zależy choćby od charakteru pisma), pod warunkiem że czytelnik nie pomyli jej z inną literą, na przykład /, k albo d. Liczy się tylko nadająca znaczenie różnica, nie zaś konkretny kształt albo treść.

jevt systemem znaKnwa pr/y czymjnajwnżpiejsze jest to, że znakijęzykowe mają charak-ter(arbitralny/^ależy to rozumieć dwojako. Po pierwsze,

\\\ dh’C SausMi!v\i ■ je/'.!, je*-