244,245

244

Teorie literatury XX V

do semiologii wypowiedzi, traktowanej jako sensowna całość, która nic f daje się sprowadzić do reguł wyznaczonych przez system.Tak właśnie lor wał zadanie semiologii językoznawca francuski Emilc Bcnveniste (1901*1 a w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych jego teorie wywarły du/) w zarówno na językoznawców, jak i na scmiologów literatury.

Berweniste: w stronę semantyki wypowiedzi

Dokonawszy gruntownej analizy koncepcji Pcircc’a i de Saussurea, HofW

Status języka za jedno z najważniejszych zadań semiologii uznał precyzyjne określeni* wśród innych _su ję_Zy|^_a wśród innych systemów znakowych'⁴. Rozpoczął jednak od bf

systemów zna-

kowych systemów niejęzykowych, po to by na ich tle opisać cechy spccyfu /.ni*

zyka naturalnego. Dzięki temu stworzył zarówno podstawy dla ogólni' systemów znakowych, jak i dla systemów złożonych, o większej różnił

ści semiotycznej i bardziej skomplikowanych zależnościach między ziiiikf

znaczy - systemów językowych, a w szczególności - systemu litonut

Berwtnistea Benvcniste’a interesowały także relacje między różnymi systemami .ur

o charakterze znakowym. Zdaniem autora Semiologii języku, systemy idfl nc mogły pozostawać wobec siebie w trzech podstawowych relacjach:

1.    w relacji wytwarzania (jeden system rodzi inny system, n> | alfabet języka rodzi alfabet Braillca);

2.    w relacji h o m o 1 o g i i (odpowiedniości strukturalnej między a drugim systemem, na przykład między architekturą gotycką a m

lastyczną¹');

3.    w relacji interpretacji (w której jeden system staje się syNtf tepretowanym, drugi zaś interpretującym, na przykład język n 1 ko system interpretujący społeczeństwo - odrębny system /nulu:

Bcnvenistc rozdzielał również konsekwentnie obszary semiotyki 1 a także starał się określić aktualny kierunek rozwoju semiologii. O ile li Saussure położył mocne fundamenty pod semiologię lingwistyczną - a sał wszystko, co dotyczy znaków i ich natury - o tyle zdaniem Bcnvc m i

Teoria nic należało skupić się przede wszystkim na stworzeniu podstaw teorii /nac/cmo _nj_a _ _scmantyki teoretycznej i ogólnych reguł wytwarzania znaczeń IV

wypowiedź (zdanie) była dla Bcnvenistc’a przejawem prawdziwego

i jej twórczych możliwości. Ostatecznie więc autor Semiologiijęzyku odd Zadanie rannie semiologię od semantyki, a zarazem - to, co scmiotycznc, od t* semiologii mantyczne. Zadanie semiologii miało nadal polegać na:

“ Zob. £. Bciwcnistc, Stmiolo^ia języku, tłum. K. Kalicka, (w:) Znak, iZy/. kunuwaijM

wstęp M. Głowiński, Warszawa 1977,8. 19; urtykuł ukazał się w 1965 roku " UciwcniMc odwoływał wię tu do obserwacji Panolskiryo |><>r, ihiiitm,» |0 Ibldftn, 8. a i-i 1.

Mrmiotyka

IMityfikowaniu jednostek, opisaniu ich cech dystynktywnych i znajdo-liu coraz dokładniejszych kryteriów dystynktywności. Dzięki temu każ-(Uiiik będzie coraz jaśniej potwierdzał swoją własną znaczeniowość w ob-U konstelacji lub w zespole znaków’⁷.

|l Innantyka, a zarazem scmantyczność wprowadzała w

yln zny tryb znaczeniowości wytwarzany przez wypowiedź. Problemy, Imę iu pojawiają, wynikają z funkcji języka polegającej na wytwarza-■Mminikatów. Jednakże komunikatu nie można sprowadzić do następ-uluo- tck możliwych do zidentyfikowania; dodawanie znaków nic wyje hi nsu, odwrotnie - to sens („zamierzony”) pojęty całościowo rcali-Ijlę l dzieli na poszczególne „znaki”, którymi są słowa. Po drugie, ■toczność jest z konieczności obarczona ogółem desygnatów, podczas pnlut yr/ność jest od nich z zasady odcięta i niezależna. Porządek $c-|/m utożsamia się ze światem wypowiedzenia [łenonciation] i uni-pl wypowiedzi’*.

g lł« nvenistc^,a, na obecnym etapie należało konsekwentnie przejść ^gik jako nauki o systemach znaków do semantyki - skupionej na |h wypowiedzi, uwzględniając przy tym aspekty działania za pomo-|r |'i/r .irzeni społecznej”. Dzięki temu semiologia jako abstrakcyjni my» h warunkach wytwarzania sensu mogła zostać oddzielona od ■ on« nitrowanej na jego funkcjonowaniu w praktykach komuniko-7.1 przestał być raz na zawsze uformowaną konfiguracją jedno-jfa - został potraktowany dynamicznie: jako coś, co ciągle two-ił i przekształca. Był to bardzo istotny krok na drodze otwicra-Ijlktuh na nieprzewidywalne, a zarazem możliwość przekraczania Mci ny.ir‘mów.Ten kierunek refleksji zostanie bardzo efektywnie Idu In icilł francuskich w latach siedemdziesiątych i osicmdzic-

się więc znakomitym językiem opisu różnorodnych fenoli poi ząwszy od literatury, a zakończywszy na szeroko rozu-.Sliilu się także dziedziną interdyscyplinarną - łączącą rozmaite tiiiyki W wiedzy o literaturze najciekawsze efekty przyniosły |nm * pc)« inspirowane ogólną wiedzą o znakach: i I'. u 1111 • y Jurija M. Lotmana (1922-1993) i badaczy z kręgu tak 1*1 V tattusklcjl

», Pm‘hUmti itr Un%ulth(fUf głn/rale, Parli 1966, zwłaszeza #. 129-1 |o, y * p.- IftlMiktiiMlkutrtw H>zol». ilulej oraz 1^1/ifruk/urnlizm.

Semiologia/

semantyka

Dynamiczna

koncepcja

języka

Semiologwi |i dziedzina int dyscyplinom

11