86,87

Teorie literatury XX wieku

czyli takim, które nie wprowadza do swego przedmiotu niczego, co w samym przeżyciu nie byłoby „przedstawione naocznie i efektywnie obecne”. „Pojęcia lo giczne [...] powinny mieć swe źródło w naoczności [Anschauung\\ powinny one powstawać w drodze ideującej abstrakcji na podstawie pewnych przeżyć”' Owa „ideująca abstrakcja” powinna jednostkowe przeżycia uwolnić od ich nic przekladalności na język pojęć ogólnych. Naoczność gwarantuje adekwatność, czyli poznanie „doskonale uchwycone pojęciowo”²¹, bez żadnej subiektywnej domieszki. Subiektywnej, to znaczy zmiennej i pochodzącej spoza świadomości. I u musimy uważać. Dla Husserla z tego okresu „subiektywny” oznacza „nieobiek tywny”, czyli taki, który „zanieczyszcza” poznanie prawdy wiecznej²². „Subiek tywny”to zmienny i zrelatywizowany. Jednym słowem, niepewny.

■ empiryczny - odnoszący się do do świadczenia zmysłowego. Fenomenolo giczne badania transcendentalne wychodzą poza porządek empiryczny.

„Istoty uchwycone wprost w istoto-wej intuicji oraz związki ugruntowane jedynie w istotach wyraża ona opisowo w istotowych pojęciach i w mających charakter praw istotowych wypowiedziach”²³. „Czysty opis” to według Husserla „spełnione na podstawie przykładowego uchwycenia naocznego jednostkowych przeżyć (choćby i sfingowanych w swobodnej fantazji) wypatrzenie istoty i opisowe ustalenie wypatrzonej istoty w czystych pojęciach”²⁴. Nie jest to opis empiryczny, nie odnosi się do rzeczywistych i osobistych przeżyć, a więc nie może to być - jeśli rozumieć ją subiektywnie - interpretacja²⁵.

Fenomenologia nie mówi jednak o stanach istot żywych [...] lecz o spostrzeżeniach, sądach, uczuciach itd. jako takich, o tym, co przysługuje im a priori, w bezwarunkowej ogólności, właśnie jako czystym przypadkom jednostkowym czystych gatunków²⁶.

Gatunek to w języku łacińskim species, zaś w języku greckim eidos, dlatego opił cjdctyczny na przykładzie jednostkowych przeżyć uchwytuje ich istotę, wycho-

Ibidem, t. 2,cz. i,s. 8-9.

“ Ibidem, t. 2, cz. 1, s. 447.

“ „Prawda" jest »wicczna«, albo lepiej: jest ideą i jako taka jest ponadczasowa. Nie inn sensu przypisywać jej jakiegoś miejsca w czasie albo trwania, nawet gdyby to miało się rozciągać po wszystkie czasy"- ibidem, t. 1, s. 133.

¹¹ Ibidem, t. a, cz. 1, s. 5.

¹⁴ Ibidem, t. 2, cz. 1, s. 24-25.

" Jeżeli przez interpretację rozumiemy akt twórczego zaangażowania w konstrukcję sensu, a nic tylko odsłanianie już istniejącej prawdy, to fenomenologia Husscrlowska nie może być podstawą interpretacji. Może natomiast być — i jest - fundamentem każdego opisu zjawisk. Czy jednak opis można oddzielić od waninków, w jakich działa podmiot? Wątpliwo ici w tej kwestii sprawią, żc - począwszy od Martina I leideggera i jego nowej wykładni le nomcnologii jako hermeneutyki wiek XX będzie sceną ciągłego prohlcmutyzowanla te zy o neutralności pozycji fenomenologicznej wobec świata.

•* k. I lussrrl, Nadaniu /ogierne, t. a,cz. i,op. r//.,s. 25.

■ * | mc TYCZYNY (gr. eidos - gatunek, nlula) - związany z ponadjednostkową [Jtli'ii| rzeczy, obecną w poszczególnych Bf/i dmiotach (na przykład czerwień rwonej sukienki, literackość dzieła r||li nu kiego). Opis ejdetyczny, funda-li»iii fenomenologicznej metodologii, | HUi i ilę odsłonić to, co w danym przed-Etolni u- stanowi o jego esencji i nic jest Blair/uionc od zmiennej perspektywy nisimwczej.

dzącą poza jednostkowe przypadki. Tym właśnie zajmuje się fenomenolo-gia:uchwytywaniem czystych istot danych czystej świadomości. Husserl mówi tak: „Nie jestem platonikiem, nie potrzebuję przyjmować pozaświatowych »idei«. Mówię o czymś, co można przecież wypatrzyć w tym świecie, w konkretnych rzeczach, nie utożsamiając »czerwieni« z indywidualnymi momentami czerwieni wielu czerwonych rzeczy. Trzeba tylko wi-■•(*"' Ale żeby widzieć, trzeba „oślepnąć” na to, co przypadkowe. „Chcemy ■ilu !> się do wrzeczy samych«“ (Wir wo/len auf die „Sachen selbst" zuruckgehen. ■(Ui indziej Husserl powiada: Zu den Sachen selbst). Rzecz sama to taka, jaka n.i| u ,i wdę, czyli taka, jaka prezentuje się w pełnej samoobecności, „jeśli uchwy-ł|ll jf.i In / reszty jako to, czym jest”'⁸. A czym jest przede wszystkim? Swą wolną od przygodnych i zmiennych okoliczności.

Ttainmcnologia, jak wynika z Badań logicznych, jest więc nauką:

W. C / y s t ą i aprioryczną, bo nieempiryczną i ponadjednostkową.

|.ik pisał Merleau-Ponty, „świat jest dokładnie tym, co sobie przedsta-[ wi.uny nie jako ludzie albo podmioty empiryczne, ale w tej mierze, w ja-¹ kir j wszyscy jesteśmy jednym światłem i uczestniczymy w niepodzielnym |iidnym”‘^ł.

t I | d c t y c z n ą, bo uchwytującą istotę tego, co spostrzeżone.

Ale jednocześnie: konkretną, bo zakorzenioną wpatrzeniu. Jak wspominał po latach Ingarden: „Z powrotem do rzeczy, do konkretu, nie [tuis tlo abstrakcji, teorii itd. Do konkretu - to było wybawienie”³⁰. Pamiętajmy jednak, że nie o sam konkret chodzi, ale o to, co w konkrecie istotne I niezmienne.

N a 11 c z n o ś c i o w ą, czyli intuicyjną (intuicja = świadomość naoczna), bo uchwytującą istoty bezpośrednio, w naocznej samoobecności, we tvl,iMiej osobie (Husserl lubił mawiać: inpropriapersona), bez żadnej „su-I 'u ktywnej"domieszki. Fenomenologia pozwala odsłaniać się istotom rze-rt/y w ich właściwej postaci.

() p i s o w ą, bo opisującą to, co j a w i się świadomości, co jest dane Ibofn beti) świadomości, i sposób, w jaki się zjawia, w jaki jest dane. Ten wy-liii.il I liiKscrl nazywa „danością”(Gegebenheit).

ł II lligiililru, Wstfp do fenomenologii l/nsscr/a. Wykłady wygłoszone na uniwersytecie w Oslo lei u>ietl i? listopad tęóy), tłum. A. Póltawski, Warszawa 1974, s. 24.

W I' I hr ier|, lit niania logiczne, t. 2, cz. 1, op. cit., s. 444.

• M Mii Inni 1’nnty, Fenomenologia percepcji, op. cit., s. 9.

¹ M Ingarden, Wstfp do fenomenologii I histeria.., op. cit., s. 27.

Do „rzeczy samych"

Rezultaty Badań logicznych