558,559

558 Teorie literatury XX wlaM

558 Teorie literatury XX wlaM

Analityka

inności

Kolonializm jako ekspan-sywność rozumu

Jak

przedstawiać?

Doświadczenie

niemożliwego

Dyskurs

postkolonialny

tezjańska, jest z definicji uniwersalny (gdyby było inaczej, nigdy byśmy uly n|l porozumieli), to jak może on poznać to, co jest partykularne? Oczywiście, lyllfl tak, że przyswoi sobie to, co inne wobec rozumu, i przykroi wedle wlasnyi It vDjL mogów. Wówczas to, co osobliwe, lokalne i jednostkowe, zostanie nic tylko n(tl łaskawione (bo zrozumiałe), ale też - nawet przede wszystkim - podporyyllutfl wane jurysdykcji podmiotu, który odtąd będzie mógł nim dowolnie dysponuj w postaci skonstruowanych przez siebie przedstawień. Z epistemologie/,iii punktu widzenia inność nie ma prawa istnieć, gdyż dla rozumu to, co nir/miH miale, zagraża jego istnieniu, które polega przecież na maksymalnym pos/m niu przestrzeni zrozumiałości regulowanej prawami narzucanymi przez poilmlt Tak właśnie brzmi podstawowa przesłanka kolonializmu, a ten można |tfl! tować jako kwintesencję ekspansywności rozumu, który nie ustanie w prót» przemiany świata na klarowne idee, aż wszystko uczyni zrozumiałym (i /y| podbitym). Zadając więc kluczowe pytanie - how does one represetU othn i uit, res?, czyli: jak przedstawiamy inne kultury? - Edward Said pokazał slu/ulo, tym, co zbliża do siebie rozum i imperializm, jest kategoria przedstawienia zumianego jako zastępowanie inności narzuconą z góry tożsamością.

W oczywisty sposób pojawia się tu drugie - etyczne - pytanie: jak pi mli wić to, co zostało usunięte z dominujących systemów reprezentacji albo uk pod powierzchnią pozornie przejrzystego dyskursu (pamiętajmy, że dla ba przyznających się do cultural criticism przejrzystość dyskursu jest kaiego wskroś ideologiczną, bo zamazującą wszelkie różnice na rzecz spójne j cułflf Etyczny cel badań postkolonialnych jedna z czołowych przedstawicielek nurtu (która przebojem weszła na scenę amerykańskiej akademii, tłumaczu i trując wstępem O gramatologii Derridy) Gayatri Chakravorty Spivak (i | dzenia Hinduska) określiła jako „doświadczenie niemożliwego”, ponieważ ne (zatem odpowiedzialne) przedstawienie świata uciśnionego (subalterity) liwe jest tylko wtedy, gdy towarzyszyć mu będzie świadomość nicadekwul samego przedstawienia (a więc i wzajemnego zrozumienia). Spivak, pod zresztą jak inny wpływowy przedstawiciel tej orientacji Homi Bhabha, plikuje krytykę postkolonialną, twierdząc, że sama natura dyskursu (który cięż także postkolonializm musi stosować, by wyrazić swoje antyimpci i,i I ii ne intencje) czyni z zaangażowanego intelektualisty „współwinnego w ustannym kształtowaniu Innego jako cienia naszego Ja”. Oznacza to, że || najszczersze chęci, by użyczyć głosu milczącym z konieczności mniejs/ode nie mogą przesłonić elementarnego faktu, że dyskurs postkolonialny i * sam powtarza to, przeciwko czemu występuje, z tego prostego powodu, >«• także jest dyskursem. Ten paradoks potwierdza jednak najważniejszą tezy pC kolonializmu - czy szerzej: badań kulturowych - rzeczywistość nic zostaje pi dyskurs odtworzona, lecz skonstruowana wedle ukrytych w nim idoilogltf nych przesłanek.

XVII. Postkolonializm

559

Podsumowanie

U.u lania postkolonialne skupiają się przede wszystkim na ideologicznym i poli M i znym wpływie Zachodu na inne kultury, ściślej zaś: na analizie dyskursu koloidalnego (imperialnego), który w taki sposób konstruuje swój przedmiot, by uza nmlnić podbój, panowanie i administrację podbitej społeczności. To nic rzec żywi mość jako taka podlega badaniom, lecz jej dyskursywna reprezentacja. Podstawowi pi zesłanki badań postkolonialnych (dzielone całkowicie z badaniami kulturowy lid, których badania postkolonialne są osobną częścią) są więc następujące:

1.    Dyskurs (czyli reprezentacja) nie odzwierciedla rzeczywisto ści, lecz ją konstruuje wedle określonej ideologii, czyli zbioru ujednoliconych zbiorowych wyobrażeń.

2.    Dyskurs kolonialny, posługując się stereotypami i kliszami, pozba wia swój przedmiot tego, co wyjątkowe i osobliwe, i narzuca mu zaprojektowaną przez siebie tożsamość. Kolonizowany, wbrew własnej woli, zmuszony jest do przyjęcia wizerunku skonstruowanego przez kolonizującego.

{.Dyskurs europejski (zachodni) konstruuje obraz społeczności i kul tur nieeuropejskich wedle wzorca politycznego, uzasadniającego jego wyż szość i kolonizację.

4. Dyskurs zachodni zmierza do supremacji białej większości kultu rowej nad mniejszością kolorową przez narzucenie jej własnych wartości kulturowych, a tym samym własnego kanonu literackiego.

Z tego powodu badania postkolonialne zajmują się analizą stereotypowych przedstawień, a te dzięki dominującej grupie lub klasie społecznej stały się ma 11 ycą, wedle której powstają lokalne tożsamości, lub ramą określającą granice pi a womocnego poznania rzeczywistości skolonizowanej. Wykorzystując główną liżę badań kulturowych o społecznej genezie znaczenia, badania postkolonialne ślnIzą strategie konstruowania znaczeń w kulturach podporządkowanych impe • 1 lalnemu centrum. Jak pisał Said,

krytyka jest powiązana ze światem i istnieje w nim o tyle, o ile sprzeciwia się monocentryzmowi, koncepcji, która w moim rozumieniu funkcjonuje w połączeniu z etnocentryzmem, zezwalającym, by kultura chowała się za szczególną władzą pewnych wartości nad innymi wartościami'⁵.

/. tego powodu jedno z głównych pytań stawianych przez badania postkolo nialne brzmi następująco: „W jaki sposób stosunkowo niewielka grupa wyrali iłowanych, kanonicznych tekstów fikcjonalnych [high canonicalfictiona!ttxh\ w połączeniu z metropolitalnymi instytucjami powołanymi do ich badania zna lazła się w centrum sceny teoretycznej?”'⁶.

" 15,W. Siiid, Świat, tekst, krytyk, tłum. A. Krawczyk-l.uskar/cwska, [w:] Kultura, tekst, ideologia, Dyskursy współczesnej amerykanistyki, red. A. Prcis-Smith, Kruków 2004.

'* Cytuję syllubus (tJT6dy(ti Postcolonlality, Glokalization and En^lish Litmiture) )ci\s\cft,ts z czołowych hmlacz.y piiniknlimiall/mu, Apollo Amoku, profesora na l hilvrr»lty of Kloridu.