33 (97)

/. I.stora i pojęcie terminu „konstytucja ” 33

mieckiej z 1871 roku, KonstytucjipSzwajcarii z 1874 roku (zastąpioną nową konstytucją dopiero w 1999 roku) oraz Konstytucję Japonii z 1889 roku.

Kolejna generacja konstytucji powstała po 1 wojnie światowej - należy tu wymienić zwłaszcza konstytucje: Niemiec (tzw. Konstytucja weimarska z 1919 roku), Austrii (1920), Czechosłowacji (1920); w tym nurcie znajdowała się także polska Konstytucja marcowa z 1921 roku. W Rosji radzieckiej zaczęło się kształtować zjawisko określone potem mianem „konstytucjonalizm socjalistyczny” (konstytucje z 1918 roku, z 1924 roku i tzw. konstytucja stalinowska z 1936 roku, a potem konstytucje innych państw bloku wschodniego, m.in. polska konstytucja z 1952 roku). Dokumenty tej proweniencji nie charakteryzowały się wprawdzie rzeczywistym obowiązywaniem i pełniły przede wszystkim funkcje polityczne, ale nie pozostały bez wpływu na treść rozwiązań przyjmowanych na Zachodzie, zwłaszcza w kwestii podejmowania w konstytucjach tak zwanych praw socjalnych.

Okres po II wojnie światowej pi^,niósł kolejne fale tworzenia konstytucji. Najpierw objęły one państwa, które woj^ię przegrały: Japonia (1946), Wiochy (1947), Niemcy (1949). We Francji powstała konstytucja tak zwanej IV Republiki (1946), w 1958 roku zastąpiona została przez konstytucję V Republiki, pisaną z myślą o gen. Ch. de Gaulle’u. Konstytucje powojenne tworzone były ze świadomością porażki konstytucjonalizmu przedwojennego, stąd wielkie znaczenie przypisywano doskonaleniu mechanizmów rządów parlamentarnych (tzw. racjonalizacja), stworzeniu instytucjonalnych gwarancji ochrony konstytucji (zwłaszcza sądownictwo konstytucyjne), a także - a może nawet przede wszystkim - pełniejszym zapisaniu praw i wolności jednostki oraz procedur ich ochrony. W tej ostatniej dziedzinie zaczęły się też rozwijać regulacje prawa międzynarodowego - dla Europy szczególne znaczenie miała Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 roku.

Te doświadczenia stały się punktem wyjścia dla tworzenia konstytucji w państwach później wychodzących z systemu totalitarnego: Grecji (1975), Portugalii (1976). Hiszpanii (1978), a poczynając od 1989 roku - w tak zwanych nowych demokracjach czy systemach postkomunistycznych: w Chorwacji, na Litwie, w Buł-:uni. Rumunii. Macedonii. Słowenii (1991), Estonii. Słowacji, Czechach (1992), Rosji (1993), na Białorusi (1994), Ukrainie (1996), w Polsce (1997), Albanii (1998);

Węgry nie zakończyły jeszcze prac nad nową konstytucją, a Łotwa przywróciła ■ c konstytucji z 1922 roku. wprowadzając jednak liczne uzupełnienia. Proces enia nowych konstytucji zaznacza się też w krajach o stabilnym systemie de-- -a:\cznym: w Szwajcarii (1999) i Finlandii (1999).

- N . ' na ewolucja pozwala na dokonanie jeszcze jednego podziału konstytucji, :ie oróżniema konstytucji stabilnej (zwłaszcza Stany Zjednoczone, gdzie . - ~ ' ązt. e już ponad dwustu lat) od konstytucji zmiennej (zwłaszcza Fran-m czasie obowiązywało trzynaście kolejnych aktów konstylucyj-_    i n;e jest więc konieczną przesłanką demokratyzmu systemu

- •    • ,.c Fr.:r.^ >. ale ma niewątpliwe znaczenie dla kształtowania się

jjł. " - .    .    .- .. rr.::u konstytucji jako tworu ponadczasowego i niety-

..    -_r • c_wc> Nie można jednak zapominać, że owe najstarsze

..    • _    tnym rewizjom i nowelizacjom (Belgia, Norwegia),

' ~ i    Z r_- nych gdzie uchwalono dotąd tylko dwadzieścia sześć