31 (70)

V

Konstytucja i inne źródła prawa konstytucyjnego

I. Istota i pojęcie terminu „ konstytucja ”

19. Pierwotne znaczenie pojęcia konstytucja (łac. constitutio) odnosi się do urządzenia, układu, organizacji, natury i bywa używane na przykład dla określenia stanu czyjegoś organizmu. W polskiej tradycji prawnej terminem tym określano uchwały Sejmu (i stąd. dla odróżnienia od zwykłej uchwały sejmowej, akt z 3 maja 1791 roku - dzisiaj zwany Konstytucją 3 maja - nazwano wówczas bardziej uroczystym mianem „ustawa rządowa”). Już jednak od XVIII wieku na świecie zaczęto używać pojęcia „konstytucja” dla aktu określającego podstawy ustrojowe państwa, i w tym znaczeniu słowo to funkcjonuje dzisiaj w większości języków naszego kręgu kulturowego.

Pierwsze konstytucje powstawały jako element ograniczenia władzy monarszej -spisanie zasad organizacji i funkcjonowania aparatu państwowego miało uniemożliwić powrót do absolutyzmu i zapewnić pewną równowagę między władzami. Od samego początku przypisywano więc konstytucji nie tylko walor organizacyjny (konstytucja jako opis ustroju władz państwowych i zasad ich funkcjonowania), ale też walor gwarancyjny (konstytucja jako wyznaczenie granic, poza które władze te nie mogą wykraczać). Nawiązywano w ten sposób do koncepcji umowy społecznej, traktując konstytucję jako pisany wyraz tej umowy. Od początku było jasne, że konstytucja regulować ma ustrój władz państwowych, co do innych natomiast materii zarysowywały się pewne niejasności. W pierwszym rzędzie spierano się o to, czy konstytucja ma także regulować prawa i wolności obywateli (relacje jednostka - władza państwowa). Silne w tym okresie wpływy koncepcji prawa naturalnego sugerowały. iż prawa i wolności przynależą do ponadpozytywnego systemu normatywnego, a normowanie ich w konstytucji (akcie prawa stanowionego) może deprecjonować ich rangę i znaczenie. Tym kierowali się twórcy amerykańskiej konstytucji z 1787 roku, którzy niemal całkowicie pominęli prawa i wolności obywatela w jej oryginalnym tekście. Jednak już kilka lat później uchwalono w USA Deklarację Praw stanowiącą zespół poprawek uzupełniających konstytucję i dotyczących praw i wolności jednostki. Także we Francji Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku do dziś pozostała podstawowym dokumentem traktującym o tych zagadnieniach, a kolejne konstytucje koncentrowały się na zagadnieniach ustrojowych państwa.

Stopniowo jednak przewagę zyskiwało przekonanie, że prawa i wolności stanowią integralny element konstytucji - było to logiczne, jeśli chciało się akcentować