46 (43)

46_Konstytucja i inne źródła prawa konstytucyjnego

Model amerykański (którego podstawą pozostaje do dzisiaj orzeczenie Marburv v. Madison z 1803 roku) został przejęty w licznych systemach ustrojowych. Najpierw    c>

(połowa XIX wieku) utorował sobie drogę do krajów Ameryki Łacińskiej, potem    ni

znalazł zastosowanie na dawnych terytoriach brytyjskich (Kanada, Australia. Indie.    w

a także Izrael), a w'ynik II wojny światowej nie pozostał bez wpływu na jego przyjęcie    Ni

w Japonii. Nie budził on natomiast większego zainteresowania w Europie (przez cały    tyl

wiek XIX zdominowanej przez koncepcje francuskie i niemieckie) oprócz Grecji,    od

niektórych krajów skandynawskich i Portugalii, gdzie sądy (Sąd Najwyższy) zyskały prawo kontroli konstytucyjności ustaw.    fui

Dopiero po I wojnie światowej pojawił się - wiązany zw ykle z austriackim uczonym.    są

Hansem Kelsenem - drugi model sądowej ochrony konstytucji, określany mianem „kon-    szc

trola skoncentrowana”. Jego podstawową cechą jest istnienie szczególnego sądowego (lub    zw

quasi-sądowego) organu - trybunału (sądu) konstytucyjnego, który jest wyłącznie właści-    sec

wy do orzekania o zgodności ustaw z konstytucją. Sądy pozostałe mogą jedynie zwracać    do

się do trybunału konstytucyjnego o rozstrzygnięcie, samodzielnie natomiast rozstrzygnięć    czt,

takich nie mogą wydawać. Kontrola konstytucyjności ustaw dokonywana jest nie tylko    Po

przy okazji rozpatrywania spraw indywidualnych (tzw'. kontrola konkretna, inicjowana    na

przez sądy w formie pytań prawmych), ale też z inicjatywy niektórych organów' państwo    kw.

wych (prezydent, rząd. ombudsman, a także grupy deputowanych do parlamentu), które    cyji

mogą zwracać się o orzeczenie trybunału konstytucyjnego, nawet jeżeli problem konstytu-    czy

cyjności ustawy nie pojawił się w żadnej konkretnej sprawie (tzw. kontrola abstrakcyjna).    z 2i

Orzeczenie trybunału konstytucyjnego o nickonstytucyjności ustaw-y powodu je jej uchylę-    kon

nie (tzw. skutek erga omnes). a więc ostateczne usunięcie z systemu prawa.    roz’

Model ten ukształtował się najpierw' w Austrii i Czechosłowacji (1920), w okre-    cyjr

sie międzywojennym nie był jednak szerzej przyjęty. Dopiero po II wojnie światowej    ma.

okazał się dobrze odpowiadać zapotrzebowaniu na tworzenie nowych systemów    jak

ochrony praworządności. Trybunały konstytucyjne pojawiły się waęc najpierw' w' pań-    zow

stw^rach, które wojnę przegrały (RFN. Włochy, Austria), potem w' krajach wyzwalają-    w s_'

cych się z różnego rodzaju dyktatur (Hiszpania, Portugalia, a po 1989 roku - niemal    ma ;

wszystkie kraje dawnego bloku radzieckiego); stopniowo stały się one standardem dla    no p

współczesnych państw Europy (naw-et we f rancji utworzono w 1958 roku Radę Kon-    istni

stytucyjną, znacznie dzisiaj przypominającą typowy sąd konstytucyjny). W tym nurcie rozwiązań znalazła się też Polska, gdzie Trybunał Konstytucyjny utworzono juz    kon:

w 1985 roku, ale pełnię kompetencji przyznała mu dopiero konstytucja z 1997 roku.    wa i

IV. Inne źródła prawa konstytucyjnego    non

nom

34. Konstytucja jest w każdym kraju podstawowym, ale me jedynym źródłem    dany

prawa konstytucyjnego. Jeżeli pod pojęciem tych źródeł rozumieć bow iem akty nor-    praw

matywme. w których zawarte są normy należące - z uwagi na swój przedmiot - do    nom

prawa konstytucyjnego, to w konstytucji nie można, oczywiście, zapisać wszystkich    one \

takich norm. Znajdują one miejsce w innych aktach normatywnych, akty te mają jed-    PolsI

nak - z jednym wyjątkiem - niższą moc prawmą otbkonstytucji. a tym samym muszą pozostawać z nią w' zgodzie.    treść.