32 (72)

32

Konstytucja i inne źródła prawa konstytucyjnego

znaczenie konstytucji jako aktu wyznaczającego granice działania państwa i jego organów. Ukształtowało się też przekonanie, że każde państwo demokratyczne musi mieć konstytucję, co określa się mianem zasady konstytucjonalizmu. Zasada ta oznacza jednak nie tylko konieczność istnienia konstytucji, ale też obecność mechanizmów zapewniających jej przestrzeganie i bezpośrednie stosowanie.

20. Współczesny konstytucjonalizm zna wiele rodzajów konstytucji i tylko przykładowo należy wskazać podziały najważniejsze.

A.    Pierwszy z nich to podział na konstytucje pisane (a więc ujęte w formę aktu lub aktów normatywnych) i konstytucje niepisane (a więc oparte na prawie zwyczajowym. konwenansach konstytucyjnych i precedensach sądowych). Konstytucja pisana jest zjawiskiem typowym - tylko w Wielkiej Brytanii (i przez pewien czas w Izraelu) nie ma konstytucji pisanej, ale jest to wynikiem specyfiki brytyjskiej i nie stanowi wzoru dla innych państw.

B.    Konstytucje można podzielić także na konstytucje sztywne i konstytucje elastyczne. Kryterium stanowi moc prawna konstytucji w stosunku do ustaw zwykłych: konstytucja sztywna, to taka. która ma wyższą moc prawną od ustaw zwykłych (w konsekwencji ustawy te nie mogą zmieniać konstytucji i muszą być z nią zgodne - wokół tej zasady powstało tzw. sądownictwo konstytucyjne); konstytucja elastyczna to taka. którą zmienia się w takim samym trybie jak ustawy (w konsekwencji nie jest ona chroniona przed ingerencją ustawodawcy, a samo wyodrębnienie konstytucji opiera się na kryterium materialnym - treści regulacji, a nie formalnym - mocy prawnej regulacji). Konstytucja sztywna jest zjawiskiem typowym, konstytucje elastyczne należą do rzadkości (oczywiście Wielka Brytania, Włochy przed 1 wojną światową).

'liżecie kryterium dzieli konstytucje na jednolite i złożone. Te pierwsze uj-muią całą materię konstytucyjną w jednym akcie (co jest współcześnie zjawiskiem typowym), te drugie składają się z kilku aktów, z których każdy reguluje pewien wycinek materii konstytucyjnej. Przykładu konstytucji złożonej dostarczała tak zwana III Republika Fruncuska (1875-1940), opierająca organizację aparatu państwowego na kilku wycinkowych ustawach konstytucyjnych; widoczne jest to również w niektórych państwach nordyckich (Szwecja, Finlandia do 1999 roku), a także w Izraelu. Kanadzie czy Czechach. Również Polska w latach 1992-1997 (gdy obok Małej Konstytucji obowiązywały utrzymane w mocy dawniejsze przepisy konstytucyjne oraz ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji) miała konstytucję złożoną, co jednak było pomyślane jako prowizorium (podobnie zresztą jak w latach 1947-1952) i rodziło liczne trudności w praktyce.

D. Niekiedy też przyjmuje się kryterium historyczne i rozróżnia się poszczególne generacje konstytucji. W przypadku konstytucji do dziś obowiązujących najstarsza jest Konstytucja USA z 1787 roku, niewiele ustępuje jej Konstytucja Norwegii z 1814 roku i Konstytucji Belgii z 1831 roku; nie można też zapominać o francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela (1789), którą traktuje się dziś jako element obowiązującej konstytucji. Przez cały XIX wiek konstytucje pojawiały się i znikały w Europie Zachodniej i na kontynencie amerykańskim. Do najbardziej istotnych należy zaliczyć zespół ustaw konstytucyjnych z 1875 rok^i. dających podstawy ustrojowe III Republiki Francuskiej i obowiązujących do 1940 roku. Konstytucję Rzeszy Nie-

m

4

zv

C;

z

ne

sb

m

sit,

ty<

zv

Pi'

Ni

w

Cl

ko

lei

tu<

a i

jet

jat

K<

stv

(1*

de

ga

Rr

tyl

mi

uc

ITU

a i ko cja ny< (n; aut kał koi nat