40 (47)

40 Konstytucja i inne źródła prawa konstytucyjnegz

usunął w cień koncepcje prawa natury: kolejnego ich odkrycia dokonano po II wojnie światowej, orientując je też na prawa człowieka, a zwłaszcza na jego godność. Także po 1989 roku, w naszym rejonie Europy często powoływano się na prawo natury.

Konstytucja pisana i zasady prawa natury stanowią byty o zupełnie odrębnym charakterze, nawet jeżeli treści (wartości) z nich wynikające w pewnym stopniu się pokrywają. Choć nie ulega wątpliwości, że zasady prawa natury (pod warunkiem osiągnięcia zgody co do ich zdefiniowania) mają charakter nadrzędny nad decyzjami pozytywnego ustawodawcy, to nie ma potrzeby zapisywania tej nadrzędności w samej konstytucji, bo konstytucja stanowi element odrębnego systemu normatywnego. Nie ma natomiast przeszkód, by pisany tekst konstytucji odwoływał się do owych zasad -wystarczy wskazać fragmenty Wstępu do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej mówiące o „[...] przyrodzonej godności człowieka, jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi” czy art. 30 wskazujący na .,[...] przyrodzoną i niezbywalną godność człowieka”. W ten sposób aksjologia prawa natury zostaje niejako zaproszona do współokreślenia systemu wartości wynikających z konstytucji. Gdyby zaś pojawił się zasadniczy konflikt między tą aksjologią a rzeczywistością konstytucyjną, prawo natury umożliwia sięgnięcie do ius resislentli. bo za niepisaną zasadę prawa konstytucyjnego można uznać prawo obywateli do oporu wobec tyranii.

Ogólne zasady prawa międzynarodowego kształtowały się przez stulecia, ale dopiero w ostatnim półwieczu odniesiono je bezpośrednio do prawa wewnętrznego, co znalazło pierwszy dramatyczny wyraz w procesie norymberskim. Po U wojnie światowej zaczęły się rozwijać procesy kodyfikacji praw człowieka w prawie międzynarodowym. W perspektywie dzisiejszej nic ulega wątpliwości, że podstawowe międzynarodowe standardy praw człowieka muszą być uwzględniane i szanowane przez ustawodawcę konstytucyjnego. Mimo iż niemal wszystkie konstytucje przyznają sobie nadrzędność wobec umów międzynarodowych (zob. art. 188 pkt 1 konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku), to jednak stopień międzynarodowych powiązań, zwłaszcza w Europie, jest na tyle silny, że państwo demokratyczne nie może sobie pozwolić na odstępstwa od owych standardów, nawet w konstytucji. Podobnie, choć jeszcze nie tak wyraźnie, zarysowuje się w prawie międzynarodowym konieczność szanowania przez narodowe konstytucje pewnych ogólnych standardów demokratycznego systemu rządów (istnienie parlamentu, regularne wybory, odpowiedzialność władzy wykonawczej, niezawisłość sądów).

///. Obowiązywanie konstytucji

28. Skoro konstytucja jest ustawą, to ma charakter aktu normatywnego, a co za tym idzie - jest aktem powszechnie obowiązującym. Konstytucja wiąże więc wszystkie organy władzy publicznej i wszystkich obywateli - podmioty te mają obowiązek przestrzegania konstytucji, to znaczy zarówno powstrzymania się od działań sprzecznych z konstytucją, jak i podejmowania działań służących realizacji postanowień konstytucji. Specyfika konstytucji jako ustawy zasadniczej zarysowuje się na tle:

-    struktury i charakteru prawnego przepisów konstytucji,

-    zasad i form stosowania konstytucji,    ,

-    gwarancji przestrzegania konstytucji.

k

ii

d

(;

Zt

bt

jc

tu

(n

na

w

.PU-

do

P‘>

pn

dzi

do

ny.

pot

toż'

czę

lyw

czy

ino;

cyjr

okrt

co ■

pra\

więi

wici

gent

szcz

aksjt

kszu

Pow:

aksji

temu

możn

pewit