42 (42)

42 Konstytucja i inne źródła prawa konstytucyjnego

nie takich choćby pojęć, jak „sprawiedliwość”, „równość” czy „godność”. W tym też punkcie zarysowuje się związek tekstu konstytucji z innymi systemami normatywnymi (prawem natury, ogólnymi zasadami praw'a międzynarodowego czy standardami współczesnego konstytucjonalizmu), bo z tych właśnie systemów czerpany będzie materiał dla określenia znaczenia i skutków' zasad zapisanych w konstytucji.

Po drugie, skoro zasady konstytucyjne pełnią rolę jak gdyby otwarcia tekstu konstytucji ku innym, pozapozytywnym normom i wartościom, to nadaje to konstytucji charakter bardziej elastyczny i pozwala jej dostosowywać się do zmieniającej się rzeczywistości społeczno-politycznej. Interpretacja pisanych norm konstytucyjnych może ulegać zmianie, stosownie na przykład do zmian w rozumieniu pojęcia „sprawiedliwość”, „równość” czy „godność”. W tym tkw'i źródło długowieczności niektórych konstytucji, a zwłaszcza amerykańskiej.

Po trzecie, zasady konstytucyjne wyznaczają ogólny kontekst interpretowania i stosowania norm konstytucyjnych o bardziej szczegókwym charakterze. W tym sensie można więc mówić o pewnej wewnętrznej hierarchii unormowań konstytucyjnych. bo zasadom należy przyznać rangę szczególną, a pozostałe postanowienia należy interpretować w taki sposób, by owym zasadom nadać najpełniejszy zakres realizacji. W niektórych konstytucjach rola zasad znajduje też potwierdzenie formalne, na przykład przez ustanowienie zakazu zniesienia czy zmiany niektórych zasad (tzwc postanowienia niezmienialne w' konstytucjach RFN, Francji czy Włoch - tej techniki nie przyjęto w polskim prawie konstytucyjnym) bądź też poddanie niektórych zasad szczególnemu, utrudnionemu trybowi zmiany (zob. np. art. 235 ust. 5 i 6 konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku).

Rozróżnienie norm i zasad jest przede wszystkim rzeczą doktryny i orzecznictwa -postanowienia konstytucji rzadko dają temu w'yraz formalny, niekiedy też bardzo trudno jest wyznaczyć precyzyjną granicę między nimi. W polskiej tradycji ustrojowej zakłada się, że wszystkie postanowienia konstytucji, niezależnie od sposobu ich sformułowania, mają charakter normatywny - konstytucja nie powinna zawierać deklaracji politycznych pozbawionych jakichkolwiek treści prawnych. Z tego punktu wadzenia nie wszystkie postanowienia obecnej konstytucji sąjednak zredagowane w sposób właściwy.

30. Niektóre konstytucje, na przykład USA, Francji czy Niemiec, rozpoczynają się od krótszych lub dłuższych wstępów, tak zwanych preambuł, w innych krajach, na przykład Włochy, z tego zrezygnowano. Celem wstępu jest wskazanie historycznych i politycznych podstaw konstytucji, umieszczenie jej w tle tradycji ustrojowej danego państwa i wydarzeń, które towarzyszyły przyjmowaniu konstytucji. Wstęp wyraża W' ten sposób konstytucyjną tożsamość państwa, stanowiąc jedną z podstawowych wskazówek dla odnalezienia systemu wartości, na których ta tożsamość się opiera, a więc określa kierunki i sposoby wykładni dalszych postanowień konstytucyjnych. Taki charakter wstępu sprawia, że nie wszystkim jego sformułowaniom da się przypisać treść normatywną (i dlatego wstęp nie jest ujmowany w formie kolejnych artykułów, tak jak pozostała treść konstytucji). W tym sensie stanowi wyjątek od zasady normatywności konstytucji, która wymaga, by wszystkie postanowienia zawarte w tekście ustawy zasadniczej miały charakter normatywny. to znaczy mogły służyć jako budulec dla formułowania norm prawnych. Nie neguje to jednak znacze-

. .K< I