3greka

14 Wprowadzenie

gest, ta osobliwość wyróżniająca już bohaterów Homeryckich, by)a jak powitanie dawnych dziedziców tej ziemi, którzy niby umówionym znakiem stwierdzali, że istotnie znajduję się w ich kraju,

(J.Parandowski, Dwie Wiosny: W Atenach, w: Pisma wybrane, Warszawa 1955, str.356~557)

Pismo

Grecy dwukrotnie w swoich dziejach „uczyli się pisać”. Wspomniane na początku tabliczki gliniane wypalone w pożarach pałaców minojskich i mykeń-skich zapisane są pismem sylabicznym, tzw. linearnym B, które przejęli Grecy od starszego od siebie ludu, osiadłego na Krecie na długo przed ich przybyciem. Lud ten stworzył na wyspie własną, oryginalną, niezwykle wysoką cywilizację, którą jej odkrywca, angielski archeolog, sir Arthur Evans, nazwał od mitycznego władcy Krety, Minosa, minojską.

* Ów pierwszy, zapożyczony przez greckich przybyszów, którzy dotarli na Kretę ok. XVI w. p.n.e., syiabariusz liczył 87 znaków oznaczających bądź pojedyncze samogłoski, bądź ich połączenia ze spółgłoskami. Pismo linearne B nie przetrwało jednak upadku kultury mykeńskiej. Z okresu ponad czterystu lat (Xn w. - VIII w.p.n.e.) łopata archeologa nie dobyła z ziemi ani jednego dowodu piśmienności Hellenów.

Dopiero w końcu IX w.p.n.e. Grecy „pożyczyli” sobie system pisma po raz drugi, tym razem od ludów semickich. Stało się to za pośrednictwem Fenicjan (sami Grecy nazywali swoje litery „fenickimi” - <j>OLVLX£la yga[410x01. Tradycja mityczna głosiła, że przywiózł je Kadmos, założyciel Teb, syn króla Tyru, gdy poszukując swej siostry Europy, porwanej przez Zeusa, zawędrował do Grecji).

Nowy system był nieporównywalnie prostszy i tym samym łatwiejszy do opanowania. Zamiast skomplikowanego sylabariusza proponował znacznie mniejszą liczbę znaków na oznaczenie poszczególnych fonemów. Pismo alfabetyczne stało się więc szybko dostępne nie tylko dla zamkniętej kasty zawodowych skrybów, lecz dla każdego, kto zadał sobie trud jego poznania. Przyjęcie alfabetu oznacza prawdziwy początek powszechnej „demokratycznej” literatury greckiej, a zarazem kres długiej tradycji epiki ustnej wędrownych śpiewaków.

Alfabet semicki nie miał oddzielnych oznaczeń samogłosek, Grecy przystosowali go więc do swoich potrzeb wykorzystując niektóre oznaczenia spółgłosek.

I tak aleph stało się alfą - a, ain omikronem - o, litery heth użyto do oznaczenia długiego e, paralelnie wprowadzono omegę - co dla długiego o. Grecy dodali także znaki 4> ' X dla spółgłosek aspirowanych oraz oddzielny znak dla grupy spółgłoskowej i|i. Każde państwo greckie przystosowywało zresztą alfabet do potrzeb swojego lokalnego dialektu (np. Grecy z Italii południowej używali y dla oznaczenia grupy spółgłoskowej ks, stąd później u Rzymian x = h).

W szkole greckiej. Z kyliksu czerwonofigurowego Malarza Durisa, ok. 480 r. p.n.e., Berlin,

Staatliche Museen.

Alfabet

Klasyczny alfabet grecki, przyjęty przez Ateny w 403 r. p.n.e., liczy 24 znaki.

A	a	d?ujxx	a, S	N	V	vv	n
B	P	|3fjxa	b	2	5	|I (|et)	ks
r	y	yappa	g	o	o	O piXQÓV	0
A	b	Śelra	d	n	Jt	ju (jret)	P
E	e	e t|xXóv	e	p	0	Q(b	r
Z	c	|fjTa	dz (zd)	2	a, ę, c	oiypa	s
H	11	r\za	e	T	T	tao	t
0	e	Gfjra	th	Y	u	u rjukór	u, u
I	i	Ltota	I, I	$	<ł>	<j)l (c|)eX)	ph
K	X	xdnjra	k	X	X	Xi (X«i)	ch
A	X	kappóa	I	W	V	rpt (tjiei)	ps
M	P	pń	m	Q	O)	d> peya	0

Znak ę stawia się tylko na końcu wyrazu, np. xóapoę. Sigma bywa też oznaczana znakiem c („sigma łunarna”), zarówno w środku jak i na końcu wyrazu.

Przed tylnojęzykowymi y, x, % zamiast v pisze się y, np. ayyekoę (czyi. angelos).

Tabela nie zawiera znaku podwójnej gammy f, czyli digammy, oznaczającej nie wymawiany już w epoce historycznej dźwięk „u” (por. lac. vinum), ani też tych (zapożyczonych z alfabetu fenickiego, znaków, które później używane były przez Greków dla oznaczenia liczb: stigma ę = 6, koppa ? = 90, sampi ^ = 900. Oprócz samogłosek pojedynczych greka ma także dwugłoski, inaczej dy-ftongi, czyli połączenia dwóch samogłosek wymawianych jakby, jednym tchem”,