450

‘uczy w szkole’), jeździectwo (ktoś uprawia jeździectwo ‘jeździ na koniu’), podobnie zbieractwo, szperactwo ‘zbieranie, szperanie’, próżniactwo ‘próżnowanie’. Jeśli podstawami są wyrazy motywowane przez czasowniki, derywat nawiązuje wprost do czasownika (por. NA dewerbalne, s. 397): próżniactwo ‘próżnowanie’, szkodnictwo ‘szkodzenie’, ratownictwo ‘ratowanie’, uczestnictwo ‘uczestniczenie’.

Derywaty z formantem -eria mają bądź znaczenia wyraźnie czynnościowe, jak szarlataneria, bądź też określają zachowanie lub też dyspozycje do tych zachowań, postawy: donkiszoteria, donżuaneria, bigoteria.

Derywaty od zawodowych nazw wykonawców oznaczają zawody (introligatorstwo, kowalstwo, stolarstwo, ślusarstwo, zlotnictwo itp.) i jednocześnie dziedziny działalności (łowiectwo, leśnictwo, piosenkarstwo). W wielu wypadkach nazwa motywowana jest podstawowo nie przez nazwę wykonawcy zawodu, ale przez rzeczownik oznaczający obiekt (wytwór) działania, np. lalkarstwo, pończosznictwo ‘dział przemysłu zajmujący się wyrobem lalek, pończoch’, rolnictwo, ogrodnictwo, sadownictwo ‘dział gospodarki (wiedzy) dotyczący uprawy orli, ogrodu, sadu’, Iniarstwo, przędzalnictwo ‘obróbka lnu, przędzy', włókiennictwo ‘dział przemysłu wytwarzający wyroby z włókna’, muzealnictwo, bibliotekarstwo, więziennictwo ‘dziedziny kultury, organizacji życia, których przedmiotem są muzea, biblioteki, więzienia’ itp.

(3)    Nazwy stanowisk i urzędów

Rzeczowniki oznaczające osoby obdarzone tytułami stanowią podstawy dla nazw stanowisk zajmowanych przez te osoby bądź też nazw tytułów: profesura ‘stanowisko, tytuł profesora’, asystentura, adiunktura ‘stanowisko asystenta, adiunkta’, prezesura ‘stanowisko prezesa’. Ogranicza się to głównie do tytułów naukowych lub zawodowych. Poza formantem -ura (25 w SJPD) funkcjonują rzadziej inne formanty, np. -stwo (dyrektorstwo, por. Otrzymał dyrektorstwo, ambasadorstwo), -at (konsulat, wikariat).

(4)    Nazwy doktryn

Są one bardzo złożone semantycznie, oznaczają zespół poglądów tworzących pewną całość (doktrynę), nazwany najczęściej przez wskazanie na twórcę kierunku, filozofa, od którego biorą początek główne idee (marksizm, leniniznt, tomizm, towianizm, wrońskizm), bądź też przez wskazanie na pojęcie reprezentatywne (hasłowe) dla danego kierunku: rasizm, mistycyzm, naturalizm, emoc-jonaliznt, seksualizm. Wiele nazw doktryn ma motywację osłabioną, są w całości zapożyczeniami i tylko wtórnie łączy się je z innymi wyrazami obcego pochodzenia (racjonalizm, utylitaryzm, nacjonalizm) bądź też rozumiane są dzięki znajomości łaciny (egalitaryzm, realizm).

4.2.10. Derywaty mutacyjne prefiksalne

Do klasy tej należy parę grup: formacje z anty- typu antycyklon ‘układ ciśnienia o cechach przeciwnych niż cechy cyklonu’, antykadencja ‘człon frazy intonacyjnej o cechach przeciwnych wobec kadencji’, a także nazwy ciał przeciwdziałających temu, na co wskazuje temat słowotwórczy, np. antychlor.

450