4

13. Siateczka śródplazmatyczna

Ogólna struktura siateczki śródplazmatycznej • Siateczka ziarnista (szorstka) • Związek rybosomów z siateczką • Peptyd sygnałowy • Cząsteczka rozpoznająca sygnał (SRP) • Miejsce translokacji i transport przez błonę białek wydzielniczyęh • Wbudowywanie w błonę białek integralnych • Białka wnętrza siateczki (rezydujące) • Przemiany współ¹ i potranslacyjne białek w siateczce śródplazmatycznej • Odcięcie odcinka sygnałowego • N-glikozyłacja • Fałdowanie peptydów • Degradacja białek z błon i wnętrza siateczki • Błony siateczki • Skład biochemiczny i własności błon siateczki • Układy enzymatyczne siateczki i główne procesy metaboliczne w niej zachodzące • Zmienność składu błon siateczki • Wyspecjalizowane obszary i szczególne formy siateczki

Ogólna struktura siateczki śródplazmatycznej

-tóe&plemjoikft^óhociaż istnienie siateczkowatej struktury cytoplazmy komórek sygnahzoWł! już od końca ubiegłego wieku, dopiero niedawno potwierdzono jej obecność w żywych komór-kach stosując lipofilny, kationowy barwnik fluorescencyjny (jodek 3, 3’ diheksy Iokarbocyaniny).

Tabela 13.1. Porównanie składu procentowego białek i lipidów błon siateczki śródplazmatycznej, aparatu Golgiego i błony komórkowej¹

Składnik błony	Siateczka śródplazmatyczna	Aparat Golgiego	Błona komórkowa i
Białka	70%	60%	50% 1
Lipidy	30%	40%	50%
z tego:			I
Fosfatydylocholina	45%	30%	20% 1
Fosfatydyloetanoloamina	30% \	25%	20%
Fosfatydyloseryna	10%	5%	5%
Fosfatydyłoinozytol	5%	" 5%	5%
Sfingomielina	5%	15%	20%
Glikolipidy	0	7	5% 1
Cholesterol	5%	ok. 20%	25% ł

JSiateczkatUwerronadesf-gfeSPłaszczonych zbiorników (cystern) oraz bogato rozgałęzionych, rurek Itubui) ograniczonych.błona-o grubości około 5’SnTiłĄczących,się,Se.sobą w je3en układ wzestrzeimy. Długość cystern może być mierzona w mikrometraęh,ppdczasgdy grubość (szero-koićśwkrła) rzadko przekracza 300 nm. Rurki mają średnicę 30-300 nm,a na przekrojach

Rys. 13.1. Schemat ilustrujący przestrzenne formy siateczki śródplazmatycznej: a — siateczka ziarnista, b — siateczka gładka

poprzecznych mogą wyglądać jak pęcherzyku-Niezależnie _ od tego, że ód różnych obszarów siateczki'odrywają się pęcherzyki o średnicy 25-500 nm/obraz taki jak pęcherzyki dają także w mikroskopie elektronowym przecięte poprzeczne rurki. Rozmaite formy morfologiczne siateczki współistnieją obok siebie w tych samych komórkach z tym, że ostateczny kształt w jakim dostrzegamy siateczkę, w znacznym stopniu zależy od sposobu utrwalania materiału.

W obrębię siateczki śródplazmatyczneLwyróżnia się dwa główne obszary:,siateczkę szorstką Iśamistą) oraz siateczkę gładka (bezziarnistą). Siateczka ziarnista występuje zwykle w postacią, ^cjątęrn_Ł podczas,gdv siateczka gładka utworzona jest, z mrefr .irys. l -i. i i. T^zewnetTOiei. gtoplazmatycasei-powierzchni błonytgaiecakijiaiBłst&i^aiduia-sij^bosa^ żHylde jŁgrup_ach,.iako_poiisomy, tworząc układy o dużej powtarzalności, opisywalie-j-ako— spirale, szeregi, bądź rozety charakterystyczne często dla danego typu komórki.

Wzajemny stosunek ilościowy obu form siateczki jest zmienny i zależny od rodzaju procesów metabolicznych zachodzących aktualnie w komórce.

227

1

Podane wartości stanowią średnie uzyskane z wielu typów komórek i w poszczególnych przypadkach mogą się znacznie różnić.

Siateczka śródplazmatyczna stanowi najbardziej zróżnicowaną morfologicznie i najobszerniejszą spośród struktur błoniastych wewnątrz komórki (tab. 13.1). Błony wchodzące w skład siateczki stanowią aż 50% wszystkich błon komórki, a obszar przez nie ograniczony obejmuje ponad 10% jej objętości.