4

13. Siateczka śródplazmatyczna

Ogólna struktura siateczki śródplazmatycznej • Siateczka ziarnista (szorstka) * Związek rybosomów z siateczką • Peptyd sygnałowy • Cząsteczka rozpoznająca sygnał (SRP) • Miejsce translokacji i transport przez błonę białek wydzielniczych • Wbudowywanie w błonę białek integralnych • Białka wnętrza siateczki (rezydujące) • Przemiany współ- i potranslacyjne białek w siateczce śródplazmatycznej • Odcięcie odcinka sygnałowego • N-glikozyłacja • Fałdowanie peptydów • Degradacja białek z błon i wnętrza siateczki • Błony siateczki • Skład biochemiczny i własności błon siateczki • Układy enzymatyczne siateczki i główne procesy metaboliczne w niej zachodzące • Zmienność składu błon siateczki • Wyspecjalizowane obszary i szczególne formy siateczki

Ogólna struktura siateczki śródplazmatycznej

.Siateczkę śródplazmatyczna, można znaleźć we wszystkich Jłomórkach jądrzastych, z wyiafr ^aeispleianiko^cJhodaż istnienie siateczkowatej struktury cytoplazmy komórek sygnalizowano* już od końca ubiegłego wieku, dopiero niedawno potwierdzono jej obecność w żywych komórkach stosując lipofilny, kationowy barwnik fluorescencyjny (jodek 3,3’ diheksylokarbocyaniny);

Tabela 13.1. Porównanie składu procentowego białek i lipidów błon siateczki śródplazmatycznej, aparatu Golgiego i błony komórkowej*

Składnik błony	Siateczka śródplazmatyczna	Aparat Golgiego	Błona komórkowa, j
Białka	70%	60%	50% ^: |
Lipidy	30%	40%	50% 1
z tego: Fosfatydylocholina	45%	30%	20% 1
Fosfatydyloetanoloamina	30% \	25%	20% 1
Fosfatydyloseryna	10%	5%	5% I
Fosfatydyloinozytol	5%	5%	5% I
Sfmgomielina	5%	15%	20% I
Glikolipidy	0	7	5% 1
Cholesterol	5%	ok. 20%	25% 1

* Podane wartości stanowią średnie uzyskane z wielu typów komórek i w poszczególnych przypadkach mogą się znacznie różnić.

Siateczka śródplazmatyczna stanowi najbardziej zróżnicowaną morfologicznie i najobszerniejszą spośród struktur błoniastych wewnątrz komórki (tab. 13.1). Błony wchodzące w skład siateczki stanowią aż 50% wszystkich błon komórki, a obszar przez nie ograniczony obejmuje ponad 10% jej objętości.

_ SiateczkŁiŁtwerayna-tea^zestłłaszczonych zbiorników (cystern) oraz bogato rozgałęzionych rurek (tubull ograniczonvchiłłona.o grubości około 5 nm f-taczących.sig.Łe sobą w jeden układ DKestrzenny. Długość cystern może być mierzona w mikrometraQh_sp,odczas_gdy grubość (szero

kość światła) rzadko przekracza 300 nm. Rurki mają średnicę^30-300 nm, a na przekrojach poprzecznych mogą wyglądać jak pęcherzykuNi^ależnie.od tego,'że ód różnych obszarów siateczki'ódiywlją się pęcherzyki o średnicy 25-500 nm,'obraz taki jak pęcherzyki dają także w mikroskopie elektronowym przecięte poprzeczne rurki. Rozmaite formy morfologiczne siateczki współistnieją obok siebie w tych samych komórkach z tym, że ostateczny kształt w jakim dostrzegamy siateczkę, w znacznym stopniu zależy od sposobu utrwalania materiału.

W ohręhie siateczki śródplazmaty.(ąnejjggóżnjaj

Rys. 13.1. Schemat ilustrujący przestrzenne formy siateczki śródplazmatycznej: a — siateczka ziarnista, b — siateczka "gładka

fejąrnistą) oraz siateczkę gładka (bezziamista). Siateczka ziarnista występuje y.wykle w póstacT cystern, podczas gdv siateczka gładka utwoizoąa_jest_7. mręfc(rysi* l-j-fiTNazewnętrznei. E£toplazmatvcaaei-poMdfirzchni błony^iai^kSmawitej znajdnjŁsięryhosnray.^y^pgąone żayk]e._vŁgrupach,„takQ_no.lisomy.. tworzac układy o dużej powtarzalności, opisy w&ie-jake-spirale, szeregi, bądź rozety charakterystyczne często dla danego typu komórki.

Wzajemny stosunek ilościowy obu form siateczki jest zmienny i zależny od rodzaju procesów metabolicznych zachodzących aktualnie w komórce.

227