5 freud 3

Popęd ten jako pęd ku śmierci działając na wewnątrz pozostaje niemy; ujawnia się dopiero wówczas, gdy jako popęd destrukcyjny skierowany zostaje na zewnątrz. Wydaje się koniecznością dla utrzymania indywiduum, by tak się stało. System mięśniowy służy temu uzewnętrznieniu. Z powstaniem superego pokaźne zasoby popędu agresywnego zostają zamknięte wewnątrz ego i działają tam autodcstrukcyjnic. Jest to jedno z niebezpieczeństw higieny, na które człowiek się wystawia podczas swego rozwoju kulturowego. Powstrzymanie agresji jest w ogóle niezdrowe, działa chorobotwórczo (urazy). Przejście zahamowanej agresji w autodestrukcję, poprzez skierowanie agresji na swą własną osobę, demonstruje często osoba w ataku wściekłości, gdy targa się za włosy, bije pięściami po twarzy, choć jasne jest, że tak właśnie chętnie traktowałaby kogo innego. W każdych warunkach część popędu autodcstrukcyjncgo pozostaje we wnętrzu indywiduum, aż wreszcie popęd ten doprowadza do śmierci jednostki. Udaje się to dopiero wtedy, gdy libido indywiduum jest zużyte lub niekorzystnie ustawione. Tak więc ogólnie przypuszczać można, że indywiduum umiera na skutek swych wewnętrznych konfliktów', gatunek natomiast na skutek swej bezskutecznej walki przeciw światu zewnętrznemu, gdy ten zmienia się w sposób, któremu nie może sprostać przystosowanie się uzyskane przez gatunek.

[...] W dalszym ciągu tych wywodów zajmuję więc punkt widzenia, że skłonność do agresji jest pierwotnym, samodzielnym ludzkim popędem. Stwierdzam zaś ponownie, że kultura znajduje w tej skłonności najsilniejszą przeszkodę. W ciągu tych badań narzucał nam się wielokrotnie pogląd, że kultura jest odrębnym procesem przebiegającym ponad ludzkością i ciągle jeszcze znajdujemy się pod wrażeniem tej idei. Dodajmy do tego, że jest to proces w służbie erosu, który łączy w całość odosobnione jednostki ludzkie, później rodziny, szczepy, ludy i narody. Dlaczego tak się dzieje, nie wiemy; jest to właśnie dzieło erosu. Te masy ludzkie muszą być ze sobą połączone libidalnic, sama bowiem konieczność, korzyści uzyskiwane ze wspólnoty pracy nie utrzymałyby ich razem. Temu programowi kultury przeciwstawia się jednak naturalny popęd agresywny człowieka, wrogość jednego przeciwko wszystkim i wszystkich przeciwko jednemu. Ten popęd agresywny jest potomkiem i głównym przedstawicielem popędu ku śmierci, który, jak stwierdziliśmy, występuje obok erosu, dzieli z nim władzę nad światem. I teraz, jak sądzę, sens rozwoju kultury nie jest już. dla nas niejasny. Widzimy w niej walkę między erosem a śmiercią, popędem życia a popędem destrukcji, walkę toczącą się w samym gatunku ludzkim. Wałka jest istotną treścią życia w ogóle i dlatego rozwój kultury można krótko określić jako witalną walkę gatunku ludzkiego [...]. 1 te zmagania gigantów chcą nasze niańki zastąpić bajeczkami o niebie [...]

Nieukontentowanic w kulturze

[...] Jakimi środkami posługuje się kultura, by zahamować działającą przeciwko niej agresję, unieszkodliwić ją, być może wyłączyć? Niektóre z tych metod poznaliśmy już, najważniejszej jednak jeszcze nie. Możemy badać ją, śledząc historię rozwoju jednostki. Co się z jednostką dzieje w imię unieszkodliwienia jej pragnienia agresji? Coś bardzo interesującego, czego nie mogliśmy odgadnąć, a co przecież leży bardzo blisko. Dokonuje się introjckcja, uwewnętrznicnie agresji. Zostaje ona właściwie odesłana tam, skąd przyszła, a więc zwrócona przeciwko własnemu ego. Przejmuje ją ta część ego, która jako superego przeciwstawia się reszcie i przejawia tę samą surową agresywność, którą ego chętnie zaspokoiłoby na innych osobach. Napięcie między surowym superego a podporządkowanym mu ego nazywamy poczuciem winy, a wyraża się ono jako potrzeba kary. Kultura opanowuje zatem niebezpieczną żądzę agresji osłabiając jednostkę, rozbrajając ją i nadzorując ją poprzez specjalną instancję w jej wnętrzu, jak gdyby poprzez załogę w zdobytym mieście.

O powstaniu poczucia winy psychoanalityk myśli inaczej niż inni psychologowie, choć i jemu nie jest łatwo w tej sprawie się wypowiedzieć. Przede wszystkim, gdy się pytamy, jak dochodzi do poczucia winy, otrzymujemy odpowiedź, której nic sposób się sprzeciwić: czujemy się winni (pobożni powiedzą: grzeszni), gdy uczyniliśmy coś, co uznajemy za „złe”. Potem dopiero zauważamy, jak mało daje ta odpowiedź. Być może po pewnym wahaniu dodamy, że nawet ten, kto owego zła nie uczynił, lecz tylko dostrzega u siebie zamiar takiego czynu, może się uznać za winnego. Powstaje wówczas pytanie, dlaczego zamiar przyrównywany jest w tym wypadku do jego wykonania. Oba przypadki zakładają jednakże, że już poznało się zło jako naganne, jako coś, co powinno być wyeliminowane w działaniu. Jak się dochodzi do takiego rozstrzygnięcia? Pierwotną, naturalną by tak rzec zdolność odróżnienia dobra i zła można odrzucić. Zło często nie jest czymś szkodliwym czy niebezpiecznym dla ego, przeciwnie, często jest czymś, co mu sprawia przyjemność, czego sobie życzy. W tym rozstrzygnięciu wyraża się więc wpływ obcy. On to określa, co nazywamy dobrem, a co złem. Ponieważ własne odczucia nic wprowadziłyby człowieka na tę drogę, musi istnieć motyw poddania się temu obcemu wpływowi. Motyw ten łatwo wykryć w bezradności człowieka i jego zależności w stosunku do innych; można go najlepiej określić jako strach przed utratą miłości. Jeżeli człowiek utraci miłość innego człowieka, od którego jest zależny, to traci także ochronę przed różnymi niebezpieczeństwami, przede wszystkim naraża się na niebezpie-