517

7.3. TYPY ZŁOŻEŃ ZE WZGLĘDU NA TYPY FORMANTÓW

Złożenia motywowane są przez (co najmniej) dwa leksemy, mają więc dwa tematy słowotwórcze. Formantem najczęściej jest interfiks i sufiks (dwa współformanty), np. słodk-o-wod-ny *- słodka woda. W członie drugim może nie występować współformant, np. barwoczufy.

7.3.1. Współformant interfiksalny

Interfiks występuje w trzech postaciach: -o- (mał-o-litraż-owy <— mały Utrat), -u- (dw-it-dn '-owy *- dwa dni), -0- (pół-rocz-ny <— pół roku). Jakość interfiksu jest ściśle uzależniona od klasy gramatycznej pierwszego członu.

Interfiks -o- występuje z reguły po członach przymiotnikowych (różp-o-ko-lor-owy, trzynast-o-wiecz-ny, ubiegł-o-rocz-ny, sam-o-strzel-ny) i rzeczownikowych (człek-o-kształt-ny, prawd-o-mów-ny, mroz-o-odpor-ny), choć istnieją nieliczne wyjątki (tego-rocz-ny <— tego roku, ów-czes-ny <— owe czasy, wiary-godny <- godny wiary, bote-narodzen’-owy, jaśnie-pań-ski). Złożenia z pierwszym członem liczebnikowym wykorzystują wszystkie trzy interfiksy, w tym też -o- (czter-o-kilogram-owy). Natomiast po członach przysłówkowych interfiks -o- trafia się wyjątkowo (ogóln-o-kształc-ący <— kształcić ogólnie; śniein-o-biaty <- śnieżnie biały).

W złożeniach z pierwszym członem odprzysłówkowym: szybko-strzel-ny, malo-mów-ny, blado-iółty, wysoko-wydajny -o- interpretuje się jako element należący do pierwszego tematu słowotwórczego, a interfiks jest zerowy.

W złożeniach historycznoliteracki, teoretycznoliteracki, krytycznoliteracki, historyczno-językowy dochodzi do konfliktu między motywacją a budową. Motywują je grupy dwu-rzeczownikowe (historia literatury, teoria literatury, historia języka). Nie można jednak wyróżniać interfiksu: ‘histor-yczno-język-owy. Złożenia te interpretuje się jako regularnie zbudowane z interfiksem -o-, motywowane przez przymiotniki nierównorzędne semantycznie (historyczna praca literacka <— historycznoliteracka praca) bądź przez dwa przymiotniki równorzędne semantycznie, ściślej przez szereg łączny (wydział historyczny i literacki *— wydział historyczno-literacki).

Przymiotnik białostocki z jednej strony trzeba by uznać za prosty, bo motywuje go jeden wyraz (zrost Białystok), z drugiej zaś strony skład słowotwórczy tego przymiotnika wskazuje na złożenie, bo formantem jest nie tylko sufiks, ale i interfiks -o-.

Interfiks -u- występuje wyłącznie po członach liczebnikowych (st-u-ton-owy, dw-u-dziel-ny).

Interfiks zerowy występuje jako jeden z trzech możliwych po członach liczebnikowych (pół-litr-owy, półtora-kilogram-owy, trzy-godzin-ny, trój-dziel-ny <— dzielić na troje). Poza tym występuje on regularnie po członach przysłówkowych (szybko-strzel-ny, blado-iółty).

Ze współczesnego punktu widzenia nie można sformułować zasady doboru interfiksu po członach liczebnikowych, można tylko sporządzić trzy listy liczebników łączących się z jednym z trzech interfiksów (-o-, -u-, -0-). Dobry przykład stanowi para wielo- i kilku- (wieloosobowy i kilkuosobowy, wielomiesięczny i kilkumiesięczny). Interfiks -u- występuje przy członach liczebnikowych niezłożonych (kilk-u-arkusz-owy, dw-u-akt-owy, st-u-let-ni) oraz przy niektórych złożeniach ze sto (dwustukilometrowy, trzystukUometrowy, czterystukilometrowy). Bezpośrednio z drugim członem łączą się liczebniki ułamkowe (pót-godzin-ny, ćwierć-arkusz-owy, póllora-kilomelr-owy),

517