517

73. TYPY ZŁOŻEŃ ZE WZGLĘDU NA TYPY FORMANTÓW

Złożenia motywowane są przez (co najmniej) dwa lekscmy, mają więc dwa tematy słowotwórcze. Formantem najczęściej jest interfiks i sufiks (dwa współformanty). np. słodk-o-wod-ny <- słodka woda. W członie drugim może nie występować wspólformant, np. barwoczuły.

73.1. Wspólformant interfiksalny

Interfiks występuje w trzech postaciach: -o- (mał-o-litrai-owy *- mały łiirai), •u- (dw-u-dn '-owy *- dwa dni), -O- (pół-rocz-ny +- pół roku). Jakość intcrfiksu jest ściśle uzależniona od klasy gramatycznej pierwszego członu.

Interfiks -o- występuje z reguły po członach przymiotnikowych (rótn-o-ko-lor-owy, trzynast-o-wiecz-ny, ubiegł-o-rocz-ny, sam-o-sirzel-ny) i rzeczownikowych (czJek-o-ksziałi ny, prawd-omów-ny, mroz-o-odpor-ny), choć istnieją nieliczne wyjątki (tego-rocz-ny *- tego roku, ów-czes-ny «- owe czasy, wiary-godny *- godny wiary, boie-narodzen '-owy, jaśnie-pati-ski). Złożenia z pierwszym członem liczebnikowym wykorzystują wszystkie trzy interfiksy. w tym też -o- (czter-o-kilogram-owy). Natomiast po członach przysłówkowych interfiks -o- trafia się wyjątkowo (ogóln-o-kształc-ący *- kształcić ogólnie: śnieżn-o-biały «- śnieżnie biały).

W złożeniach z pierwszym członem odprzysłówkowym: szybkostrzel ny, mało-mów-ny. Mado-ióhy, wysoko-wydajny -o- interpretuje się jako element należący do pierwszego tematu słowotwórczego, a interfiks jest zerowy.

W złożeniach historycznoliteracki, teoretyczno literacki. krytycznoliteracki, historyczno językowy dochodzi do konfliktu między motywacją a budową. Motywują je grupy dwu-rzcczownikowe (historia literatury, teoria literatury, historia języka). Nie można jednak wyróżniać intcrfiksu: histor-yczno-jęz\k-owy. Złożenia te interpeluje się jako regularnie zbudowane z interfiksem -o-, motywowane pr/cz przymiotniki nicrównorzędnc semantycznie (historyczna praca literacka — historycznoliteracka praca) bądź przez dwa przymiotniki równorzędne semantycznie, tcitlej pizez szereg łączny (wydział historyczny i literacki «- wydział historyczno-literacki).

Przymiotnik białostocki z jednej strony trzeba by uznać za prosty, bo motywuje go jeden wyraz (zrost Białystok), z drugiej zaś strony skład słowotwórczy tego przymiotnika wskazuje na złożenie, bo formantem jest nic tylko sufiks. ale i interfiks -o-.

Interfiks -u- występuje wyłącznie po członach liczebnikowych (st-u-ton-owy, dw-u-dzieł-ny).

Interfiks zerowy występuje jako jeden z trzech możliwych po członach liczebnikowych (pół-litr-owy. półtora-kilogram-owy, lrzy-godzin-ny, trój-dziel-ny <— dzielić na troje). Poza tym występuje on regularnie po członach przysłówkowych (szybko-strzel-ny, blado-żółty).

Ze współczesnego punktu widzenia nic można sformułować zasady doboru intcrfiksu po członach liczebnikowych, można tylko sporządzić trzy listy liczebników łączących się z jednym z trzech interfiksów (-o-, -u-. -0-). Dobry przykład stanowi para wielo- i kilku- (wieloosobowy i kilkuosobowy, wielomiesięczny i kilkumiesięczny). Interfiks -u- występuje przy członach liczebnikowych niczlo/onych łkilk-u-arkusz-ony. dw-u-akt-owy. st-u-let-ni) oraz przy niektórych złożeniach ze sto (dwustukilomelrowy, IrzysUtkilometrowy. czterystukilomelrowy). Bezpośrednio z drugim członem łączą się liczebniki ułamkowe (pót-godzin-ny, ćwierć-arkusz-owy, półtora kilometr owy).

517