91

Przydatność falsyfikacjonizmu K. R. Poppera w badaniach psychologicznych

rych wszak pojedyncze obserwacje mają prowadzić. Popper jednak stawia tezę jeszcze bardziej radykalną. Twierdzi, że obserwacje nie są i nie mogą być pierwotne wobec teorii, przy czym nie mogą nie tylko w sensie nie powinny, ale również w sensie nie jest możliwe. Dokonując swoistej biologizacji teorii,

Popper przekonuje, że przesycenie obserwacji teorią nie jest właściwością niedostatecznie obiektywnego naukowca, nie jest nawet właściwością tylko człowieka.

Jest biologiczną dyspozycją charakteryzującą każdy żywy organizm. Według Poppera: „Nie istnieje organ czuciowy, w którym antycypacyjne teorie nie byłyby genetycznie zakodowane” (Popper, 1972/2002, s. 95). Owe antycypacyjne teorie w świecie zwierząt to skłonności organizmu, jego dyspozycje, wrodzone reakcje.

Wróćmy jednak do teorii i obserwacji ludzkich. Otóż według Poppera nie można po prostu obserwować. Można jedynie obserwować coś. A jeśli obserwujemy coś, to nie możemy udawać, że nic nie wiemy. Wiemy przynajmniej tyle, że jest coś, że to coś różni się od tamtego coś, wiemy może nawet, czym się różni i gdzie tego szukać. Chcemy to przecież obserwować, zatem wiemy, gdzie to obserwować. Obserwacje są zatem zawsze poprzedzone jakąś teorią, jakąś wiedzą na temat przedmiotu obserwacji i przesycone tą wiedzą. Najpierw posiadamy jakąś wiedzę -dopiero ona wyznacza zakres możliwych obserwacji. Znalezienie zbioru zdań bazowych, opisujących czyste obserwacje, będących podstawą poczynionych uogólnień, jest niewykonalne. Nie ma nagich taktów. Każda obserwacja jest uteoretyzo-wana. Czy należy zatem według Poppera bezrefleksyjnie podchodzić do świadectwa zmysłów i ufać ich doniesieniom? Wręcz przeciwnie. Należy raczej dążyć do uświadamiania sobie teorii, które kierują naszymi obserwacjami, poddawania tych teorii kontroli i ograniczeniom, ale ich eliminacja jest mrzonką. Dodajmy raz jeszcze - mrzonką niepotrzebną, ponieważ nawet jej zrealizowanie nie pomogłoby rozwiązać problemu Hume'a.

TEORIA JAKO ODPOWIEDŹ NA PROBLEM

Po zdetronizowaniu obiektywnych obserwacji pojawia się pytanie o początek nauki. Od czego rozpoczyna się proces konstruowania teorii naukowych, jeśli nie są to już obiektywne i pewne obserwacje? Dla zwolenników empiryzmu logicznego nauka powstaje niejako od fundamentów w sposób zaplanowany. Jednym z istotnych elementów owego planu jest przygotowanie pola poprzez wyeliminowanie z niego wszelkich przedobserwacyjnych, zatem spekulatywnych i jeszcze nie sprawdzonych, teorii. Zakwestionowanie możliwości nieuteoretyzowanych obserwacji na nowo stawia problem fundamentów gmachu nauki. Popper pisał: „Wciąż jeszcze część przyrodników i oczywiście także wielu laików sądzi, że nauki przyrodnicze 91