89

Przydatność falsyfikacjonizmu K. R. Poppera w badaniach psychologicznych

PROBLEM INDUKCJI

Karl Popper zdecydowanie wystąpił przeciw obu elementom neopozytywistyczne-go kryterium demarkacji: podważył zarówno metodę indukcji, jak i wymóg weryfikacji. Indukcyjną procedurę dochodzenia do twierdzeń ogólnych uznał, po pierwsze, za błędną logicznie, zatem niepoprawną w sensie metodologii normatywnej; po drugie - za nieopisującą rzeczywistego zachowania naukowców, zatem fałszywą w sensie metodologii deskryptywnej. W zamian zaproponował model, zwany falsy-fikacjonizmem, którego istotą jest koncentracja na wymogu falsyfikacji, a nie - jak chcieli empiryści logiczni - wymogu weryfikacji, co wiązało się z innym ujęciem roli teorii w nauce. Skrytykował psychologistyczne rozwiązanie trylematu Friesa oraz ukazał konwencjonalizm zdań bazowych, zachowując jednak, a nawet wzmacniając ideę prawdy, jako celu nauki. Wszystkie te elementy zostaną kolejno omówione.

Kluczową kwestią, z którą borykali się zarówno empiryści logiczni, jak i Popper jest problem indukcji. Według empirystów logicznych indukcja umożliwiała formułowanie uogólnień na podstawie zdań protokolarnych, których pewność gwarantowały obserwacje. Indukcyjne uogólnianie jest jednak procedurą zawodną, jak to przekonująco wykazał przed prawie trzystu laty David Hume. Problem zawodności indukcji, zwany też problemem Hume’a, nie został przez członków Koła Wiedeńskiego rozwiązany. Wracając do przykładu omówionego powyżej - ogólne prawo sformułowaliśmy po określonej liczbie t obserwacji X psów w p miejscach dokonanych przez A osób. Każda z tych wielkości jest jednakże skończona. Logicznie rzecz ujmując, nie ma podstaw, aby sądzić, że sformułowane prawo zadziała również podczas obserwacji /+1 psa X +1 przeprowadzonej przez osobę/ł 4-1 w miejscup+1. Nic nas nie upoważnia, ażeby na podstawie przypadków znanych z doświadczenia wnioskować o przypadkach nieznanych z doświadczenia, co było przecież celem indukcyjnych uogólnień. Popper, za Humem, stawia problem indukcji w sposób radykalny. Pisze zatem: „Jak uniknąć dramatycznego pytania Russela - Jeśli Hume miał rację, to nie ma żadnej intelektualnej różnicy między rozsądkiem a szaleństwem. Wariata, który jest przekonany, że jest ugotowanym jajkiem, można krytykować tylko na tej podstawie, że jest w mniejszości...” (Popper, 1972/2002, s. 13).

TEORIA PRZED OBSERWACJĄ

Pytanie Hume’a o niezawodność indukcji Popper wzmacnia dodatkowo dwoma innymi pytaniami: 1) „Czy możemy uważać „przypadki znane z doświadczenia” za pewne?” 2) „Czy rzeczywiście są one pierwotne wobec teorii?” (Popper 1972/2002, s. 18). Na oba pytania Popper udziela odpowiedzi negatywnej. Zacznijmy od pyta- 89