558

znaczeniowo są im formacje z prefiksem przy-, np. przyrzucić (tapczan kocem), przyprószyć (ziarno ziemią)',

2.    Działanie na spodnią część przedmiotu nazywają formacje z prefiksem pod-, np. X kleił taśmę pod kartką -* X podkleił kartkę taśmą, podpiec (placek), podgryźć (roślinę), podszyć (płaszcz futrem).

3.    Działanie dookoła przedmiotu (dookolność może być niecałkowita, np. łuk) oznaczają formacje z prefiksem o(b)-, np. goście siedli dookoła stołu -* goście obsiedli stół, X płynął dookoła wyspy —» X opłynął wyspę, owoc gnił -* owoc ognił, podobnie oblizać (cukierek), obwąchać (paczkę), oblepić (ściany), obsadzić (ogród żywopłotem)', por. też bluszcz rósł dookoła altany -> bluszcz obrósł altanę || altana obrosła bluszczem.

4.    Formacje nazywające przebycie przestrzeni wskazanego przedmiotu od krańca do krańca tworzone są za pomocą prefiksu prze- od czasowników ruchu i nazywających wnikanie w przedmiot, np. przelecieć (morze), przepłynąć (rzekę), przegryźć (deskę, nitkę), przestrzelić (tarczę), przekłuć (uszy).

5.    Ułożenie przedmiotów w sposób naprzemianległy oznaczają rzadkie formacje tworzone również za pomocą prefiksu prze-, np. przesypać (owoce cukrem), przełożyć (ciasto konfiturą).

Zauważmy, że niektóre derywaty są wieloznaczne; por. X zalał podłogę wodą - woda zalała dolinę: drugi czasownik jest derywatem od czasownika proccsualnego lać się, stąd brak kauzatora; przesypać coś z... do... - zmiana miejsca, przesypać coś czymś - lokalizacja. W parach zdań typu chwast zarósł grządkę - grządka zarosła chwastem, bluszcz obrósł altanę - altana obrosła bluszczem widać zróżnicowanie aktualnego rozczłonkowania jak w parach zdań czynnych i biernych.

2.3.8. Nazwy akcji kreatywnych, quasi-kreatywnych i anihilatywnych

W grupie tej umieszczamy derywaty, do których formanty wnoszą znaczenie czynności o charakterze egzystencjalnym: ‘spowodowanie pojawienia się lub zniknięcia przedmiotu (zdarzenia, faktu)’.

2.3.8.1.    Formacje oznaczające wytworzenie przedmiotu za pomocą akcji podstawy tworzone są prefiksami wy- i u-, np. wykuć (tacę z blachy), wyciąć, wystrugać (coś z czegoś), wymyślić (coś), ulać (figurkę z wosku), ukręcić (sznur z konopi).

Przy podstawach nazywających wytwarzanie dźwięków formacje z wy-oznaczają wytworzenie „przedmiotu” akustycznego, np. wy bąknąć, wyjęczeć, wyszeptać, wymówić (coś), wygwizdać, wygrać (melodię).

Formanty konotują we wszystkich powyższych derywatach nazwę rezultatu czynności w acc. (dopełnienie bliższe), a przy nazwach działań konkretnych także nazwę substancji w formie z + gen. (dopełnienie dalsze).

2.3.8.2.    Formacje oznaczające wytworzenie przedmiotu przez kopiowanie za pomocą akcji podstawy tworzone są prefiksem od-, np. odpisać (wypracowanie z czegoś || od kogoś) i z większą kondensacją treści odlać (posąg), odcisnąć (pieczęć). Formant konotuje nazwę rezultatu kopiowania w acc. (dopełnienie bliższe)

558