skanuj0099 (10)

202 AKSJOLOGIA ETYCZNA

ukazują podmiotowi odpowiadającą mu formę doskonałości - i w tym znaczeniu są ..dla mego’* - mimo to mc wchodzą w skład jego bytowej struktury jako jeden z czynników niezbędnych do integralności tej struktury, czyli - w tym aowu sensie mc są .jego" Człowiek konstytuuje się jako podmiot w pełni zdolny do rozumnego działania mocą w łaśctwych sobie w ładz w postaci rozumu i woli, nic zaś przez wcielenie się w jego ontycznej strukturze modeli doskonałości, które te władze odtwarzają w swych aktach. Tc modele umieszczają się na odrębnej płaszczyźnie bytowej. Występują one jako idealne wzorce rozumnej dynamiki człow icka. swoiste prototypy jego człowieczeństwa, ku którym jest on zwrócony w swym dążeniu do urzeczywistnienia odpowiadającej sobie, ale mimo to wciąż „przed nim" znajdującej się pełni doskonałości.

W podsumowaniu można krótko stw ierdzić: jakością w człowieku jako podmiocie rozumnego działania jest jego udoskonalenie się moralne zgodne z określoną wartością, natomiast sama wartość jako model, „na kształt” którego to doskonalenie się dokonuje, me jest jakością, ale obiektywnym „wzorcem", inaczej „prototypem" doskonalenia się człowieka.

d) Mimo wszystko filozoficzna analiza zjawiska wartości nic została jeszcze doprowadzona do końca. Jej kolejnym przedmiotem musi być kategoria „wzorca" w właściwej mu sprawczości. O ile bowiem wzorzec wpływa na urzeczywistnienie się moralnego doskonalenia się człowieka, o tyle przekształca się w przyczynę wzorczą tego procesu. Wtedy jednak rodzi się nowa trudność. Kiedy architekt buduje dom. musi mieć „model", a więc „wzorzec" tego. co chce zbudow ac Zbudowany wszakże dom jest dokładnym urzeczywistnieniem tego wzorca, jego wcieleniem w realny kształt konkretnego przedmiotu. Stwierdzony w tych słowach stan rzeczy ma charakter ogólny. Wszelka tego ty pu przyczyna w zorcza zwrócona jest za w szc j ku jakiemuś konkretnemu bytowi, ponadto z chw ilą zrealizowania przestaje być przyczyną, chyba że służy do „powielania" inny ch identycznych rzeczy. Czy w artości moralne należą do tej samej kategorii w zorców ? A jeżeli mc. czym się od poprzedniej kategorii różnią i na jakiej zasadzie?

W celu wyjaśnienia tej spraw y należy przypomnieć znane już z cudaj-monologu* rozróżnienie pomiędzy „celem do osiągnięcia", o ile jest on dobrem już istniejącym, a „celem do urzeczywistnienia", gdy chodzi o dobro. które trzeba dopiero zrealizować. Otóż ten ostatni cel wy obrażony i zamierzony przez podmiot stanow i tym samym przyczynę wzorczą okrcślo-

Por. mniejszej pracy¹ s. 122; 129.

201

V. IM Ml Ml (XlllKrV»VY( M I ABSOLUTNYCH WARTOŚCI MOBAI NYCH

ncgo działania i dlatego nic różni się treściowo od przyczyny celowej. Jest bowiem dobrem, do którego człow iek dąży. aby je osiągnąć.

Wartości moralne nic należą do tego typu ..wzorca” i przyczyny wzoi czej W żadnym wypadku nic stanowią bowiem tego. co ma być osiągnięte w pełnej, sobie właściwej, ontycznej doskonałości, innymi słowy nigdy me występują w charakterze celów. Są natomiast tym, „w cdług", czyli „na kształt" czego winny być urzeczywistniane określone kategorie celów, o ile mają odtworzyć obraz doskonałości odpowiadający spełnianym w tym zakresie aktom. Dzięki temu wartości zachowują walor pow szechności i uprzodniości w stosunku do wszystkich tych spełnianych aktów. np. czynienia bliźniemu, co mu się należy, odpow iada niezmiennie jedna modelowa wartość spraw iedliwości Wartości przedstawiają zatem rzeczywistość odmienną od realnego kształtu tych aktów, rzeczywistość, której znamiennym rysem jest byc wyrazem optymalnego stanu właściwego dla odpowiedniego dążenia podmiotu rozumnego. Toteż chzarakteryżująca wartości moralne przyczynowośc wzorczą przybiera raczej postać „miary", swego rodzaju „prawidła", a więc ostatecznie zawartego w niej „Ideału”, który zachowuje swą wzorczą tożs.i mość. mimo że się go w ciąż naśladuje i odtw arza, ew entualnie według którego jakieś działania się koryguje. Ta odrębność wzorczości przysługującej moralnym w'aitościom w porównaniu z wzorczością celów zasługuje na to, aby je od siebie nawzajem odróżnić za pomocą odpow icdnich terminów . Sto-sownic do tego wzorczość celów określić by można jako „wzorczość Ideologiczną", natomiast wzorczość wartości wypadałoby nazwać (idąc za sugestią Platona) „wzorczością ddctyczną".

Nie ulega wątpliwości, że w wielu wypadkach oba te typy wzorczości występują razem w określaniu pełnej rzeczywistości odnośnego działania ludzkiego. Mimo to nie można ich ze sobą utożsamiać redukując jedną do rozmiarów drugiej. Toteż rozmija się z obiektywną rzeczywistością, kto moralne ideały traktuje jako jedyne siły twórcze moralnego stawania się człow ieka zatracając zrozumienie dla roli realnych celów, ale też na odwrót jest w ielkim uproszczeniem rzeczy widzieć tylko cele ludzkiego działania, a zapoznawać specyfikę moralnych ideałów. W integralnej strukturze porządku moralnego jest miejsce zarówno dla celów, jak i ideałów, a także dla spraw ianych przez nic kształtów doskonałości człowieka. Jeżeli pierwsza z nich mc wykracza poza granice doskonałości określonej skalą osiągalnych celów, to druga stawia człowieka w obliczu doskonałości perspektywicznej, wciąż otwartej na wzrost i rozszerzanie się zawartego w niej ideału.

c) Powiedziano o wartościach moralnych, że stanowią one idealne wzorce doskonałości człowieka ( złowick jednak jest strukturą tak dalece złożoną.