skanuj0096 (12)

196 AKSJOLOGIA ETYCZNA

czych różnic dzielących tych dwu filozofów ich pogląd na wartości moralne w tym był wspólny. źe uważali je za zjawiska uw anmkowanc biologicznym prawem ewolucji. Nietzsche wszakże nową moralność opierał na idei now ego gatunku człowieka w postaci nadczłow teka (Obermensch), Spencer zaś na idei rozwoju ludzkości. |)o najwybitniejszych przedstawicieli ewolucjom-zmu etycznego na terenie polskim należy Aleksander Świętochowski.

W świetle przytoczonych faktów widać wyraźnie, źe czasy nowożytne przyniosły znaczny wzrost wpływów orientacji głoszących zmienny charakter wartości moralnych, przy czym zmienność ta bywała interpretowana przez jednych filozofów subiektywnie, przez innych, zaś obiektywnie. A jak kształtowała się sytuacja po stronie przeciwnej?

W XVIII w. do obrońców etyki ogólnoludzkiej zalicza się przede wszystkim Kant. Oparł ją jednak nic na idei dobra i wartości moralnych, ale na zjawisku powinności. W XIX w. obiektywność wartości moralnych głosił II Lotze. Jego zdaniem wartości stanowią nic tylko obiektywną, ale równocześnie niezależną osi porządku bytów sferę rzeczyw istości Za istnieniem obiektywnego i niezmiennego świata w artości rozumianego jednak, jak u Loł-zego. w sensie emocjonalnym i irracjonalnym opowiedzieli się rów nież nco-kantyści z drugiej połowy XIX w. Ponadto nigdy me została przerwana nić tradycyjnej filozofii chrześcijańskiej, kontynuującej naukę św. Augustyna i św Tomasza o istnieniu obiektywnych i niezmiennych podstaw moralnego porządku wartości. Jednak w terminologii tej filozofii nadal nosił on nazwę porządku dobra moralnego. Etyka chrześcijańska mc odstąpiła od tego stanowiska również w okresie swego odrodzenia w XIX w., kiedy to przybrała postać najpierw tzw. neoscholastyki, później neotomizmu.

W iek XIX i stan aktualny. Wśród najnowszych kierunków filozoficznych do zdecydowanych przeciwników pojrnow ania wartości moralnych jako po-wszcchnych i niezmiennych ideałów i zasad należą pragmaiyści reprezentowani na tym odcinku głównie przez Dcwcya, socjologiici (Durkheim. Lćvy-Bruhl), neopozytywiłci i cgzystcncjaliści w osobach przede wszystkim Schlic* ka i Sartre’a. Zdaniem Durkhcima każda moralność uformow ana została przez społeczeństwo i w postaci tzw. przedstawień zbiorowych narzucona jednost cc. Neopozytywiści natomiast wartościom moralnym przypisują treść wyłącznic emocjonalną, cgzystcncjalizm zaś przyjmuje, że człowiek stwar/a wartości moralne w każdorazowym akcie wyboru jako realizacji podstawowej i autentycznej wartości ludzkiej, mianowicie swej wolności.

W latach najnowszych ze szkoły ncopozytywistycznej wyłonił się tzw etno-lywizm, mający swoich zwolenników głównie w krajach anglosaskich. Nic więc dziwnego, żc neguje on niezmienność wartości moralnych sprowadzając je wy łącznic do rzędu emocji i postaw człow ieka Solidaryzują się z nimi różni etycy upraw iający etykę empirystyczną (np w Polsce prof. Kotarbiński). Stanowisko marksizmu (przynajmniej u nas w Polsce) uległo pod koniec panowania komunistycznego reżimu charakterystycznej zmianie.

W myśl klasycznej tezy marksistowskiej moralność jest kategorią zdeterminowaną przez czynniki ekonomiczne, która podlega stałej ewolucji, odpo-wicdmo do zmian zachodzących w strukturze ekonomicznej społeczeństwa Współcześni marksiści polscy tego twierdzenia nic kwestionują, ale modyfi kują jego sens. Za punkt wyjścia przyjmują dw ie tezy:

a)    systemy moralne są, zawsze klasowe i zmienne, natomiast

b)    elementarne normy moralne są, w pewnym przynajmniej zakresie, ogólnoludzkie (ponadklasowe) i ponadczasowe.

Naszkicowana koncepcja głosi więc. że nic wszystko w moralności jest historyczne i zmienne. Istnieje między ludźmi różnych epok. klas i geogra-ficznych obszarów pewna wspólnota etycznych pojęć i zasad, ale me obejmuje ona całokształtu ludzkiej działalności Tam, gdzie do głosu dochodzą klasowe interesy gospodarczo-pol i tyczne, postępowaniem ludzi rządzą systemy moralne, zróżnicowane odpow icdmo do podziału społeczeństwa na klasy i historycznie zmienne.

Przejdźmy teraz na teren koncepcji afirmujących niezmienny charakter wartości moralnych Również w XX w. ma ona swoich zwolenników Zalicza się do nich np. Moorc z Brytyjskiej Szkoły Etycznej, zdaniem którego dobro jest cechą obiektywną i różną od naturalnych właściwości rzeczy, ale równocześnie prostą, intuicyjnie oczywistą i dlatego niemożliwą do zdefiniowania.

W latach międzywojennych M. Schclcr kontynuował z powodzeniem rozwój myśli l.otzcgo. ale przeniesionej na grunt fenomenologii Uczył on, że w artości moralne mieszczą się w ramach dostępnej nam rzeczywistości. Ponieważ jednak są one powszechne i niezmienne, istniejące zaś byty okazują się konkretne i przemijające, przeto w artości stanow ią odrębną, autonomiczną sferę rzeczywistego świata, wyczuwaną aktem swoistej emocji, której podstawowym wyrazem jest miłość. Co prawda wartości nie istnieją tak, jak rzeczy konkretne, nic za to są cenne i na tym zasadza się ich obiektywny charakter Do współczesnych obrońców niezmiennych wartości moralnych zalicza się również, etyka chrześcijańska, reprezentow ana głównie przez tomizm, ale też przez jej fenomenologiczną wersję (D. v. Hildebcand)

2. Klasyfikacja stanowisk

Podsumowując powyżej dokonany przegląd historyczny stwierdzić na-k/y, że w problematyce wartości moralnych wykształciły się na przestrzeni wieków dw ie podstawowe orientacje. Jedną z nich stanowi koncepcja, kiom uznaje istnienie powszechnego i niezmiennego świata wartości mo-i alriych. i na tej podstawie określić ją mo/na jako koncepcję absoluty styczną Z absolutnym charakterem wartości moralnych wiąże ona przekonanie «• ich obiektywnym uwarunkowaniu Za taką koncepcją opowiedział się w starożytności Sokrates. Platon. Arystoteles i stoicy, w czasach nowożyt-