62963 skanuj0104 (12)

212 AKSJOLOGIA I TYC /NA

mości moralnej wszystkich znanych nam społeczeństw żyjących w różnych epokach historycznych i na wszystkich obszarach geograficznych. Oznacza to. że są one wspólne dla całej ludzkości. A skoro tak się rzecz przedstawia, w takim razie są one w tym samym stopniu powszechne i niezmienne, czyli absolutne.

W stwierdzeniu tym zawarte są również dane do uznania ich niezależności od subiektywnych przeżyć poszczególnych jednostek oraz od struktur społcczno-historycznych. Przemawia za tym fakt, że zarówno subiektywne przeżycia poszczególnych jednostek (np. uczucia, emocje czy potrzeby), jak też zasadnicze mechanizmy czynników społecznych (np. struktury' gospodarcze, środowisko czy kultura) mimo pewnych prawidłowości wykazują wewnętrzny związek z sytuacjami miejsca i czasu, a więc są historycznie zmienne i wszechstronnie zróżnicowane. Z tego powodu nie mogą uchodzić za siłę tw óre/ą tych w artości moralnych, które cechuje powszechność i niezmienność. W przeciwnym założeniu skutek przekraczałby możliwości sprawcze przyczyny, co prowadzi do sprzeczności.

4* Wartości te stanowią porządek obiektywny. Na rzecz tego twierdzenia przytoczyć należy znowu dane doświadczenia, najpierw wewnętrznego, ale mającego za sobą również świadectwo doświadczenia innych ludzi. Na ich podstawie można stwierdzić, że tak samo jak treść pojęcia o przedmiotach świata zewnętrznego, również treść naszych pojęć o wartościach moralnych przedstawia się nam jako poznanie czegoś, co nic jest tworem naszego umysłu, ale ma charakter transsubiektywny, odnosi się do czegoś, co jest poza nami. co jest nam dane, co odkrywamy, a czego nie tworzymy.

Z kolei odwołujemy się do ustalonej w teorii poznania ogólnej zasady obiektywności ludzkiego poznania, która tego rodzaju poznanie uważa /a obiektywnie uwarunkowane. To znaczy, że odnosi się ono do przedmiotów poznania istniejących niezależnie od umysłu poznającego. Dochodzimy w ten sposób do ostatecznego stwierdzenia, że w artości moralne mają charakter obiektywny, a w ięc stanowią specyficzną rzeczywistość moralną, istnieją niezależnie od naszego poznania. Jest to prawdziwy obiektyw ny porządek moralny.

5^C Wartości moralne absolutne i obiektywne stanowią istotne i podstawowe elementy składowe porządku dobra moralnego, w zależności zaś od nich kształtują się elementy uwarunkowane historycznie i zmienne.

W uzasadnieniu tego twierdzenia należy wziąć pod uwagę zasadnicze prawidłowości, jakie występują we wzajemnych powiązaniach wartości niezmiennych i zmiennych w strukturze moralności. Prawidłości te przybierają dwojaką postać.

a)    Pierwsza z nich dotyczy zmiennego charakteru aktów o zasadniczej treści moralnie obojętnej. Ich przyporządkowanie wartościom absolutnym przejawia się w tym, że nabierają one określonej wartości dobrej lub złej o tyle. o ile któryś ze spccyfikujących je czynników, zw łaszcza cel. da się odnieść do odpowiedniej wartości absolutnej, względnie stanow i jej zaprzeczenie. Np. organizacja pracy może być dobra moralnie, gdy służy dobru człowieka, względnie zła. gdy stw arza zagrożenie dla dobra człowieka (np. tayloryzm); sztuka teatralna podobnie nabiera cech dobra moralnego, gdy realizuje wartości estetyczne i rozwija człowieka, staje się zła moralnie. gdy wyw iera skutki demoralizujące, choćby na samą młodzież.

b)    Rozstrzygające wszakże znaczenie dla omawianego punktu uzasadnienia mając inne układy. Pewne kategorie wartości (np. prawdomówność, nienaruszalność ludzkiego życia, uszanowanie cudzej własności) uchodzą za absolutne, ich zatem zaprzeczenie (np. kłamstwo, morderstwo, kradzież) stanowią działania absolutnie złe. Mimo to zdarzała się przypadki, że te same działania uważa się za zgodne z dobrem moralnym (kłamstwo w celu uzyskania dobra bądź obrony przed złem. zabijanie starców niezdolnych do życia lub dzieci ułomnych, obrabowanie obcoplcmicńca) i odwrotnie w pewnych sytuacjach odpowiadające im wartości (prawdomówność czy uszanowanie cudzego życia lub własności) bywają oceniane jako niedobre, niezgodne z. moralnością, czyli jako antywartości (np. wyjawienie prawdy kogoś kompromitującej lub ratowanie mniej wartościowego życia, np. płodu, ze szkodą dla matki). Nic wchodząc na razie w sprawę, jak tę rozbieżność ocen interpretować (o tym będziemy obszerniej mówić przy innej okazji), mimo w s/ystko, nawet w ramach takiego układu prymat w artości absolutnych zaznacza się w ten sposób, że niezgodne z nim działanie pojmuje się jako coś wyjątkowego w porównaniu z treścią zasadniczej wartości. Ponadto i to jest ważniejsze - usprawiedliwia się je ze względu na inne wartości moralne uznane za wyższe i przynależne do niewątpliwych wartości powszechnych i niezmiennych (miłość bliźniego, godziwość obrony, szacunek dla starców, prawo do zdobyczy). A zatem w przytoczonych przypadkach mamy do czynienia nie ze zmiennymi wartościami moralnymi, ale ze zmiennym wartościowaniem tych samych aktów ludzkich. raz ocenianych jako moralnie złe, kiedy indziej jako moralnie dopuszczalnych zależnie od tego* do jakich wartości się je odnosi.

Na tym kończy się łańcuch racji, za pomocą których etyka chrześcijańska u/.ivklni.i istnienie obiektywnych i absoluinyeh w .litości moralnych. Uwzględ-