biedermeier2

.BIEDERMEIER) - „BIESIADA LITERACKA' 103

przcięiy również i romantycznego repertuaru postaw patriotyzm straci! w biedermeiera swój uniwersalny i podstawowy charakter, przeradzając się w kult pamiątek przeszłości, czcić wobec przodków t aprobatę swojszczyzny, przeciwstawianej zwykle ujemnie charakteryzowanej cudzozicm* szczYŹnie. Toteż wiele wad społecznych zostało upostaciowanych w zdemoralizowanym kosmopolicie. zlej pani „modnej" czy stanisławowskim szambelanie jako wcieleniach niedowiarstwa i życiowego wygodnictwa. Obraz społeczeństwa polskiego jest w tym nurcie wyraźnie dwuwartoi-dowy. klasy wyższe i uprzywilejowane są ukazywane krytycznie, co poparte bywa wieloma przykładami wad lub wynaturzeń ich przedstawicieli; rzemieślnik, nauczyciel, chłop i sługa ilustrują cnoty pracowitości, skromności i uczciwości klas niższych. Toteż najważniejszym przesłaniem powieściopisarstwa biedermeieru stała się nieskazitelność etyczna, cechą zaś dźwigającego to przesłanie bohatera idealnego - znaczna „papierowość”.

Dominacja etyki spowodowała poważną zmianę w pojmowaniu artysty. Jako bohater biedermeicrowski został on pozbawiony prawa do swoistego immoralizmu i twórczej niezależności, a poddany moralistyce i religijności. Wzorcowymi bohaterami nurtu stały się więc postaci obdarzone głęboką żarliwością religijną (lecz nie mistyczną), umiejętnością rezygnacji, uczuciami rodzinnymi. Najpełniejszy kierunek samorealizacji zyskiwał takiego typu bohater poprzez ofiarę i uczuć, osobistego szczęścia, dobrobytu czy ambicji artystycznych na racz rodziny lub dobra ogółu. Pomiędzy ujemnym a dodatnim biegunem społeczeństwa pojawiają się też typy bohaterów-•dziwaków urozmaicających tę dwuwarstwowosć, pozbawionych jednakże rysów humorystycz-

Najczęstszym rodzajem fabuły są w prozie biedermeierowskiej różnorakie dzieje miłości dwojga ludzi wzbogacone przeszkodami nierówności społecznej. Niebagatelny okazał się tutaj talie wpływ „powieści tajemnic”, a zwłaszcza wywodzącej się stamtąd intrygi' z motywami zamienionych dzieci, sierot, podrzutków etc. - dla wprowadzenia nieoczekiwanych rozwiązań fabularnych.

Problematyka społeczna w literaturze biedermeieru, powściągana i rugowana przez moralistykę religijną, najlepiej uwidoczniła swą ograniczoność na tle późniejszej prozy pozytywizmu.

Polska powieść biedermeierowska z jednej strony rozwinęła formę romansu, a z drugiej udoskonalając opis rodzajowy („flamandzkie malowanie”) doprowadziła do zaniechania powieści walterskotowskiej oraz - przez szerokie zastosowanie stylu gawędowego - do zaniku samod‘ nej gawędy szlacheckiej.