CCF20091013001

150 Część I. Edukacja zdrowotna — podstawy teoretyczne i metodyczne

6.1.3. Ewaluacja w edukacji zdrowotnej

W tradycyjnej oświacie zdrowotnej wskaźnikami jej realizacji były podejmowane działania, np. liczba pogadanek, „gazetek”, konkursów i ich uczestników, nakład ulotek, plakatów i broszur. W nowoczesnym podejściu ważne jest nie to co i ile zrobiono, lecz jakie osiągnięto efekty. Dokonywanie ewaluacji jest niezbędnym elementem skuteczności edukacji zdrowotnej. W praktyce jednak często nie docenia się jej znaczenia. Dokonywanie ewaluacji nie jest też zadaniem łatwym.

Definicja i rodzaje ewaluacji

Termin „ewaluacja” (ang. evaluatioń) jest różnie definiowany. Najprostsza definicja - to sprawdzanie tego, czy osiągnęliśmy ustalone cele, czy działania nasze zakończyły się sukcesem. Analiza różnych definicji wskazuje, że:

-    ewaluacja nie jest synonimem oceniania i kontroli (nadzoru), ani nową jej formą i odnoszą się do niej takie określenia jak: badanie, zbieranie informacji, analizowanie, sprawdzanie, komunikowanie (zdawanie relacji);

-    niezbędnym elementem ewaluacji jest wartościowanie⁹ działań, czyli badanie czy działania i ich wyniki są wartościowe - cenne, użyteczne; kryterium wartości ustalają ludzie programujący działania i ich uczestnicy;

Tabela 6.2. Cechy ewaluacji procesu i ewaluacji wyników programu

Cecha	Ewaluacja procesu (formatywna)	Ewaluacja wyników (efektów) (sumatywna)
Cel	Obserwowanie, śledzenie (monitorowanie) przebiegu realizacji programu dla dokonywania ewentualnych korekt lub modyfikacji	Zbadanie stopnia osiągnięcia przyjętych celów programu
Pytania, jakie stawiają sobie osoby dokonujące ewaluacji	Czy program został wdrożony? Czy jest on realizowany zgodnie z planem? Jakie są trudności w realizacji i ich przyczyny? Co sądzą o programie jego uczestnicy? Czy uczestnicy są zainteresowani, aktywni, chętni do pracy, zrelaksowani? Co wymaga korekty, uzupełnienia?	Jakie są efekty programu w stosunku do ustalonych celów? Czy program powinien być kontynuowany? Co należy zmodyfikować?
Kiedy dokonuje się ewaluacji?	W całym okresie realizacji programu	Po zakończeniu kolejnych etapów realizacji programu i/lub bezpośrednio po zakończeniu programu i po upływie pewnego czasu (ewaluacja odroczona).

⁹ Członem wyrazu „evaluation” w jęz. angielskim jest „valuation” - czyli wartościowanie. Na ten aspekt ewaluacji - „badanie wartości” szczególną uwagę zwraca L. Korporowicz (2002) Ewaluacja i społeczeństwo, w: Rozumienie zmian społecznych, E. Hałas (red.), Lublin, KUL, s. 87-109.

- ewaluacja ma służyć usprawnieniu, doskonaleniu, zrozumieniu, rozwojowi i ułatwiać podejmowanie decyzji.

W praktyce najczęściej wyróżnia się ewaluację procesu i ewaluację wyników

(tab. 6.2). Oba rodzaje ewaluacji są komplementarne i niezbędne.

Metody ewaluacji procesu

W ewaluacji procesu edukacji zdrowotnej można wykorzystać następujące metody:

•    Analiza zarejestrowanych danych o liczbie, czasie trwania i organizacji zajęć;

•    Obserwacja zachowań uczestników w czasie zajęć, uczestnictwo w zajęciach, zainteresowanie, aktywność, ich własne inicjatywy i pomysły;

•    Samoocena (autoewaluacja) prowadzącego, udzielenie odpowiedzi na pytania: Co mi się udało zrobić dobrze? Co można zmienić, poprawić w przyszłości? W auto-ewaluacji warto zwrócić szczególną uwagę na pozytywne aspekty swojej pracy, identyfikować to, co daje satysfakcję i myśleć konstruktywnie, co można poprawić;

•    Zebranie informacji zwrotnych (opinii) od:

- innych osób uczestniczących w realizacji programu, np. poprosić o obserwację przebiegu wybranych zajęć;

Arkusz nr 1

Ocen zajęcia przez dokończenie następujących zdań:

1.    Podobało mi się..............................

2.    Nie podobało mi się..........................

3.    Najbardziej przydatne dla mnie było..............

4.    Najbardziej interesujące dla mnie było............

5.    Zajęcia mogły być lepsze gdyby..................

6.    Ogólnie sądzę, że zajęcia były...................

Arkusz nr 2

Oceń następujące elementy zajęć przez zakreślenie odpowiedniej cyfry

Min.    Maks.

1. Organizacja	1	2	3	4	5
2. Treść zajęć	1	2	3	4	5
3. Metody uczenia się	1	2	3	4	5
4. Atmosfera w czasie zajęć	1	2	3	4	5
5. Przydatność dla mnie	1	2	3	4	5
6. Moje zaangażowanie i uczestnictwo	1	2	3	4	5
7. Moje zadowolenie z zajęć	1	2	3	4	5

Inne uwagi i propozycje