CCF20091013000

152 Część I. Edukacja zdrowotna — podstawy teoretyczne i metodyczne

- uczestników zajęć, których można zachęcić do wyrażania swoich opinii w różnorodny sposób; na przykład: zapytanie wprost o ich opinie o zajęciach -pozytywach i słabych stronach (uzyskanie takich opinii jest możliwe, jeśli stworzy się atmosferę, w której uczestnicy mają do siebie zaufanie, nie obawiają się uczciwego i otwartego wyrażania swoich opinii), wykorzystanie specjalnych anonimowych arkuszy ewaluacji, inna formę oceny poszczególnych zajęć. Oto przykłady takich arkuszy.

Arkusz nr 3
Zastanów się, w jakim stopniu zgadzasz się z podanymi niżej stwierdzeniami. Wstaw X przy odpowiedzi, która odzwierciedla twoją opinię
Stwierdzenia	TAK	tak	?	nie	NIE
1.    Moje oczekiwania zostały spełnione 2.    Cele zajęć zostały osiągnięte 3.    Próbowaliśmy zrobić zbyt dużo w krótkim czasie 4.    Wykorzystam wiele z tego czego się uczyłem 5.    Jestem zadowolony z uczestnictwa w zajęciach 6.    Dodaj jedno twoje własne stwierdzenie i odpowiedź na nie .....................

Ewaluacja wyników

Dokonywanie ewaluacji wyników edukacji zdrowotnej jest zadaniem trudnym i skomplikowanym. Trudności te spowodowane są wieloma przyczynami:

-    cele edukacji zdrowotnej są zwykle złożone i do określenia, czy zostały one osiągnięte, trzeba wykorzystać wiele wskaźników, często trudno mierzalnych;

-    na efekty ma wpływ wiele dodatkowych czynników wewnętrznych (związanych z indywidualnymi cechami uczących się) i zewnętrznych (związanych ze środowiskiem kulturowym i społeczno-ekonomicznym);

-    rzeczywiste efekty można sprawdzić w codziennych sytuacjach życiowych, gdyż o skuteczności edukacji zdrowotnej możemy mówić, gdy dokonuje się transfer tego, czego nauczyliśmy się do codziennego życia, tzn. uczący chce i potrafi wykorzystać zdobytą wiedzę i umiejętności;

-    efekty edukacji zdrowotnej są często odległe; uczący może uzyskać nową wiedzę, ale zmiana postaw i zachowań wymaga dłuższego czasu.

Trudności w ocenie efektów dotyczą nie tylko edukacji zdrowotnej, lecz także programów profilaktycznych (Ostaszewski, 2003) oraz projektów promocji zdrowia. W wyborze metod ewaluacji wyników należy wziąć pod uwagę cele, jakie zamierzano osiągnąć. Dlatego też, jak wspomniano wyżej, wybór metod ewaluacji jest jednym z etapów planowania programu, a także poszczególnych zajęć. Można wykorzystać następujące metody i narzędzia dla ustalenia zmian, jakie dokonały się w związku z realizacją programu:

-    testy lub inne formy sprawdzianu przyrostu wiedzy (pretest i posttest);

-    kwestionariusze ankiety lub wywiadu do zbadania zmian przekonań, postaw i zachowań zdrowotnych;

-    obserwacja zmian zachowań poszczególnych osób lub grup (np. relacje między uczniami w klasie);

-    samoocena uczestników dotycząca zmian jakie wprowadzili w swoim stylu życia, otoczeniu, wykorzystywania nowych umiejętności lub intencji zmian w tym zakresie;

-    informacje innych osób z najbliższego otoczenia, np. rodziców - czy zaobserwowali zmiany w zainteresowaniach, umiejętnościach, postawach lub zachowaniach swego dziecka.

Kwestia ewaluacji wyników edukacji zdrowotnej pozostaje wciąż problemem nierozwiązanym i wymaga dalszych prac. Propozycje ewaluacji szkolnej edukacji zdrowotnej zawierają prace: M. Gfiarzyriskiej-Guli (2001) oraz M. Sokołowskiej i I. Lutze (2006) (s. 252).

•    Wszelkie działania w edukacji zdrowotnej powinny być starannie zaplanowane

•    Planowanie jest procesem składającym się z kolejnych etapów; nie jest to jednak proces sztywny i kolejność etapów może się zmieniać

•    Potrzeby uczestników w zakresie edukacji zdrowotnej są bardzo zróżnicowane i mogą zmieniać się w czasie realizacji programu; dokonywanie diagnozy potrzeb sprzyja zainteresowaniu i większej aktywności uczących się

•    Cele programu edukacji zdrowotnej powinny być precyzyjnie sformułowane, co ułatwia zaplanowanie realizacji programu; dobór metod oraz zaplanowanie ewaluacji wyników

•    Nieodzownym elementem programu edukacji zdrowotnej jest dokonywanie ewaluacji jego przebiegu (procesu) oraz wyników

Pytania/Zadania

1.    Wymień i scharakteryzuj etapy planowania programów edukacji zdrowotnej.

2.    Dlaczego ważne jest określanie potrzeb ludzi w zakresie edukacji zdrowotnej i jakie są sposoby identyfikowania tych potrzeb?

3.    Jakie są zasady układania scenariusza zajęć?

4.    Na czym polega ewaluacja procesu i ewaluacja wyników w edukacji zdrowotnej i jakie metody i narzędzia można w niej wykorzystać?

Literatura zalecana

Autoewaluacja w szkole (2002), E. Tołwińska-Królikowska (red.), Warszawa, Wydawnictwa CODN. Ostaszewski K. (2003) Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych. Podstawy opracowywania oraz ewaluacja programów dla dzieci i młodzieży, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Woynarowska B., Sokołowska M. (2001) Ścieżka edukacyjna edukacja prozdrowotna i promocja zdrowia w szkole, Warszawa, KOWEZ.