CCF20100612001

stosowana jako swoista „recepta” przez tych nauczycieli, którzy nie mają jeszcze doświadczenia w tego rodzaju czynnościach. Inaczej niż w farmacji, po nabraniu doświadczenia nauczyciel powinien odrzucić receptę lub przynajmniej wydatnie ją skrócić, gdyż stosowanie jej krok po kroku stanie się uciążliwe. Na początek jednak jest pożądane bardzo dokładne przestudiowanie i przećwiczenie „recepty”.¹

Recepta 1

Operacjonalizacja celów nauczania *

Krok 1. Napisz cel ogólny.

Przyjrzenie się celowi ogólnemu na piśmie od razu nasuwa nam pewne refleksje

0    znaczeniu poszczególnych słów i całości wyrażenia. Staramy się w cel „uwierzyć”, nie poddawać wątpliwościom.

Krok 2. Wyobraź sobie uczniów, którzy osiągnęli ten cel.

Tacy uczniowie mogą istnieć, można też ich obraz złożyć ze szkolnych, życiowych, czytelniczych doświadczeń. Co wspólnego mają tacy uczniowie? Co ich odróżnia od reszty?

Krok 3. Zapisz luźne określenia zachowań wyobrażonych uczniów.

Chodzi o uzyskanie co najmniej kilkunastu luźnych opisów czynności, które charakteryzują wyobrażonych uczniów. Należy „puścić wodze” wyobraźni

1    natychmiast zapisywać każde skojarzenie, bez kontroli jego sensu i redakcji językowej. Jest tu pożądana współpraca kilku nauczycieli na zasadzie burzy mózgów.

Krok 4. Dokonaj selekcji luźnych zapisów.

Należy wybrać te zapisy, które dotyczą czynności u c z n i a, a nie jego przejściowych stanów (fizycznych, emocjonalnych) lub stałych cech osobowości. Dokonujemy w myśli próby inscenizacji każdego zapisu - jeżeli da się on „zagrać” wyobrażonemu uczniowi, jest to czynność. Odrzucamy wszystkie zapisy nie wyrażające czynności, a także te zapisy, które są luźno związane z celami ogólnymi.

Krok 5. Dokonaj klasyfikacji luźnych zapisów.

Narzędziem klasyfikacji jest taksonomia celów nauczania, a sposób jej wykorzystania przedstawia recepta 2. Po sklasyfikowaniu luźnych zapisów trzeba sprawdzić, czy wypełniły one należycie odpowiednie kategorie celów, i ewentualnie uzupełnić kategorie deficytowe.

¹ „Recepta” jest oparta głównie na propozycjach R. F. Magera (Preparing instructional objectives. Pało Alto Fearon 1962; Goal cmalysis. Belmont, Fearon 1972). Pełniejsze uzasadnienie procedury i przykłady jej stosowania są podane w książce Sztuka nauczania Pod red. K. Kruszewskiego. Warszawa PWN 1991, tom 54    1, rozdział I.

Krok 6. Sformułuj cele operacyjne.

Luźne zapisy wiążemy w sformułowaniu kilku celów operacyjnych, starając się uwzględnić wspólność merytoryczną i bliskość kategorii. Sprawdzamy jakość redakcji celów przez dwukrotne odczytanie tych celów innemu nauczycielowi. Czy nasz słuchacz zrozumiał te sformułowania i potrafi je powtórzyć?

Krok 7. Sprawdź operacyjność sformułowanych celów.

Wyobrażamy sobie egzamin sprawdzający, czy sformułowane cele operacyjne są osiągnięte. Jeżeli taki egzamin nie byłby możliwy, cele są nie dość operacyjne lub ich operacjonalizacja jest niewłaściwa.

Krok 8. Sprawdź trafność celów operacyjnych.

Czy na podstawie egzaminu z zakresu celów operacyjnych moglibyśmy podzielić uczniów na osiągających cel ogólny i nie osiągających tego celu? Jeżeli tak, operacjonalizacja jest poprawna. Jeżeli nie, to cele operacyjne nie składają się na cel ogólny i kroki 2-7 powinny być powtórzone.

„Recepta” wydaje się żmudna i powikłana. Czytelnik może nawet podejrzewać, że kryje się za nią intencja zniechęcenia go do podejmowania prób zamiany celów ogólnych na cele operacyjne. Tak nie jest. „Recepta” była wielokrotnie stosowana w czasie zajęć seminaryjnych, na ogół pomyślnie. Wymusza ona myślenie o czynnościach i wynikach czynności, oducza pustosłowia.

W przypadku celu „kształtowanie naukowego poglądu na świat” cele operacyjne muszą obejmować umiejętność obserwowania określonych zjawisk, formułowania pytań badawczych, projektowania doświadczeń, interpretacji wyników doświadczeń, uogólniania wyników doświadczeń, formułowania twierdzeń teoretycznych, porównywania twierdzeń teoretycznych, rozstrzygania sporów teoretycznych. Trudność polega na dostosowaniu tych celów do poziomu rozwoju intelektualnego i znajomości świata dzieci w danym wieku. „Światopogląd naukowy” jest tu rozumiany jako ogólna metoda poznawania i interpretacji świata - ma charakter metodologiczny.¹ Składnik emocjonalny (przekonania) może być potraktowany jako wtórny, pochodny w'obec opanowania tej metodologii.

W przypadku „kształtowania dumy narodowej” recepta nie będzie tak skuteczna, a to dlatego, że taki cel ogólny ma w głównej mierze charakter emocjonalny i jest w małym stopniu osiągalny przez nauczanie szkolne.

- Niektóre cele operacyjne mogłyby być tu następujące:

„Uczeń umie opowiedzieć o osiągnięciach swoich przodków, co najmniej 3-4 pokolenia wstecz”.

55

R. L. Ackoff Decyzje optymalne w badaniach stosowanych. Warszawa PWN 1969, s. 15 i nast.