IMG84

jymś przez siebie jako stresujące; do sposobów tych należą: unikanie, zaprzc--^caaie, wyłączenie się psychiczne {mentol disengagement), wyłączenie się behawioralne, akceptacja, pozytywne przeformułowanie, danie upustu negatywnym emocjom, szukanie wsparcia emocjonalnego, szukanie instrumentalnego społecznego wsparcia, radzenie sobie przy pomocy religii, czynności tłumiące, aktywne radzenie sobie i planowe radzenie sobie. My przyjmujemy, że reakcje osób stygmaryzowanych na uprzedzenie i dyskryminację są podobne do tych typów strategii radzenia sobie, które ludzie stosują usiłując uporać się z innymi typami stresujących zdarzeń życiowych.

Kluczowe założenie podejścia odwołującego sic do stresu i radzenia sobie głosi, że nie ma jakiejś „najlepszej” strategu radzenia sobie, która byłaby skuteczna dla wszystkich ludzi we wszystkich sytuacjach, natomiast różne strategie radzenia sobie są skuteczne dla różnych ludzi w różnych sytuacjach. Na przykład Forsythe i Compas (1987) stwierdzili, że postrzegana kontrolowalność stresującego zdarzenia wpływała na związek miedzy strategią radzenia sobie a przystosowaniem psychicznym. Studenci, którzy borykali się ze zdarzeniami postrzeganymi przez nich jako niekontrolowalne, byli mniej udręczeni, jeśli ich usiłowania poradzenia sobie były ukierunkowane na uporanie się ze swymi negatywnymi emocjami. Z drugiej strony studenci, którzy borykali się ze zdarzeniami postrzeganymi przez nich jako kontrolowalne, byli mniej udręczeni, jeśli ich usiłowania, aby poradzić sobie, były ukierunkowane na rozwiązanie problemu powodującego stres.

W-

Skuteczność określonej strategii zależy także od celów danej osoby. Zwykle przyjmuje się, że radzenie sobie ma dwa główne cele. Pierwszym jest zmiana kłopotliwej relacji osoba-środowisko, która powoduje postrzegany stres; typ radzenia sobie, stosowany dla osiągnięcia tego celu, bywa czasami określany jako „aktywne” lub „skoni entrowane na problemie" radzenie sobie (Folkman i in., 1986). Jako przykłady takiego radzenia sobie można wymienić usiłowanie pozbycia się nadwagi, składanie zażaleń na uprzedzonego szefa lub niezwykle intensywne uczenie się do zbliżającego się egzaminu z przedmiotu należącego do dziedziny, w której grupę danej jednostki stereotypowo uważa się za niezdolną. Każda z tych strategii ma za swój cel zmianę natury relacji między osobą a środowiskiem, a więc usunięcie źródła stresu. Za drugi główny cel radzenia sobie powszechnie uważa się regulowanie stresujących emocji; typ radzenia sobie, stosowany dla osiągnięcia tego celu, często określa się jako radzenie sobie „skoncentrowane na emocjach” (Folkman i in., 1986). Przykłady skoncentrowanych na emocji usiłowań radzenia sobie z piętnem obejmują przypisywanie niepowodzenia czynnikom zewnętrznym, a nie własnym ograniczeniom, pomniejszanie znaczenia dziedziny, w której doznało się niepowodzenia, lub dokonywanie porównań społecznych z osobami zajmującymi niższą pozycję. Każda z tych strategii może pomóc jednostce zredukować negatywne emocje i/lub podtrzymać poczucie wartości własnej. Chociaż czasami ta sama strategia radzenia sobie może służyć osiągnięciu obu tych celów, to jednak często cele te prowadzą do niedających się pogodzić strategii radzenia sobie. Na przykład przypisanie odmowy przyjęcia do pracy uprzedzeniu, a nie brakom osobistym, może chronić poczucie własnej wartości osoby stygmatyzowanej (Major, Crocker, 1993); może także być sposobem zmuszenia pracodawcy do ponownego przemyślenia decyzji, aby nie zatrudnić tej osoby. Jeśli

Radzenie »Gfe i

i immS|

jednak pracy tej odmówiono z powodu rzeczywistych niedociągnięć, jakie wystąpiły w rozmowie kwalifikacyjnej z osobą stygmaryzowaną, to przypisanie odmowy uprzedzeniu mogłoby powstrzymać tę osobę przed ulepszaniem swego funkcjonowania w sytuacji rozmowy kwalifikacyjnej i w ten sposób przeszkodzić jej w osiągnięciu w końcu pożądanego wyniku.

Oprócz opisanego tu rozróżnienia między strategiami radzenia sobie skoncentrowanymi na problemie i skoncentrowanymi na emocji, strategie te można rozróżniać na inne sposoby. Na przykład usiłowania zmierzające do poradzenia sobie można rozróżniać na podstawie czasu ich wystąpienia względem pojawienia się stresującego zdarzenia Radzenie sobie zwykle rozpatruje się jako coś, co ludzie robią reagując na zdarzenia lub okoliczności, które już wystąpiły i zostały ocenione jako powodujące trudności lub stres. Jednakże radzenie sobie może być także preaktywne (Aspinwall, Taylor, 1997). Strategie proaktywne są stosowane w przewidywaniu potencjalnie stresujących zdarzeń. Strategie te mają na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa, ze przewidywany problem wyniknie z danej interakcji, lub zwiększenie prawdopodobieństwa, że szacunek dla siebie danej osoby lub jej stan afektywny wyjdą z tej interakcji bez szwanku. Proaktywne usiłowania zmierzające do poradzenia sobie mogą być trudniejsze do rozpoznania niż usiłowania reaktywne, ponieważ te pierwsze, jeśli są skuteczne, redukują prawdopodobieństwo wystąpienia stresującej sytuacji. Linia podziału między proaktywnym i reaktywnym radzeniem sobie jest czasem niewyraźna. Na przykład osoba otyła, która w przeszłości spotykała się na płazy z wynikającymi z uprzedzeń uwagami, może w przyszłości unikać chodzenia na plażę, żeby zmniejszyć prawdopodobieństwo ponownego zetknięcia się z uprzedzeniem. Taka strategia unikania jest zarówno skoncentrowaną na problemie reakcją na dawną przykrość, jak i preaktywną strategią mającą na celu uniknięcie przyszłej przykrości.

Sądzimy, że struktura pojęciowa odwołująca się do stresu i radzenia sobie dostarcza użytecznego sposobu zorganizowania całej nagromadzonej wiedzy o tym, jak ludzie stygmatyzowani reagują na stres wywoływany przez ich trudne położenie, i jak próbują uporać się z tym stresem. W przedstawionym dalej omówieniu dokonamy przeglądu różnych sposobów, za pomocą których osoby stygmatyzowane radzą sobie ze swym trudnym położeniem. Naszą dyskusję organizujemy wokół rozróżniania między strategiami skoncentrowanymi na problemie i strategiami skoncentrowanymi na emocji, chociaż zdajemy sobie sprawę z tego, że te typy pokrywają się w znacznym stopniu, i że ludzie zazwyczaj stosują jednocześnie zarówno strategie skoncentrowane na emocji, jak i skoncentrowane na problemie. Wiemy też, iż strategie radzenia sobie są wzajemnie powiązane. Wynik jednej strategii służy jako informacja zwrotna dla innych strategii i ma implikacje dla przyszłych usiłowań zmierzających do poradzenia sobie.

Skoncentrowane na problemie radzenie sobie z piętnem

Strategie skoncentrowane na problemie mogą być ukierunkowane na własne Ja (stlf), na innych, lub na sytuację, w której zachodzi interakcja Ja i innych. Wysiłki zmierzające do poradzenia sobie ukierunkowane na Ja, polegają na zmienianiu jakiegoś aspektu ja tak, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo, że piętno będzie miało negatywny wpływ na