IMG84 (6)

314

ROMULUS

Remusa zaprowadzili go do króla Alby. Tymczasem Romulus. klór>' nic brał udziału w tych wypadkach, powrócił na Pałatyn. Faustulus wówczas wyjawił mu tajemnicę jego urodzenia i nakazał uwolnić brata. Z gromadą swych młodych przyjaciół Romulus pognał do Alby i wtargnął do pałacu Amułiusa, gdzie wyjawiwszy swe imię zabił króla i uwolnił brata. Następnie oddał koronę swemu dziadkowi Numitorowi.

Bliźniacy postanowili wtedy założyć nowe miasto ( — wyżej mit Remusa o wyborze miejsca i wstępnych wróżbach). Ostatecznie Romulus zabił Remusa po wyoraniu bruzdy wyznaczającej obszar miasta na Pala-tynie. Rzym został założony 21 kwietnia, jest to dzień, w którym obchodzono Parilia (święto bogini Pales). Chronologie określają datę rozmaicie: rok 754,752 lub nawet 772 p. n.e.

Tradycja nie jest zgodna co do obszaru, jaki zajmowało miasto założone przez Romulusa. Najczęściej przyjmuje się. że było to jedynie pomerium palatyńskie, to znaczy tylko sam Palatyn. Wiele epizodów mitu daje jednak do zrozumienia, że miasto obejmowało wówczas także Kapitol, a zwłaszcza azyl, to jest kotlinę na szczycie pagórka i niżej położone Forum. W tym punkcie źródła są bardzo niepewne, gdyż liczne wersje nakładają się na siebie, a poszczególne opracowania mitu dotyczą rozmaitych etapów rozwoju Rzymu. Plutarch umieszcza nawet obrzęd założenia i poświęcenie wróżebnego centrum nowego miasta (mundus) na Comitium, to jest u stóp Arx na północ od Forum.

Rządy Romulusa, uważane długo za historyczne, obenie uznaje się za splot mitów, z których przytoczymy najważniejsze:

Po założeniu miasta Romulus zatroszczył się o osadników. Za mało było ludności miejscowej, więc umyślił stworzyć na Kapitolu azyl, położony wśród świętych gajów rosnących na Arx (w grodzie) i na właściwym Kapitolu (południowy szczyt pagórka). Tam mogli znaleźć schronienie wszyscy mieszkańcy Italii wyjęci spod prawa, wygnańcy, niewypłacalni dłużnicy, mordercy, a nawet zbiegli niewolnicy. Taki był zalążek pierwszej ludności Rzymu. Nie brakowało więc w mieście mężczyzn, lecz nie było kobiet. Wówczas Romulus wpadł na pomysł porwania dziewczyn sąsiadującym z Rzymem Sabinom. Urządził wielkie wyścigi z okazji święta Konsusa (21 sierpnia), którego ołtarz znajdował się w kotlinie Wielkiego Cyrku między Palatynem i Awentynem. Ludność z sąsiedztwa stawiła się tłumnie z kobietami i dziećmi. Na dany znak ludzie Romulusa porwali wszystkie dziewczyny w liczbie 30 lub 527 łub nawet 638. Tylko jedna z branek, Hersilia, była zamężna. Oburzyło to ludy, którym porwano w ten sposób dziewczęta. Wodzem ich wojska został Titus Tatius, król Sabinów, i wyruszył na Rzym. Udało mu się nieoczekiwanie wtargnąć na wzgórze Kapitolu wskutek zdrady -* Tarpei. Część armii sabińskiej usiłowała otoczyć oddziały Romulusa, broniące od północy podnóża Kapitolu. Mogło im się było to udać, gdyby nie przeszkodził im bóg Janus. Stworzył bowiem zaporę w postaci gorącego źródła, które wytrysło na drodze. W każdym razie wojska sabińskie nacierały, zmuszając Rzymian do odwrotu. Gdy cofnęli się do stóp Palatynu i porażka zdawała się zapowiadać klęskę, Romulus zaczął się modlić do Jowisza, obiecując mu wznieść ołtarz na tym miejscu, gdzie bitwa przybierze pomyślny dla Rzymian obrót. Jowisz wysłuchał prośby. Rzymia

nie zatrzymali się i natarłszy, odpędzili wrogów. Stało się to między Palatynem a Velią, na wschodnim krańcu Forum. Romulus wywiązał się z obietnicy, wznosząc na tym miejscu świątynię Jowisza Statora (tego, który zatrzymuje). Później stanął tam Łuk_ Tytusa na Via Sacra. Rzymianie i Sabinowie zawarli wówczas przymierze, które połączyło oba ludy. Opowiadano, że porwane dziewczyny sabińskie rzuciły się między walczących i ubłagały ojców, braci i nowo poślubionych małżonków, aby zaprzestali świętokradczej walki. Epizod ten miał podobno zdarzyć się już na Forum na poziomie Regii. Tak więc król Sabinów, Titus Tatius, miał odtąd rządzić wspólnie z Romulusem nad połączonymi ludami. Lecz Tatius umarł wkrótce i Romulus pozostał sam na czele obu ludów.

Nie tutaj miejsce, aby przedstawiać szczegółowo wszystkie boje, jakie według tradycji miał staczać Romulus, ni wymieniać wszystkie instytucje społeczne i religijne, ustanowione przez niego w mieście. Romulus mieszkał na Palatynie u szczytu Schodów Kakusa, które łączyły pagórek z doliną Wielkiego Cyrku. Pokazywano tam olbrzymi dereń, utrzymując, że wyrósł z oszczepu, który Romulus cisnął z Awentynu z taką siłą, że zarył się w ziemię za głęboko, aby go można było wyrwać. Oszczep miał w tym miejscu zapuścić korzenie. Drzewo było święte, a gdy zaczynało usychać, powstawał alarm w mieście i wszyscy biegli, aby je podlewać. Dereń został zniszczony w czasie robót, które z rozkazu Kaliguli przeprowadzano w sąsiedztwie drzewa. Pokazywano również u szczytu Schodów Kakusa (Scalae Caci) chatę, która miała być siedzibą Romulusa. Odnawiano ją starannie, ilekroć ucierpiała od pożaru.

Rządy Romulusa trwały 33 lata, młody Rzym rósł w potęgę za Jego czasów i lud nadał mu tytuł Ojca Ojczyzny. Zycie zakończył w niezwykły sposób. Mając 54 lata w dniu Non lipcowych dokonywał przeglądu wojska na Polu Marsowym na Palus Caprae (Kozim Bagnie). Nagle wybuchła groźna burza połączona z zaćmieniem słońca. Wszystko zniknęło pod strumieniami ulewy. A gdy nastała pogoda i ludzie wyszli z ukrycia, nadaremnie szukano króla. Nie było go wśród żyjących. Pewien Rzymianian imieniem Iulius Procu-lus utrzymywał, że Romulus objawił mu się we śnie i oznajmił, że został porwany przez bogów i sam stał się bogiem Quirinusem. Zażądał jeszcze, aby mu wystawiono świątynię na Mons Quirinalis. Życzenie to zostało spełnione. Późniejsi sceptyczni historycy twierdzili, że w rzeczywistości zbyt umiłowanego przez lud króla zamordowali senatorowie, a mit wymyślili, aby uspokoić plebs. Ta ostatnia interpretacja znajdowała swe poparcie w fakcie, że w epoce klasycznej znano „grób Romulusa” na Comitium pod Czarnym Kamieniem. W sprawie święta Nonae Caprotinae ustanowionego ku pamięci zniknięcia Romulusa -* Filotis. an

Liv.l I n.:D.H. I76n.;Plu. 'Rom. passim; De Fort. Rom. 8 n.;Cic.Z)/v. 120,40;48,107n.;Str. V3,2;Cic.top. II2.4; 7,12;Ov. Fast. II381 n III 11 n.; 179 n.;431 n.; TzeL in Lyc. 1232; Scrv. in Verg. Aen. 1273;275; VI 778; VIII635; Aur. VicL 21 n.; Varr. LI. V 54;Tac. Ann XIII 58;Plin.XV 20, 77 n.; Ten. Apol. 25; Ad not. II 10; Lact. I 20; II 6; J. Hubaux, La Grands Mythes de Romę, Paris 1945; G. Dumćzil, Mitra- Varuna, Paris 1940, s. 27 n.; M. Delcourt, Romulus et Mettius Fufetius, w. Hommagcs 6 G. Dumćzil, Bnuelles 1960. s. 77-82.

ROPALOS CPójraXoę)-Wśród królów Sikyonu Ropalos, syn Fajstosa syna Heraklesa, panował po

Zeuksipposie, który wstąpił na tron, skoro — Fajstos zmuszony przez wyrocznię udał się na wygnanie na Kretę. Jego synem i następcą był Hippolytos. Hippoly-tos ugiął się przed armią mykeńską, która pod wodzą Agamemnona napadła na Sikyon, i wydal miasto wrogowi.

Według innej tradycji Ropalos był synem Heraklesa, a Fajstos był jego synem. Imię Ropalos oznacza „maczugę", ulubioną broń Heraklesa, an

Paus. II 6, 7; 10, I; Ptol. Heph. III (Westcrmann. Myth., p. 186, 25).

ich było małe miasteczko Ardca w Lacjum. Podawano, że byli nieprzyjaźni -* Eneaszowi, gdy ten przybył do Italii, i wystąpili zbrojnie przeciw niemu na rozkaz swego króla Tumusa. an

Verg. Aen. VII n.; — Eneasz, Turnus; Liv. I 3,57; D.H. I 57; 59;64; Str. V, p. 228 n.; Cic. Rep. II 3, 5.

RYTIA ('Porta)-według tradycji, za którą idzie mitograf Ferekydes, matka dziewięciu korybantów z Samotniki, których ojcem był Apołlon. Na temat rozmaitych wersji o genealogii kuretów i korybantów -* Kuretowie i Korybanci. an

*RUTULOWIE - plemię z Italii środkowej, stolicą Str. X 472.