CCF20110308003

292 Część V. W kręgu zagadnień językowych

„Współczesny człowiek poczciwy — jakie, Twoim zdaniem, powinien mieć cechy, jak powinien postępować, a czego unikać, by zasłużyć na to miano — napisz wypracowanie na ten temat” (WS PWN, s. 209).

Uaktualnienie perspektywy WSPÓŁCZESNY ŚWIAT

„Przygotuj rejestr problemów obyczajowych, społecznych i politycznych, o które mogą się spierać przedstawiciele dzisiejszych grup społecznych. Wykorzystaj zebrany materiał do zredagowania współczesnej wersji tego dialogu [Krótlut rozprmua... Mikołaja Reja — J. N.]. Twoja praca może mieć charakter montażu rozmaitych wypowiedzi prasowych” (WP, s. 197).

„Wymyśl i opisz idealne państwo, które marzy się człowiekowi współczesnemu (weź pod uwagę jego położenie, ustrój społeczny, pracę i obyczaje ludzi, architekturę i sztukę). Spróbuj nadać mu własną nazwę” (Stentor, s. 50) [Utopia Thomasa Morusa — ]. N.].

„Podzielcie się w klasie na dwie grupy i przeprowadźcie dyskusję na temat poglądów Machiavellego; jedna grupa broni jego poglądów, druga zaś je krytykuje. Zasadniczym tematem są kwestie: czy w polityce jest miejsce na etykę? Czy skuteczne działanie polityczne musi być nieetyczne i cyniczne? Czy lepiej pięknie przegrać, czy nieetycznie wygrać?”

(WS PWN, s. 194).

„Z powyższych fragmentów prezentujących program naprawy Polski wybierz te postulaty, które wydają Ci się aktualne także w dzisiejszych czasach. Przedstaw argumenty, którymi uzasadnisz wybór” (WS PWN, s. 219) [A. F. Modrzewski — ]. N.].

„Czy, Twoim zdaniem, można by zastosować ten środek poetycki [metaforę stada] do przedstawienia losów współczesnej Polski? Aby odpowiedzieć na to pytanie, wciel się w rolę publicysty lub dziennikarza i napisz krótki artykuł dotyczący bieżących spraw politycznych, próbując rozwinąć w nim metaforę SPOŁECZEŃSTWO TO STADO” (WS PWN, s. 225) [Odprawa posłów greckich — J. N.].

Ocena wartości edukacyjnej zaprezentowanych zadań dydaktycznych wymaga odniesienia się do celów kształcenia literackiego, a więc do tego, po co uczy się w szkole literatury i o literaturze, czemu ta edukacja ma służyć, jak ma się zmienić uczeń pod jej wpływem. Ponadto charakter zadań stawianych przed uczniem wiąże się z wyborem określonej strategii czytania tekstu literackiego — strategii szkolnej analizy, tym samym wskazuje na metodę(-y) dydaktyczną(-e) wykorzystywaną(-e) w kształceniu literackim, ale także na metodologię czytania, odbioru, interpretacji tekstu w szkole.

Na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej można wskazać na trzy strategiczne zakresy celów kształcenia literackiego: 1) rozwój kompetencji czytelniczo-odbiorczych, co powinno zmierzać do budowania zdolności ucznia do bycia czytelnikiem tekstów kultury wysokiej i to czytelnikiem świadomym, a więc o o ukształtowanym guście literackim, 2) nabycie przez ucznia wiedzy o literaturze, 3) kształtowanie jego osobowości, budowanie systemu aksjolo-

fl

Jolanta Nocoń - Dialog z tradycją w pewnym typie zadań dydaktycznych

gicznego i systemu postaw wobec siebie, drugiego człowieka oraz świata, a także rozumienia otaczającej rzeczywistości.

Aktualnie w edukacji kulturowo-literackiej obowiązuje paradygmat centralnej pozycji celów kształceniowych, na co wskazuje m.in. dobór kompetencji sprawdzanych na egzaminie maturalnym. Uczeń przede wszystkim „[...] ma w procesie dydaktycznym uczestniczyć jako podmiot poznający zasady funkcjonowania i sposoby istnienia literatury”¹⁵, tym samym podstawowe zadania nauczyciela sprowadzić można do wyposażenia uczącego się w umiejętności, które pozwolą mu na samodzielne odkrywanie znaczeń wpisanych w tekst, na lekturę rozumiejącą, przeżywającą, a przy tym osobistą.¹⁶ Stawiając ucznia wobec tekstu w roli czytelnika--badacza, jednocześnie idealistycznie zakłada się, że proces lektury będzie dla niego także źródłem przyjemności.

Zdecydowanie na drugi plan¹⁷ zepchnięte zostały na lekcjach języka polskiego cele wychowawcze kształcenia kulturowo-literackiego i to nie tylko na poziomie ponadgimnazjalnym. Szkoła przestała dostrzegać w literaturze nauczycielkę życia, źródło i inspirację do dialogu kształtującego młodego człowieka, przestrzeń, w której stawia się zasadnicze pytania i szuka na nie odpowiedzi.¹⁸ Tymczasem w sytuacji rozchwiania aksjologicznego współczesnej kultury postulat dowartościowania celów wychowawczych w procesie szkolnego czytania tekstów literackich wydaje się nabierać szczególnego znaczenia. Zatem chodzić będzie o cele ogólno-humanistyczne, o, jak to pięknie określiła Regina Pawłowska, kształtowanie (się) człowieczeństwa ucznia¹⁹, jego tożsamości, a także budowanie uogólnionej refleksji o człowieku i świecie.²⁰

Chciałabym w tym miejscu zgodzić się z tymi dydaktykami i nauczycielami języka polskiego, zdaniem których najważniejszym zadaniem szkolnej lektury jest wprowadzenie ucznia w przestrzeń aksjologiczną, co wiąże się z koncepcją tzw. aksjologicznego horyzontu czytania²¹: „[...] rolą nauczyciela jest stworzenie takiej sytuacji edukacyjnej, w której uczeń powinien mieć możliwość doświadczenia wartości”.²² Zdaniem Ewy Nowak podejście personalistyczne w szkolnym odbiorze lektury, w którym akcent pada na poznawanie prawdy o sobie i o świecie, stanowi szansę na przeorientowanie modelu życia z mieć na być.²³

¹⁵    E. ] a s k 61 a, A. O p a c k a, Dialog z tradycją..., s. 8.

¹⁶    Ibid., s. 6,8.

¹⁷    Co nie oznacza, że te cele nie są w ogóle realizowane, odbywa się to jednak niejako przy okazji innych zadań uznanych za priorytetowe.

¹⁸    Nie ma to nic wspólnego z traktowaniem literatury jako narzędzia wychowania (sytuacja skądinąd znana szkole z przeszłości), co grozi niebezpiecznym zbliżeniem się do indoktrynacji.

¹⁸ R. P a w ł o w s k a, Nauczyciel polonista przewodnikiem ucznia w drodze do pełni człowieczeństwa, [w:] Kompetencje nauczyciela polonisty we współczesnej szkole, red. E. Bieńkowska, A. Mikołajczuk, Warszawa 2006, s. 72.

⁷⁰ B. Myrd zik, Zrozumieć siebie i świat..., s. 351.

²¹    W. Ku dyb a, Nauczyciel wartości, [w:] Kompetencje nauczyciela polonisty we współczesnej szkole, red. E. Bieńkowska, A. Mikołajczuk, Warszawa 2006, s. 114, 115.

²²    B. M y r d z i k, Zrozumieć siebie i świat..., s. 375.

^2! E. N o w a k, Tekst literacki a uczenie przez i dla wartości, [w:] Przygotowanie ucznia do odbioru różnych tekstów kultury, red. A. Janus-Sitarz, Kraków 2004, s. 82.